Dagblaðið Vísir - DV - 16.02.2007, Síða 24

föstudagur 16. febrúar 200724 Fréttir DV
Breiðuvíkur-
börnin
„Þessir piltar voru dæmdir til
vistunar,“ segir séra Tómas Guð-
mundsson, sem er eini eftirlifandi
meðlimur Breiðuvíkurnefndar sem
fór með yfirstjórn yfir drengjaheim-
ilinu á meðan það var rekið. Hin-
ir tveir meðlimir nefndarinnar eru
látnir, en það voru þau Jóhanna
Eggertsdóttir og Ágúst H. Péturs-
son, sem einnig gegndi formanns-
hlutverki í nefndinni. Að sögn Tóm-
asar var verksvið nefndarinnar
aldrei skilgreint og sá hún aðallega
um starfsmannaráðningar og fjár-
mál.
Presturinn Tómas Guðmunds-
son sat í stjórnarnefnd drengja-
heimilisins í Breiðuvík á sjöunda
áratugnum. Hann hætti í nefnd-
inni þegar hann fluttist frá Patreks-
firði árið 1969. Sjálfur var hann vel
kunnugur Þórhalli Hálfdánarsyni
sem hefur verið sakaður um misk-
unnarlaust harðræði við piltana
sem þar bjuggu. Hann segist aldrei
hafa orðið var við það ofbeldi sem
fjölmargir menn hafa sagt frá í DV
og Kastljósi undanfarið. Sjálfur tel-
ur hann að það hafi verið dóms-
málaráðuneytið sem dæmdi þessa
pilta til refisvistar en þeir höfðu nær
allir komist í kast við lögin þegar
þeir voru sendir til heimilisins al-
ræmda.
Dæmdir til vistunar
„Þessir piltar brutu af sér og
voru í kjölfarið dæmdir til vistunar
í Breiðuvík, þannig var þetta hugs-
að í upphafi,“ segir Tómas Guð-
mundsson fyrrverandi prestur á
Vestfjörðum. Á meðan hann gegndi
nefndarstörfum þurfti hann að eiga
í samskiptum við dómsmálaráðu-
neytið og segist hann sjálfur oft
hafa reynt að fá meira fé til reksturs
Breiðuvíkur. Það hafi gengið erfið-
lega og að auki hafi verið afar erf-
itt að fá starfsfólk til þess að vinna á
heimilinu. Tómas segir að kennsla
hafi verið í molum því ekki hafi ver-
ið hlaupið að því að halda í starfs-
fólkið. Hann segir að allt sem reynt
var að gera fyrir piltana hafi verið
ómögulegt vegna þess að ríkið vildi
engu til kosta við uppeldi þeirra.
Hann segir að það hafi verið mikill
skortur á fólki með sérfræðiþekk-
ingu á aðstæðum barnanna sem þar
dvöldu. Þó hafi Símon Jóhannesson
sálfræðingur komið árlega. Það hafi
í raun verið betra en ekkert.
Földu börnin
„Þetta var náttúrulega mjög af-
skekkt og í rauninni voru stjórnvöld
að reyna að fela vandræðabörnin,“
segir Tómas um einangrunarstefnu
stjórnvalda á þeim tíma. Börn voru
send úr sínu eðlilega umhverfi en
það voru barnaverndaryfirvöld
sem stóðu fyrir því að taka börnin
af heimilum sínum og senda þau
vestur. Eftirlitsskyldan var á herðum
Barnaverndarráðs Íslands og var sú
skylda bundin í lög. Framkvæmda-
stjóri nefndarinnar á þeim árum
sem drengjaheimilið var hvað verst
er látinn í dag. Svo virðist sem ekk-
ert eftirlit hafi verið með staðnum.
Sjálfur segir Tómas að hann
hafi þó komið til Breiðuvíkur
að minnsta kosti einu sinni
í mánuði þegar heimilið var
starfrækt.
Sá ekkert
ofbeldi
„Ég varð alls
ekki var við of-
beldi þegar ég
gegndi nefnd-
arstörfum
þarna,“ segir
Tómas og er
enn vantrúað-
ur á þær sög-
ur sem fjöldi
manna hafa
sagt í DV og
öðrum fjöl-
miðlum und-
anfarið. Hann
segir það af og
frá að börnin
hafi ekki feng-
ið nægju sína
af mat. Tómas
segir að þeir
hafi orðið var-
ir við að eldri
piltarnir nídd-
ust á þeim
yngri en tekið
hafi verið fyrir
það. Aðspurð-
ur hvernig það
hafi verið gert segir
Tómas að það hafi
verið rætt við þá.
„Hafi Þórhallur tek-
ið í strákana þá hafa þeir
rækilega unnið til þess,“
segir Tómas. Hann vill
þó ekki taka svo djúpt í
árinni að segja að þeir
menn sem sagt hafa sögu
sína séu hreinlega að
ljúga.
Réðum ekki Þórhall
Tómas segir stjórnar-
nefnd heimilisins ekki hafa
séð um ráðningu Þórhalls
Hálfdánarsonar og segist að-
spurður ekki vita hver stóð
að henni. Þórhallur var Stýri-
mannaskólagenginn en hafði
enga reynslu af uppeldi pöru-
pilta. Að sögn Tómasar virtist
Þórhallur heiðarlegur maður
og var auðveldur í umgengni.
