Fréttablaðið - 28.04.2012, Side 12

12 28. apríl 2012 LAUGARDAGUR
greinar@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Ingibjörg S. Pálmadóttir FORSTJÓRI OG ÚTGÁFUSTJÓRI: Ari Edwald
RITSTJÓRI: Ólafur Þ. Stephensen olafur@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is
Fréttablaðið kemur út í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að
fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í
gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Atli Fannar Bjarkason (dægurmál) atlifannar@frettabladid.is
HELGAREFNI: Sigríður Björg Tómasdóttir, ritstjórnarfulltrúi, sigridur@frettabladid.is MENNING: Bergsteinn Sigurðsson bergsteinn@frettabladid.is FÓLK OG SÉRBLÖÐ: Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is og Sólveig Gísladóttir solveig@frettabladid.is
ÍÞRÓTTIR: Sigurður Elvar Þórólfsson seth@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
SPOTTIÐ
ÞORSTEINN
PÁLSSON
AF KÖGUNARHÓLI ÞORSTEINS PÁLSSONAR
Geir Haarde þurfti ekki að vera ósáttur við niður-stöðu Landsdóms. Satt best að segja gat hann
verið mjög ánægður. En hann
hafði ekki tilefni til að vera hæst-
ánægður.
Eðlilega er spurt hvort sækj-
andinn eða verjandinn hafi haft
erindi sem erfiði fyrir réttinum.
Þegar af þeirri ástæðu, að ekki
er gerð refsing fyrir eitt einasta
ákæruatriði, er ekki unnt að svara
spurningunni á annan veg en að sá
naumi pólitíski meirihluti sem stóð
að ákærunum hafi farið erindis-
leysuna.
Hér kemur þó
fleira til skoð-
unar: Áður var
búið að vísa
veigamiklum
ákærum frá. Að
mati dómsins
sjálfs er sýknað
af veigamestu
ákærunum sem
eftir stóðu en
sakfellt án refs-
ingar í þeirri gildisminnstu. Þegar
málskostnaður er alfarið felldur á
ákæruvaldið er jafnan litið svo á að
í því felist skilaboð um að ekki hafi
verið tilefni til ákæru.
Niðurstaðan er skýr: Ákærurnar
spruttu meir af pólitík en réttvísi.
Þeir sem ábyrgð bera á því fá á
baukinn. Kallað hefur verið eftir
afsögn Steingríms Sigfússonar
vegna forystu hans um málsókn.
Honum er það ekki stjórnskipu-
lega skylt. Það þarf hann aðeins
að gera vilji hann vera vandur að
virðingu sinni.
Um pólitísk áhrif til lengri tíma
er erfitt að spá. Flestir eru sam-
mála um að það væri skaðlegt lýð-
ræðinu að halda áfram á þessari
braut. En hætt er við að eitrið sitji
eftir ef aðeins fáir af pólitískum
ákærendum í málinu sjá mistökin.
Pólitískir ákærendur fá á baukinn
Sakfellingin lýtur að forms-atriði. Þau eru að sönnu mikilvæg og alveg sér-staklega í stjórnarskrá. En
því aðeins er unnt að sakfella fyrir
slíkt formbrot að um stórkostlegt
gáleysi hafi verið að ræða. Það er
hins vegar lítið rökrænt samhengi
í því að stórkostlegt gáleysi sé talið
refsilaust.
Sú ástæða að refsing sé ekki
gerð vegna þess að forsætisráð-
herra eigi sextíu og eitt ár að
baki án brotaferils er léttvæg í
stjórnskipulegu samhengi. Slíkur
skortur á rökvísi getur því tæplega
skýrst af öðru en málamiðlunar-
kaupum til þess að mynda meiri-
hluta.
Sýknan í efnisliðum ákærunnar
byggir réttilega á því að ekki
hafi verið sannað að orsakasam-
hengi hafi verið á milli ákæru-
atriðanna og hruns krónunnar og
bankanna. Hvernig er þá unnt að
líta svo á að sannað sé að minnka
hefði mátt tjónið með alveg óút-
skýrðri pólitískri stefnubreytingu
og vegna umræðna á ráðherra-
fundi um hana og ótilgreindum
athöfnum sem af henni hefðu leitt?
