Bændablaðið - 21.02.2013, Blaðsíða 36

36 Bændablaðið | Fimmtudagur 21. febrúar 2013
Sendur í sveit

Þakklátur fyrir þá góðu reynslu sem ég öðlaðist á Gvendarstöðum
Stefán Eiríksson, lögreglustjóri á
höfuðborgarsvæðinu.
Hvar varstu í sveit og hvenær?
Sumarið sem ég varð þrettán ára,
1983, var ég sendur í sveit á bæinn
Gvendarstaði í Kinn. Mig minnir
að það hafi verið amma mín, Jódís
Kristín Jósefsdóttir, sem þekkti þar
eitthvað til og vissi af því að þar væri
pláss fyrir unglinga í vist.
Ég er fæddur og uppalinn á
Akureyri en var þegar þarna var
komið sögu nýfluttur suður og kunni
því heldur illa. Dvaldi ég því í flestum
fríum fyrir norðan hjá ömmu minni
og vann meðal annars við að bera
út blöð auk þess sem ég afgreiddi í
blaðavagninum á Ráðhústorginu hjá
Pálma og Ellu.
Sumarið sem ég varð þrettán var
enga vinnu að fá sunnan heiða fyrir
tólf að verða þrettán ára krakka,
blaðaútburðurinn á Akureyri var ekki
full vinna og því var það talið tilvalið
að koma piltinum í sveit.
Ábúendur og tegund bús?
Á Gvendarstöðum bjuggu syst-
kin in Jónas og Kristín, börn
Helga Jónassonar, þess merka
grasafræðings. Þá aðstoðaði sonur
Kristínar, Helgi, við búreksturinn
hluta úr ári. Auk mín voru í vist þetta
sumarið strákur og stelpa á svipuðu
reki og ég. Búið var hefðbundið
blandað íslenskt bú; kýr, kindur og
hross og annað sem því tilheyrir.
Hvað var skemmtilegast við
dvölina?
Ég á fátt annað en góðar minningar
frá þessari dvöl sumarið 1983. Þarna
fékk maður tækifæri til að kynnast
sveitalífinu af alvöru og taka þátt í
öllum verkefnum sem til féllu.
Ég kom á Gvendarstaði um leið
og skólanum lauk það vorið, seint í
maí, og eitt af fyrstu verkefnunum
var að halda á lömbunum meðan þau
voru mörkuð. Tilvalið verkefni til að
kanna hvort not væru fyrir tólf ára
pjakk að sunnan. Síðan bættust fleiri
verkefni við en þau skemmtilegustu
voru óneitanlega að fá að aka
dráttarvélum.
Mér var treyst fyrir því að raka
í garða og snúa heyi á vélunum og
það var óneitanlega spennandi fyrir
pjakkinn að fá að aka dráttarvél,
tæpast orðinn kynþroska.
Hvað var erfiðast við dvölina?
Í minningunni var fátt erfitt við það
að fara í sveit en ugglaust hafa þetta
verið töluverð viðbrigði á sínum tíma
að skipta svona rækilega um gír og
detta inn í algjörlega nýja rútínu þar
sem maður hafði verkefnum að sinna
með tilheyrandi ábyrgð.
Hvaða verk voru á þinni könnu?
Við krakkarnir fengum fjölbreytt
verkefni, við strákarnir fyrst og
fremst útiverkefnin meðan stelpan
var í eldhúsinu og heima við og
hjálpaði Stínu þar. Það kom ekki til
álita að hafa það með einhverjum
öðrum hætti, ég kannaði það. Við
náðum m.a. í kýrnar að morgni,
mokuðum flórinn og sinntum
heyskap, girðingarvinnu og öllu því
sem til féll.
Rútínan var föst, vaknað snemma
og farið út að vinna, morgunmatur á
föstum tíma og síðan áfram haldið
út til vinnu. Hádegismaturinn alltaf
á sama tíma þar sem hlustað var á
síðasta lag fyrir fréttir og eftir hann
lögðu menn sig um stund. Þá héldu
verkefnin áfram fram að kaffitíma
og í kjölfar hans var farið að huga
að seinni mjöltum. Þetta endaði
síðan með kvöldmat eins og við var
að búast.
Kvöldin hafði maður fyrir sjálfan
sig, þá kannaði maður umhverfið,
fór á fótboltaæfingar hjá ungmenna-
félaginu Gamni og alvöru, las bækur
og horfði stöku sinnum á sjónvarpið.