Hann blæs á allar fullyrðing-
ar sem fram hafa komið um
myrkraverk forstöðumannsins.
„Við reyndum bara að gera
vist piltanna sem bærilegasta,“
segir Tómas Guðmundsson að
lokum.
Séra Tómas Guðmundsson frá Patreks-
firði sat í stjórnarnefnd drengjaheimilisins
í Breiðuvík þegar Þórhallur Hálfdánarson
réði þar ríkjum. Hann segir að vistun pilt-
anna hafi verið hugsuð sem refsivist fyrir
afbrot sem þeir frömdu í Reykjavík. Sjálfur
segir hann að dómsmálaráðuneytið hafi
dæmt börnin til vistunar en menntamála-
ráðuneytið séð um kennsluna, en á henni
voru miklar brotalamir.
Valdstjórnin ákvað að
senda börn til vistunar í
breiðuvík
Breiðavík dómsmálaráðuneytið sendi
börn til refsivistar í breiðuvík.
„Piltarnir brutu af sér
og voru í kjölfarið
dæmdir til vistunar
í Breiðuvík, þannig
var þetta hugsað
í upphafi.“
Séra Tómas
Guðmundsson
segir breiðuvík hafa
verið hugsaða sem
barnafangelsi.
DV Fréttir
föstudagur 2. febrúar 2007 11
BreiðuvíkurBörnin
Framhald á
næstu opnu
þoldu Barsmíðar,
niðurlægingu
og kvöl
Gísli Guðjónsson vann ritGeðrð um breiðuvík, hún var falin
gísli guðjónsson réttarsálfræðingur vann samantekt um afleiðingar þess a
ð
vista unga og óharnaða drengi í breiðuvík. Niðurstaða gísla var sláandi og

leiddi í ljós að flestir drengjanna sem þurftu að þola hið ömurlega líf við y
sta
haf snéru þaðan forhertir glæpamenn. Þeir hafa hlotið þunga dóma, með
al
annars fyrir manndráp. flestir þeirra urðu afbrotamenn. Þegar samantekt
gísla
birtist, fyrir um þrjátíu árum, var hún stimpluð sem trúnaðarmál og hefur
legið
ónotuð síðan. dV komst yfir eintak og þar má lesa óhugnanlegar afleiðing
ar
vistunarinnar í breiðuvík. Nú hefur leyndarhjúpnum verið aflétt.
strákar voru sendir í breiðuvík og sumir voru þar árum
saman. stundum vegna þess að þeir nutu ekki ástar og
umhyggju heima fyrir. í breiðuvík lifðu þeir við hörmungar
sem mótaði þá fyrir lífstíð. flestir urðu afbrotamenn.
Helvíti á jörðu
DV grefur upp
leyniritgerð
ritgerð sem gísli guðlaugsson
skrifaði um breiðuvík árið 1975 var
umsvifalaust flokkuð sem trúnaðarmál
innan menntamálaráðuneytisins hið
sama ár. Í ritgerðinni kom fram að
ekki hafi vist barnanna á heimilinu
einungis verið helvíti líkust – heldur haft
skemmandi áhrif á líf þeirra. af þeim 79
prósentum barna sem komu á heimilið
með afbrotaferil á bakinu reyndust 83
prósent þeirra komast í kast við lögin
eftir vistina. úrræði stjórnvalda brást
gjörsamlega.
Þar kemur meðal annars fram að
vist barnanna hafi verið of löng, þau
fengið litla sem enga menntun og í raun
hafi glæpamenn framtíðarinnar verið
framleiddir þar.
sjálfur sagði gísli í viðtali við dV að
skýrslan hefði verið gríðarlega slæm en
skildi þó ekki af hverju hún var falin svo
kirfilega næstu þrjátíu árin.
Stíflan brestur
„Í kjallaranum var hálfgerður
fangaklefi. Hann var um einn og hálfur
metri á breidd og þrír á lengd. búið var
að hólfa hann með trérimlum þannig að
það var ekki einu sinni hægt að fara með
höfuðið á milli,“ sagði Helgi davíðsson
sem varð fyrstur þeirra sem vistaðir voru
í breiðuvík til þess að segja frá hrikalegri
lífsreynslu sinni. Helgi var sendur til
breiðuvíkur ellefu ára gamall og mátti
þola gegndarlausar misþyrmingar
ásamt öðrum börnum á meðan hann
dvaldi þar. saga hans var myrk og dró
upp veruleika sem hafði verið falinn í
þrjátíu ár.
Í kjölfarið komu fjölmargir menn
fram sem höfðu sömu sögu að segja.
Þessir menn tengdust fæstir innbyrðis
en allir höfðu þurft að þola sömu
vítisvistina. Hugrekki Helga varð til þess
að einn ógeðfelldasti blettur í sögu
íslensku þjóðarinnar var dreginn fram í
sviðsljósið.