Í dóminum segir að leiða megi rök
að orsakasamhengi þarna á milli
en þau rök eru þó ekki borin fram.
Þetta er nær huglægu mati en
lagarökum.
Þessi atriði og fleiri veikja
meirihlutaniðurstöðuna rökfræði-
lega.
Skortur á rökvísi
Stjórnarskráin mælir fyrir um að nýmæli í lögum og mikilvæg stjórnarmálefni skuli rædd á ráðherra-
fundum. Jafnan var litið svo á að
þetta ákvæði tæki til þeirra mála
einna þar sem vald ríkis stjórnar
er takmarkað vegna formlegs
atbeina þjóðhöfðingja eða æðsta
valds Alþingis.
Orðalagið er tekið úr konungs-
bréfi frá 1919 um þau mál sem
leggja átti fyrir ríkisráð og sett í
stjórnarskrárfrumvarp síðar það
ár. Jafnframt er þar með sama
orðalagi kveðið á um hvaða mál
eigi að ræða á ráðherrafundum.
Erfitt er að skýra þetta með öðrum
hætti en þeim að einungis sé skylt
að ræða á ráðherrafundum þau
mál sem leggja þarf fyrir ríkis-
ráð. Ólafur Jóhannesson kemst
að þeirri niðurstöðu í riti sínu um
stjórnskipun Íslands.
Hitt er annað að pólitískar
ástæður ráða því að miklu fleiri
mál eru rædd á ráðherrafundum
en stjórnskipulega er skylt. Þær
forsendur falla utan valdsviðs
dómstóla. Að þessu virtu er nær-
lægt að líta svo á að Landsdómur
hafi gert meir en að túlka þetta
ákvæði. Í reynd hafi hann búið
til nýja stjórnskipunarreglu sem
engum gat verið fullljós 2008.
Forsendan fyrir sakfellingu
er sú skoðun dómsins að breyta
hafi átt stjórnarstefnunni eins
og hún var orðuð í stjórnarsátt-
mála og ræða í ríkisstjórn nýjar
ákvarðanir á þeim grunni. Vafa-
samt er að það sé innan valdmarka
dómstóla að skylda ríkisstjórn til
að breyta stjórnarsáttmála og
aðhafast eitthvað í framhaldi af
því. Erfitt er að sjá að það sam-
ræmist lýðræðishugmyndum um
þrígreiningu ríkisvaldsins.
Almennt á ekki að deila við
dómarann. Eðli þessara álitamála
kallar hins vegar á fræðilega skoð-
un. Í rökstuðningi minnihlutans er
vísað í mannréttindasáttmálann.
Líta má á það sem áskorun um að
fara með málið fyrir Mannrétt-
indadómstólinn. Frá lögfræðilegu
sjónarhorni væri það áhugavert.
Hitt er spurning hvort þessi refsi-
lausa sakfelling er ekki pólitískt of
léttvæg til að hafa svo mikið við.
Innan eða utan valdmarka?
K
jör Agnesar M. Sigurðardóttur í embætti biskups
Íslands markar tímamót í sögu íslenzku kirkjunnar.
Í næstum því þúsund ár, allt frá árinu 1056, hafa ein-
tómir karlar setið biskupsstólana á Hólum, í Skálholti
og Reykjavík. Innan við fjörutíu ár eru síðan fyrsta
konan tók prestsvígslu, sem þá var umdeild ráðstöfun.
Nú eru konur um þriðjungur presta, en enn þá hallar á þær
í stjórnunar- og áhrifastöðum í kirkjunni. Reynslan sýnir hins
vegar að kona í toppstöðu
dregur oftast fleiri með sér.
Kjör Agnesar er því heilmikill
áfangi í jafnréttismálum.
Það er einnig táknrænt að nú
sé kona kjörin biskup eftir erfitt
tímabil í sögu kirkjunnar, þar
sem hún hefur þurft að vinna
úr mistökum sem voru gerð við
meðferð ásakana um kynferðisbrot gegn konum innan kirkjunnar.