Þetta sumar var raunar sá háttur
ennþá við lýði að sjónvarpið fór í
sumarfrí í júlímánuði, flestum til
gleði og ánægju.
Geturðu nefnt eftirminnileg atvik?
Þau eru nokkur eftirminnileg atvikin
þetta sumarið. Mér tókst að komast
stórslysalaust í gegnum sumarið þrátt
fyrir allt, en náði þó einu sinni að
kippa girðingu upp á snúningsvélina
þegar ég gætti ekki nægilega vel að
mér. Það tók töluverðan tíma að
vinda ofan af því öllu saman eins og
gefur að skilja. Þá keppti ég á héraðs-
móti fyrir ungmennafélagið Gaman
og alvöru á Húsavík um sumarið og
krækti í nokkra verðlaunapeninga
fyrir hlaup og stökk. Hápunkturinn
á mínum frjálsíþróttaferli.
Skildi dvöl þín í sveitinni eitthvað
sérstakt eftir sig?
Fyrst og fremst góðar minningar,
aukna þekkingu á lífinu í sveitinni
sem og virðingu fyrir því öfluga fólki
sem gerir búrekstur að sínu ævistarfi.
Ég hugsa afar hlýlega til systkin-
anna á Gvendarstöðum og er
þakklátur fyrir þá góðu reynslu sem
ég öðlaðist þar. /fr
Gvendarstaðir í Kinn í Þingeyjarsveit, áður Ljósavatnshreppi. Heyi blásið í hlöðun á Gvendarstöðum. Strákarnir mata blásarann með
heykvísl að vopni.
Stefán Eiríksson
Deutz-dráttarvélin á Gvendarstöðum. Stjáni blái tilbúinn í slaginn.
Í Bændablaðið 24. janúar skrifaði
Birna Þorsteinsdóttir þarft lesanda-
bréf með fyrirsögninni „Er ekki
þörf á að skoða dráttarvélar?“
Birna spyr eins og margir aðrir
um skoðunarskyldu á dráttarvélum
og tækjum, en almennt eru
dráttarvélar og tengitæki við
þær ekki skoðuð árlega, nema
þær séu sérstaklega skráðar sem
vinnuvélar, þ.e. traktorsgröfur,
snjóruðningstæki og fleira. Einnig
á það við svokallaða liðléttinga, sem
eru skráðir í flokk með lyfturum og
því skoðaðir árlega.
Samkvæmt upplýsingum
frá Steinari Harðarsyni hjá
Vinnueftirlitinu reyna þeir eftir megni
að skoða dráttarvélar á tveggja ára
fresti en vegna anna og manneklu
hefur verið misbrestur á þessu
undanfarin ár. Vinnueftirlitið hefur
undanfarin ár verið að miðla þekkingu
og reynslu til bænda í þeim tilgangi
að forðast slys og að bændur sjái hag
sinn í að vélar og tæki séu í lagi.
Förum varlega, landbúnaðarstörf
eru hættuleg
Í starfi mínu hjá Bændasamtökunum
hef ég oft talað við bændur um vélar
og tæki þegar þeir koma í heimsókn í
„Bændahöllina“ , en undanfarin þrjú
ár hef ég skrifað hér í Bændablaðið
um bíla og tæki. Ég er enginn
sérfræðingur í þessum málum en hef
alltaf haft gaman af vélaspjalli og að
lesa um og prófa bæði gömul og ný
tæki. Síðastliðna þrjá mánuði hef ég
kynnt mér mjög náið öryggismál í og
við landbúnaðarstörf bæði hér heima
og erlendis. Sama í hvaða landi maður
skoðar skýrslur um slys í landbúnaði
er slysatíðni há við landbúnaðarstörf,
en við það að bera saman slys í hinum
ýmsu löndum rekur maður sig á
ýmislegt sem maður hafði ekki áttað
sig á. Maður hefði haldið að þrátt
fyrir lítið eftirlit með dráttarvélum og
tækjum á Íslandi væru slysin algengari
en víða erlendis. Staðreyndin er þó
sú að hér verða færri vinnuvéla- og
dráttarvélaslys en t.d. á Írlandi. Þar
eru dráttarvéla- og tækjaslys um 48%
allra slysa í landbúnaði. Á Íslandi er
þessi tala innan við 20%, sem er samt
of mikið.