„Þetta náði út fyrir allt
hugmyndaflug sem við höfðum,“
sagði sveinn allan Morthens sem var
starfsmaður í breiðuvík eftir að Þórhallur
lét af störfum. Hann var sjokkeraður
þegar hann sá fangaklefann sem gekk
undir nafninu svartholið. sveinn líkir
staðsetningu heimilisins við gúlagið, sem
voru alræmdar síberískar fangabúðir í
sovétríkjunum um miðja síðustu öld.
„Það er
ótrúlegt að
segja frá því að
í byrjun þurfti
Landhelgis-
gæslan að
sigla með
börnin til breiðuvíkur vegna
þess að þangað var alltaf ófært,“ segir
sveinn allan en staðsetning heimilisins
var fráleit að hans mati. Hann segir að
staðurinn hafi í raun verið valinn af
tilviljun þegar gísli Jónsson, sem þá var
þingmaður og ötull talsmaður heimilisins,
fékk samþykkt fyrir því. síðar kom í ljós
að um raunverulegt gúlag var að ræða
en dómsmálaráðuneytið sendi börn til
breiðuvíkur þegar þau frömdu þjófnað
eða urðu uppvís að öðrum afbrotum.
Barnagúlagið Breiðavík
sigurður
sigurðarson,
vígslubiskup í skálholti,
starfaði í breiðuvík
sumrin 1966, 1967 og
1968. Hann leysti svo
af sem forstöðumaður
heimilisins árið 1970, þá
aðeins 26 ára gamall.
Maron bergmann
brynjólfsson og fleiri sem
vistaðir voru í breiðuvík
hafa lýst því að sigurður
hafi orðið vitni að ofbeldi
sem þar var stundað.
Þegar fullyrðingar fyrrverandi
vistmanna í breiðuvík um ofbeldi, svelti
og kynferðislegt ofbeldi voru bornar
undir sigurð, vildi hann ekkert tjá sig
opinberlega um málið.
Hann sagðist búast við því
að rannsókn verði gerð á
starfseminni í breiðuvík og þá
þurfi hann að gera hreint fyrir
sínum dyrum. fyrr muni hann
ekki tala opinberlega.
Maron bergmann segir það
vera öruggt að sigurður hafi
vitað um það ofbeldi sem fór
fram í breiðuvík. „Herbergið
hans var á ganginum okkar.
Veggirnir voru þunnir og
barsmíðar og óp fóru ekki
framhjá neinum,“ segir
Maron. einar vinur hans gengur lengra
og fullyrðir að sigurður hafi horft upp á
barsmíðar á drengjunum af hálfu Þórhalls
Hálfdánarsonar forstöðumanns og hlegið.
Saka vígslubiskup um aðgerðarleysi
15
DV Fréttir
föstudagur 2. febrúar 2007
Helvíti á jörðu
„Árið 1976 gerði réttarsálfræð-
ingurinn Gísli Guðlaugsson BA-
ritgerð um uppeldisheimilið í
Breiðuvík. Ritgerðin var stimpluð
sem trúnaðarmál af menntamála-
ráðuneytinu sama ár. Ég get ekki
ímyndað mér af hverju skýrsl-
an var flokkuð sem trúnaðarmál
en ég get þó sagt að niðurstað-
an var slæm,“ segir Sveinn Allan
Morthens, fyrrverandi starfsmað-
ur á uppeldisheimilinu í Breiðu-
vík og núverandi forstöðumaður
meðferðarheimilisins í Háholti.
Hann segir hugmyndina augljós-
lega hafa brugðist og því hafi ekki
þótt æskilegt að fólk kæmist í rit-
gerðina á sínum tíma. Hann starf-
aði einn vetur í Breiðuvík og tók
meðal annars þátt í að rífa niður
svartholið þar sem börnin voru
geymd.
Eins og í gúlagi
„Þetta náði út fyrir allt hug-
myndaflug sem við höfðum,“ seg-
ir hann um aðbúnaðinn og stað-
setningu heimilisins í Breiðuvík.
Sveinn líkir því við gúlag, sem
voru alræmdar síberískar fanga-
búðir í Sovétríkjunum um miðja
síðustu öld.
„Það er ótrúlegt að segja frá því
að í byrjun þurfti Landhelgisgæsl-
an að sigla með börnin til Breiðu-
víkur vegna þess að þangað var
alltaf ófært,“ segir Sveinn Allan en
staðsetning heimilisins var fráleit
að hans mati. Hann segir að stað-
urinn hafi í raun verið valinn af til-
viljun þegar Gísli Jónsson, sem þá
var þingmaður og ötull talsmað-
ur heimilisins, fékk samþykkt fyr-
ir heimilinu.
Staðsetning lífshættuleg
„Eitt sinn kom það fyrir að
barn var með botnlangabólgu,“
segir Sveinn Allan. Þá var hávet-
ur og ekki heiglum hent að aka
yfir heiðina á rússajeppanum,
sem fylgdi býlinu. Sveinn segir
að starfsmennirnir hafi rifið aft-
ursætin úr bílnum og lagt af stað
til Patreksfjarðar þar sem næstu
læknishjálp var að fá. Ökuferð-
in hefði geta endað með stórslysi
en fyrir einskæra heppni komust
þeir klakklaust yfir hrjóstrugan og
klakabrynjaðan slóðann. Piltin-
um var komið undir læknishend-
ur á síðustu stundu.