Hvort sem það var meðvitað eða ekki hjá kjör mönnum, á þessi
niðurstaða biskupskjörs sinn þátt í að setja punkt aftan við
þennan dapurlega kafla í kirkjusögu Íslands.
Neikvæð umræða um kynferðisbrot og afstöðuna til hjónabands
samkynhneigðra hefur dregið úr trausti á kirkjunni undanfarin
ár og þjóðkirkjufólki hefur fækkað.
Margir af þeim sem hafa sagt sig úr þjóðkirkjunni hafa alls
ekki sagt skilið við kristindóminn, eins og sjá má af því hversu
mjög hefur fjölgað í fríkirkjusöfnuðum á sama tíma. Þeir hafa
fyrst og fremst verið óánægðir með þjóðkirkjuna. Um leið hefur
samkeppni lífsskoðana þó harðnað, sem er eðlilegur fylgifiskur
fjölmenningarlegs nútímaþjóðfélags.
Stjórnvöld hafa líka þrengt að kirkjunni; ríkisvaldið heldur
eftir hluta þess félagsgjalds sem það innheimtir fyrir hana og
önnur trúfélög, þannig að mjög hefur harðnað á dalnum fjárhags-
lega. Í höfuðborginni hafa borgaryfirvöld sett samstarfi kirkju
og skóla þrengri skorður.
Agnes Sigurðardóttir kýs ekki að nálgast þessar áskoranir
með því að stilla stærsta trúfélagi landsins upp í hlutverk fórnar-
lambsins, eins og því miður hefur viljað brenna við innan þjóð-
kirkjunnar. Í viðtali í Fréttablaðinu í gær segist hún til dæmis
ekki óttast breyttar reglur um samskipti skóla og trúfélaga í
höfuðborginni; óttann vilji hún hvorki láta stjórna kirkjunni né
að kirkjan noti ótta til að stjórna.
Hún segist ekki vilja stinga hausnum í sandinn heldur horfast í
augu við fjárhagsvanda kirkjunnar og taka þær erfiðu ákvarðanir
sem þarf. Hún segist ekki hafa áhyggjur af vaxandi trúleysi
Íslendinga, heldur vilji hún bjóða upp á fleiri leiðir fyrir fólk
til að finna Guð. Hún leggur áherzlu á að kirkjan sé skemmtileg
og að það sé gaman að þjóna henni. Hún barmar sér ekki yfir
fækkun í þjóðkirkjunni, heldur segist leggja áherzlu á samtalið
og að kirkjan hlusti: „Af hverju var þetta fólk að segja sig úr
kirkjunni? Með hvað var það óánægt?“
Síðast en ekki sízt leggur verðandi biskup áherzlu á að kirkjan
sýni að hún sé traustsins verð og komi betur á framfæri því starfi
sem hún sinnir.
Flest bendir til að nýr biskup muni nálgast verkefni sitt af
kjarki, gleði og heilbrigðri skynsemi. Það er gott veganesti.
Nýr biskup kemur til starfa með jákvæðu viðhorfi:
Kjarkur og gleði
Ólafur Þ.
Stephensen
olafur@frettabladid.is
SKOÐUN
Umhverfisráðuneytið, Umhverfisstofnun, Veðurstofa
Íslands, Landgræðsla ríkisins og Íslenska vatnafræði-
nefndin efna til hádegisfyrirlestra um vatn.
Fyrirlestrarnir verða í Norræna húsinu, miðvikudaginn
2. maí kl. 12:10 – 13:00.
Þar mun Árni Snorrason, forstjóri Veðurstofu Íslands, fjalla
um Vatnsauðlindir Íslands og Bjarni Gíslason, upplýsinga-
fulltrúi Hjálparstarfs kirkjunnar, flytur erindi undir yfirskriftinni
Afríka – nóg vatn en samt ekki.
Aðgangur er ókeypis og eru allir velkomnir.
Má bjóða þér vatn?