Hraðinn drepur
Mismunurinn er mikill en eflaust er
hægt að skýra eitthvað af þessum
mismuni á einfaldan hátt:
Sennilega er mesti munurinn á
því hvernig slys eru skráð, en mik-
ill munur er á skráningu slysa hér
og erlendis. Strangt eftirlit er með
skráningu slysa á Írlandi, en á Íslandi
eru sárafá slys tilkynnt (að meðal-
tali 12-16 slys árlega, en getgátur eru
um að slys í íslenskum landbúnaði
sé nálægt 350 slys árlega). Það er
heimilt á Írlandi að aka dráttarvélum
hraðar en hér. Fjöldi dráttarvéla-
slysa verður líka þar úti á vegum og
á miklum hraða. Slík slys væru skráð
hér á landi sem umferðarslys en ekki
vinnuslys á býlið (veit ég fyrir víst að
til stendur að breyta þessu). Hver kíló-
metri yfir 40 km hraða eykur hættuna
á slysi til muna á stórum og þungum
dráttarvélum sem eru almennt ekki
á hjólbörðum sem ætlaðir eru til
þjóðvegaaksturs. Því er ekkert nema
háskaleikur að keyra hratt á vegum,
svo maður tali nú ekki um ef maður
er með vagn aftan í vélinni fullan
af heyrúllum. Hraði umfram 40 km
eykur líka slit á vél og hjólbörðum
um allt að helming og olíueyðslan
er allt að 60% meiri á 50 en 40 svo
dæmi sé tekið. Um leið og hraðinn
er komin yfir 40 eykst hlutfallslega
bremsuvegalengdin ekki ósvipað og
við mælum jarðskjálfta eða hávaða
( richter-kvarða og desíbel).
Allra hagur að hafa tæki í lagi
Marga hef ég spurt hvers vegna
dráttarvélar séu ekki skoðanaskyldar
en fátt hefur verið um svör. Meðal
þeirra fáu skýringa sem ég hef
fengið við spurningum mínum er
að langt sé að fara fyrir bændur
ef bifreiðaskoðunarstöðvar séu
notaðar, fjársvelti og mannekla hjá
Vinnueftirlitinu, en athyglisverðasta
svarið fannst mér vera: „Þetta á að
vera í lagi og því óþarfi að skoða
dráttarvélarnar.“
Varðandi síðasta svarið eru
eigendur dráttarvéla mislagnir
og duglegir að viðhalda vélunum
sínum og til eru menn sem
einfaldlega vantar „viðhaldsgenið“
í þó að þeir séu snillingar í notkun
á dráttarvélinni. Persónulega tel ég
að Vinnueftirlitið, Bændasamtökin,
tryggingafélögin og lánastofnanir
sem lána til landbúnaðar ættu að
gera sameiginlegt átak í að fara á
milli býla og skoða öll vinnutæki í
landbúnaði með reglulegu millibili.
Allir hafa hag af því að tæki séu
í lagi, bæði eigandi og ríki því þá
minnka líkur á slysum.
Sjúkrakassi og slökkvitæki
Það er endalaust hægt að miðla
upplýsingum og vinna að forvörnum
í kringum vélar og tæki. Eins og
fyrr segir hef ég talað við marga
bændur og oft hef ég spurt þá
hvort sjúkrakassi og slökkvitæki
sé í dráttarvélunum þeirra. Ætli
fjöldinn sé ekki að nálgast 100
og enn er ekki komið langþráð já
við spurningunni, en mönnum til
fróðleiks sýna rannsóknir að orsök
þess að dráttarvélar verði eldi að bráð
er í 75% tilfella óhreinindi sem gera
eldinum kleift að magnast, oftast
hey og olía sem auðvelt er að þrífa.
Til samanburðar, ef maður á jeppa
sem telst breyttur jeppi fær sá bíll
ekki skoðun nema í honum sé bæði
slökkvitæki og sjúkrapakki. Hægt
er að fá saman í tilboði sjúkrapakka
og slökkvitæki sem ætti að henta vel
í dráttarvélar og kostar ekki nema
8-9.000 krónur. Að lokum vil ég
hvetja bændur til að fara á sambærileg
námskeið og Birna fór á og í leiðinni
vil ég óska Birnu til hamingju með
dráttarvélaökuréttindin.
Hjörtur Leonard Jónsson
hlj@bondi.is
Misbrestur á skoðun dráttarvéla
Alltaf á að gæta fyllsta öryggis í meðferð dráttarvéla, einnig að þær séu í
fullkomnu lagi.