Sögusagnir um
misþyrmingar
„Það gengu margar sögur á
þessum tímum um Breiðuvík-
ina,“ segir Sveinn Allan, en þeg-
ar hann starfaði þar mun mikið
hugsjónastarf hafa verið við lýði.
Hann segir að það hafi þó verið
áfátt um eftirlit, bæði vegna stað-
setningar og einnig skorts á sér-
fræðingum og þekkingu. Hann
segir að margir sem dvöldu þar
hafi aldrei beðið þess bætur.
Hann vill þó ekki tjá sig um þær
sögur enda ýmist trúnaðarmál
eða óstaðfestur orðrómur. Hann
segir þó að sögurnar hafi verið
þrálátar – og oft sé fótur fyrir slík-
um frásögnum.
Fangelsið rifið, svo byggt aftur
Forstöðumaður heimilisins
árið 1955, Kristján Sigurðsson,
fór með yfirumsjón þess í eitt ár.
Hann segir að svartholið svokall-
aða hafi verið þegar hann tók við
býlinu.
„Mér blöskraði hreinlega þegar
ég sá þetta fangelsi, ég vildi koma
fram við börnin eins og fólk, ekki
eins og dýr,“ segir hann en ásamt
krökkunum sem þar dvöldu var
svartholið rifið. Svo virðist sem
það hafi verið endurbyggt síðar og
segir Kristján að kannski hafi þeir
sem eftir komu litið á svarthol-
ið sem hentuga lausn til að taka á
vandamálum barnanna.
Helvíti fjarar út
Rekstri heimilisins var haldið
úti á áttunda áratugnum í breyttri
mynd. Þá voru færri börn en sí-
fellt erfiðara varð að halda svo af-
skekktu býli við. Að lokum fjaraði
rekstur þess út, að sögn Sveins
Allans. Hann segir enga eina sér-
staka ástæðu fyrir því. Í raun hafi
það bara verið hrikalega staðsett
og stjórnvöld áttuðu sig á því að
einangrunarstefna væri ekki rétta
leiðin til aðstoðar börnum sem
ættu við vandamál að stríða.
Sveinn Allan Morthens
Breiðavík var
eins og gúlag
Helgi Gunnlaugsson afbrota-
fræðingur telur varasamt að vista
unga afbrotamenn á sérstakri
deild, reynslan af uppeldisheim-
ilinu í Breiðuvík hafi sýnt það. „Ef
árangurinn af starfinu í Breiðuvík
er skoðaður, þá kemur í ljós að um
það bil 70 prósent þeirra sem vist-
aðir voru á heimilinu hafa hlotið
dóm eftir að þeir komu út af því.
Arfleifð stofnunarinnar er því mið-
ur sú að menn skiluðu sér ekki það-
an út sem nýtir samfélagsþegnar,
heldur sýnu verri og því var ákveð-
ið að þetta væri ekki braut sem ráð-
legt væri að feta,“ segir hann.
Vistunin skilaði engu
Hættulegt getur verið að taka
unga afbrotamenn út úr um-
hverfi sínu og setja þá í umhverfi
á borð við það sem blasti við þeim
í Breiðuvík. „Ungir ógæfumenn
fá ekki þjálfun í því að verða nýtir
samfélagsþegnar með því að vera
teknir út úr umhverfi sínu og þeir
vistaðir í umhverfi sem er ekki í
neinum tengslum við það sem þeir
munu búa í síðar. Það versta er hins
vegar að þar koma saman einstakl-
ingar á svipuðum stað í lífinu, sem
eiga sér beiska ævisögu. Þar kynn-
ast þeir vel og í framhaldinu er
hætta á að þeir ali upp hver í öðrum
reiði í garð samfélagsins. Í kjölfar-
ið myndast ákveðin glæpamanna-
menning. Ef ungmennin eru beitt
harðræði, eins og gert var í Breiðu-
vík, eru enn meiri líkur á því að þau
fyllist beiskju og biturð út í sam-
félagið og komi þaðan út verri en
þau komu inn. Uppeldisheimilið í
Breiðuvík virkaði því sem uppeld-
isstöð fyrir næstu kynslóð glæpa-
manna, sem keyrðir voru áfram
af heift út í samfélagið sem aldrei
hafði gert neitt fyrir þá.“
Svipaðar hugmyndir
uppi í dag
Helgi telur vel hægt að setja þá
hugmyndafræði sem var að baki
Breiðuvík í samhengi við þær hug-
myndir sem Ágúst Ólafur Ágústs-
son hefur uppi um að vista unga
brotamenn á sérdeild í fangelsum.
„Þetta er sams konar hugmynda-
fræði og í sjálfu sér er hún alls ekki
órökrétt. Auðvitað er gott að vernda
unga afbrotamenn frá því að kom-
ast í kynni við eldri glæpamenn, en
við Íslendingar höfum reynt þessi
úrræði og þau skiluðu ekki tilætl-
uðum árangri. Ef við horfum til
Breiðuvíkur, þá fór sáralítil betr-
un þar fram og menn komu það-
an út harðneskjulegri en þegar þeir
komu inn.“
Bætti ngan
Helgi Gunnlaugs-
son
Afbrotafræðingurinn
Helgi gunnlaugsson er
ekki hrifinn af því að
vista unga afbrotamenn
alla á sama stað.
Ágúst Ólafur Ágústsson
Fangelsi má ekki vera glæpaskóli
Ágúst Ólafur Ágústsson, alþingismaður Samfylkingarinnar, hefur lagt fram þings-ályktun um að sett verði á fót sérdeild fyrir unga fanga á aldrinum 18 til 24 ára, með það fyrir augum að lágmarka samneyti þeirra við eldri fanga eins mikið og hægt er.
„Nú eru uppi umræður um að byggja nýtt fangelsi á Hólmsheiði og ég hef bent á að það sé nauðsynlegt að við tökum tillit til sérstöðu ungra fanga. Þannig getum við náð fram sér-tækum úrræðum á sviði vímu- og geðúrræða. Ég geri mér grein fyrir því að þetta hentar ekki öllum föngum, en það er nauðsynlegt að taka meira tillit til ungra fanga en við höfum gert. Við þurfum að koma í veg fyrir að þess-ir menn komi út verri en þeir komu inn,“ seg-ir hann.
Með því að raða föngum saman eftir brota-flokkum og aldri, telur Ágúst að fangelsisyfir-völd geti beitt sértækari úrræðum til þess að ná fram betrun. „Við eigum betri möguleika á
því að grípa inn í líf einstaklinga á meðan þeir eru á bak við lás og slá með sértæk-um hætti og þannig komum við frek-ar í veg fyrir klíkumyndanir og einelti innan veggja fangelsis. Ég hef heyrt frá föngum að þeir læri af þeim reyndari ýmislegt í glæpaheiminum. Almennt séð á ekki að byggja stórt öryggisfang-elsi líkt og á Litla-Hrauni, heldur lít-ið og tiltölulega opið fangelsi. Ungir fangar verða að vera í góðum tengslum við samfélagið og fjölskyldu sína og þau úrræði sem þeirra bíða verði bund-
in einstaklingsmati. Fangelsi má
ekki vera hvetjandi umhverfi
til frekari glæpa.“
Alþingismaðurinn
Vill taka tillit til ungra fanga og
gera þeim sérstöðu svo þeir verði
ekki fyrir áhrifum hinna eldri.
Sveinn Allan Morthens segir
marga þeirra sem voru í breiðuvík
aldrei bíða þess bætur.
„Mér blöskraði hreinlega
þegar ég sá þetta fang-
elsi, ég vildi koma fram
við börnin eins og fólk,
ekki eins og dýr.“
Kristján
Sigurðsson reif
niður svartholið
þegar hann var
forstöðumaður
en nokkrum
árum síðar var
það endurbyggt.
Fangaklefi
ungir menn verða ekki betri
með því að vera teknir úr
umferð.
DV Fréttir
föstudagur 2. febrúar
2007 13
„Ég var sendur til Breið
uvík-
ur þegar ég var ellefu á
ra,“ seg-
ir Helgi Davíðsson, sem
dvaldi á
hinu alræmda uppeld
isheimili
fyrir drengi í Breiðuvík.
Heimilið var býli á ve
stasta
oddi landsins, rétt við Lá
trabjarg.
Þar var illfært á veturna
og veru-
lega afskekkt. Heimilið v
ar starf-
rækt í tuttugu og fimm
ár og
hundruð pilta voru send
þangað.
Heimilið var stofnað árið
1953 og
var svo lokað árið 1979.
Það var
rekið af ríkinu og þótti góð
lausn til
að koma vandræðaungli
ngum til
manns. Síðar kom í ljós að
piltarn-
ir þurftu að sæta hryllileg
um bar-
smíðum og andlegu ofbe
ldi þann
tíma sem þeir dvöldu þa
r. Sumir
hafa aldrei beðið þess bæ
tur.
„Aðstæður voru þannig
að afi
minn og amma réðu ekk
i við þær.
Þau tóku á það ráð að se
nda mig
vestur, það var í janúar 19
67,“ seg-
ir Helgi þungur á brún
en hann
dvaldi í Breiðuvík í tvö ár.

Honum, ásamt fleiri piltu
m, var
ekið yfir heiðina að Bre
iðuvíkur-
heimilinu í rússajeppa. H
eiðin var
illfær og snjóþung. Hún lo
kaði vík-
ina frá umheiminum mes
tan hluta
árs og að sögn Hilmars v
ar engin
undankomuleið.
Forstöðumaður í Breiðuv
ík var
Þórhallur Hálfdánarson. H
ann bjó
þar ásamt konu sinni og b
örnum.
„Þegar Þórhallur þurfti að
kom-
ast til byggða var okkur
ekið að
heiðinni. Við vorum látn
ir moka
slóðann þannig að hann
kæmist
til byggða,“ segir Helgi m
innugur
þeirrar erfiðisvinnu sem
piltarnir
voru látnir sinna.
Hann segir drengina haf
a ver-
ið á milli tíu og tuttugu í B
reiðuvík,
þegar þeir voru hvað flest
ir. Yngsti
var tíu ára en sá elsti va
r fjórtán
ára.
Hann var sadisti
Fyrsta reynsla Helga af h
eimil-
inu átti eftir að móta han
n til lífs-
tíðar: „Áður en ég kom ves
tur hafði
ég keypt nokkra pakka af
sígarett-
um. Þórhallur fann eitt si
nn sígar-
ettulykt af mér og heimt
aði að ég
léti hann fá pakkana. Ég g
erði það,
en hélt þó þremur pökk
um eftir.
Þetta kvisaðist út á með
al strák-
anna og að lokum klaga
ði einn,
það er alltaf einn sem kla
gar,“ seg-
ir Helgi beiskur og heldu
r áfram:
„Við vorum að borða þe
gar Þór-
hallur kom í matsalinn. H
ann reif
mig upp frá borðinu og
dró mig
inn í herbergið mitt. Han
n leitaði
úti um allt þar til hann fa
nn pakk-
ana þrjá. Þá rann á hann
slík reiði
að ég hef aldrei séð ann
að eins,“
segir Helgi.
„Þá lamdi hann mig ei
ns og
harðfisk. Þá erum við ekk
i að tala
um að hann hafi bara tu
skað mig
til, heldur lamdi hann mi
g eins og
boxpoka. Ég datt á gólfið
en hann
reif í hnakkadrambið á m
ér, reigði
mig aftur og hélt áfram
að lemja
mig miskunnarlaust í and
litið þar
til það var beinlínis orðið
tvöfalt,“
segir hann um þessa sársa
ukafullu
minningu.
Að lokum mun Þórhallu
r hafa
dregið hann alblóðugan
aftur að
matarborðinu og segir
Helgi að
það hafi eingöngu verið
gert til
þess að niðurlægja hann.

„Það var þá sem ég áttað
i mig
á því að hann væri sadi
sti,“ segir
Helgi.
Týndi lyklunum
Að sögn Helga var ofb
eldið
verulegt á heimilinu á me
ðan þeir
dvöldu þar. Einn piltan
na sem
dvaldi með honum þar vi
rtist vera
í mikilli ónáð hjá Þórhalli
.
„Eitt sinn vorum við að
klára
að borða. Þá gengum við
úr mat-
salnum inn í forstofu
þar sem
mikill og gamall ofn var
upp við
vegginn. Þar sáum við
Þórhall
misþyrma einum okkar.
Eftir að
hafa lamið hann ítrekað
tók hann
drenginn skyndilega á
loft, rétt
eins og sekk. Hann fleygð
i honum
marga metra og strákur
inn lenti
á gamla ofninum. Hann
var lengi
að jafna sig og það mátt
i sjá mar
eftir ofninn í margar vik
ur,“ segir
hann og segir að sárast h
afi verið
að horfa upp á misþyrm
ingarnar.
Aðspurður hvers vegna
pilturinn
var laminn segir Hilma
r að svo
virðist sem hann hafi t
ýnt lykl-
inum að herberginu sín
u. Meira
hafi ekki þurft til.
Svarthol sadistans
Þrátt fyrir að ofbeldið ha
fi ver-
ið daglegt brauð var það a
nnað og
verra sem þeir óttuðust.
„Í kjallaranum var hál
fgerð-
ur fangaklefi. Hann var
um einn
og hálfur metri á breidd
og þrír á
lengd. Búið var að hólfa h
ann með
trérimlum þannig að það
var ekki
einu sinni hægt að fara me
ð höfuð-
ið á milli,“ segir Helgi og h
ryllir við
tilhugsuninni. Klefinn va
r glugga-
laus og ekkert nema myr
krið. Þar
var enginn kollur og ek
ki beddi.
Aðeins galtómt svartholið
, að sögn
Helga.
Hann segir að pilturinn
sem
Þórhalli líkaði verst við h
afi þurft
að dúsa þar langtímum
saman.
„Hann henti honum oft í
svarthol-
ið og þar þurfti hann að v
era upp í
heilan dag,“ segir Helgi u
m nötur-
lega vist félaga síns í svart
holinu.
Óttinn við svartholið var
mik-
ill, svo mikill að hann va
r oft við
það að buga hrædda og
hjálpar-
vana drengina. Helgi segi
r að ógn-
unin hafi alltaf vofað y
fir þeim
og frekar hefðu þeir vilj
að þolað
meiri barsmíðar en að dv
elja einir
í myrkrinu, hræddir og ót
taslegnir
drengir, rétt um tíu ára ga
mli .
Jólin og nærsveitir
„Jólin voru ekki góð, en vi
ð vor-
um þó ekki lamdir á þei
m tíma,“
segir Helgi þegar hann h
ugsar til
baka. Hann segir að þeir h
afi feng-
ið gjafir frá kvenfélagi, en
Þórhall-
ur forstöðumaður hafð
i opnað
þær allar áður. Telur Helg
i að það
hafi verið ein af hugmynd
um Þór-
halls um uppeldisaðferð
ir gagn-
vart strákunum.
Í raun opnaði Þórhallur al
lt sem
þeir fengu eða sendu. Sjá
lfur seg-
ist Helgi hafa sent nokku
r bréf og
myndir. Myndirnar komu
st aldrei
til skila. Hugsanlega ve
gna þess
að þeir voru hálfvannærð
ir og það
sást á myndunum, að sög
n Helga.
„Ég varð aldrei saddur í þ
au tvö
ár sem ég var í Breiðuv
ík,“ segir
Helgi og bætir við að þei
r hafi að-
eins fengið lágmarksnæ
ringu til
að halda sér gangandi. Ek
kert um-
fram það. Jafnvel á jólu
num var
skammturinn drýgður.
Aðspurður hvort enginn
hafi
orðið var við ofbeldið á b
óndabýl-
inu í Breiðuvík, segir han
n að það
hafi ekki verið mikill sa
mgangur
á milli fólksins þar og á u
pptöku-
heimilinu.
Hugsaði um hefnd í þrjátíu
ár
Sumarið 1969 slapp He
lgi frá
Breiðuvík. Þá reyndi hann
að segja
ömmu sinni frá gegn
darlaus-
um misþyrmingum sem
piltarnir
þurftu að þola. Hann segi
r að eng-
inn hafi trúað honum, end
a álitinn
vandræðabarn.
Hann segir vistina hafa m
arkað
djúp spor í sálu sína. „Ég
hef alltaf
átt erfitt með að treysta yf
irvöldum
eftir þetta. Ég var gríðarle
ga reiður
út í allt og alla og á enn þ
ann dag
í dag erfitt með að hlýða
yfirboð-
urum,“ segir Helgi um át
akanlega
vistina.
Hann segir erfiðast í min
ning-
unni að hugsa til piltan
na sem
hann sá Þórhall misþyrm
a. Hann
segir grimmdina hafa v
erið svo
gríðarlega að hann hugsi e
nn sorg-
bitinn til þeirra félaga s
em voru
samtímis honum á Breiðu
vík.
Hann gagnrýnir yfirvöld
harð-
lega. Segir ekki eðlilegt
að mað-
ur, sem áður var sjóma
ður, hafi
verið fenginn til þess að
starfa við
þetta. Hann segir Þórhall
ekki hafa
haft neina menntun til sta
rfsins og
virðist sem uppeldistæki
hans hafi
verið ógnun og ofbeldi.
„Í þrjátíu ár ætlaði ég til
Hafn-
arfjarðar þar sem Þórhall
ur bjó og
lúskra á kallinum,“ segir H
elgi sem
er enn reiður vegna meðfe
rðarinn-
ar. Hann segist hafa vitað
hvar Þór-
hallur átti heima og hugsa
ði alvar-
lega um að fara heim til
hans og
hefna fyrir meðferðina. A
ðspurður
hvað hafi stöðvað hann se
gir Helgi:
„Það var bara ekki þess vi
rði.“
Helgi er einn af þeim sem
hefur
braggast eftir vistina og sta
rfar sem
sölumaður í dag.
Hann segist þó enn finn
a fyr-
ir vanmáttarkennd vegna
reynslu
sinnar. Að hans sögn ve
kur stað-
urinn upp mjög bitrar m
inning-
ar. Meðferðin, sem hann
hlaut er
nokkuð sem hann mun
aldrei ná
sér af.
Helgi
Svarthol SadiStanS
Helgi Davíðsson
ein af fáum
myndum sem til er
af breiðuvík en
þarna er Helgi
davíðsson fyrir utan
býlið árið 1968.
„Ég datt þá á gólfið en hann r
eif í hnakkadrambið á mér,
reigði mig aftur og hélt áfram
að lemja mig miskunnar-
laust í andlitið þar til það var
beinlínis orðið tvöfalt.“t BreiðuvíkurBarna
Framhald á
næstu opnu
valur greTTiSSon
blaðamaður skrifar:
valur@dv.is
Jakobínu Davíðsdóttur, Valg
eiri Erni Ragnarssyni,
Önnu Kristine og Hjördísi Rut
Sigurjónsdóttur.
áSamT:
segir Helgi Davíðsson, fy
rrverandi
vistmaður, að hann hafi h
ugsað um
það í þrjátíu ár að hefna
sín á Þór-
halli Hálfdánarsyni fyrir
það sem
hann gerði honum og félö
gum hans
í vistinni. Það eina sem f
ékk hann
til þess að halda að sér hö
ndum var
skynsemin. Hann segir í v
iðtali við
DV: „Mér fannst það bara
ekki þess
virði.“
Margir síafbrotamenn sti
gu sín
fyrstu skref í Breiðuvík.
Afbrota-
maðurinn frægi Lalli John
s var vist-
aður þar frá tíu ára aldri. H
ann segir
heimilið versta stað sem
hann hafi
komið á. Þó hefur hann lifa
ð tímana
tvenna. Í dag er hann á Lit
la-Hrauni
þar sem hann afplánar
refsidóm.
Einnig komu tveir piltar þ
aðan við
sögu Geirfinnsmálsins fr
æga. Þar
var Sævar Ciesielski dæm
dur fyrir
manndráp. Mörg nöfn vo
ru nefnd
þegar leitast var við að sa
fna upp-
lýsingum. Í ljós kom að m
argir voru
látnir og nokkrir vistme
nn höfðu
svipt sig lífi á unga aldri.
Það er ljóst að tilvist upp
eldis-
heimilisins í Breiðuvík e
r svartur
blettur á sögu þjóðarinna
r. Mörg líf
voru eyðilögð, sumir björg
uðust fyr-
ir horn, aðrir áttu aldrei m
öguleika.
Sigurður Sigurðarson, sem nú er
vígslubiskup í Skálholti, var starfs-
maður í Breiðuvík í þrjú sumur á
þeim tíma sem Þórhallur Hálfdán-
arson var forstöðumaður þar. Hluta
úr ári leysti hann forstöðumanninn
af. Drengirnir sem voru vistaðir í
Breiðuvík segja að Sigurði hafi ver-
ið fullkunnugt um það ofbeldi sem
Þórhallur og fleiri starfsmenn beittu
drengina. Sigurður vildi ekki tala
efnislega um málið þegar DV leit-
aði eftir því. Það á hann sameigin-
legt með öðrum fyrrverandi starfs-
mönnum í Breiðuvík.
Sigurður Sigurðarson var að-
eins 26 ára gamall þegar hann réðst
til starfa í Breiðuvík. Á næstu opnu
er viðtal við tvo þeirra drengja sem
dvöldu í Breiðuvík, Maron Berg-
mann Brynjarsson og félaga hans
sem kýs nafnleynd og er nefndur
Einar hér í DV. Þeir, eins og fleiri
sem vistaðir voru í Breiðuvík, hafa
lýst því að Sigurður hafi orðið vitni
að ofbeldi sem þar var beitt, en því
neitar núverandi vígslubiskup.
Þegar fullyrðingar fyrrverandi
vistmanna í Breiðuvík um ofbeldi,
svelti og kynferðislega misnotk-
un voru bornar undir Sigurð, vildi
hann ekkert tjá sig opinberlega um
málið. Hann segist búast við því að
rannsókn verði gerð á starfseminni
og þá þurfi hann að gera hreint fyrir
sínum dyrum. Fyrr muni hann ekki
tala opinberlega.
Kynfæraskoðun og umskurður
Sögum drengjanna sem voru
vistaðir í Breiðuvík ber saman um
að þeir hafi verið leiddir fyrir Sig-
urð og kynfæri þeirra verið skoðuð.
Í einhverjum tilfellum var talað um
að umskera drengina. Staðfest er að
þessi kynfæraskoðun var stunduð og
farið var með tvo drengi til læknis í
kjölfarið.
Tveir fyrrverandi vistmenn segja
að tilgangurinn með þessari kyn-
færaskoðun hafi verið að koma í veg
fyrir samkynhneigð og hindra kyn-
ferðislegt samneyti milli yngri og
eldri drengjan a.
Sigurður virðist ekki hafa verið
þátttakandi í líkamlegu ofbeldi á
staðnum. Drengirnir segjast hafa
getað leitað til hans. Biturð þessara
fyrrverandi vistmanna beinist að því
að hulunni skuli ekki hafa verið svipt
af starfseminni í Breiðuvík.
Augljósar barsmíðar
Maron Bergmann segir það vera
öruggt að Sigurður hafi vitað um
það ofbeldi sem fór fram í Breiðuvík.
„Herbergið hans var á ganginum okk-
ar. Veggirnir voru þunnir og barsmíð-
ar og óp fóru ekki framhjá neinum,“
segir Maron. Einar vinur hans geng-
ur lengra og fullyrðir að Sigurður hafi
horft upp á barsmíðar á drengjunum
af hálfu Þórhalls Hálfdánarsonar for-
stöðumanns og hlegið.
Maron og Einar virðast ekki reiðu-
búnir að fyrirgefa. „Ég vil sjá ein-
hvern dreginn til ábyrgðar, jafnvel
þótt langt sé um liðið,“ segir Maron.
Hann segir að nú þurfi að ljúka mál-
inu. „Það er verið að tala um að nú-
verandi barnaverndaryfirvöld bjóði
okkur upp á sálfræðihjálp. Ég mun
aldrei treysta þessum stofnunum. Ég
vil sjá þær lagðar niður.“
Ekkert öryggisnet
Barnaverndaryfirvöld voru gagn-
rýnd á áttunda áratugnum fyrir að
senda drengina til Breiðuvíkur og
gleyma svo tilvist þeirra. Á þeim tíma
sem Sigurður leysti af sem forstöðu-
maður beindist gagnrýnin fyrst og
fremst að því að yfirvöld skyldu nota
Breiðuvík sem langtímaúrræði. Jafn-
framt að yfirvöld skyldu láta und-
ir höfuð leggjast að að finna aðrar
lausnir. Ekkert öryggisnet hafi verið
til staðar fyrir drengina eftir að þeir
komu út. Þessi gagnrýni kemur aftur
fram í ritgerð Gísla H. Guðjónssonar
réttarsálfræðings, árið 1975. Ritgerð
sem menntamálaráðuneytið tók að
sér að stinga undir stól.
föstudagur 9. febrúar 200712
Fréttir DV
Saka Séra Sigurð
um aðgerðaleySi
Þeir sem störfuðu í Breiðuvík
og DV hefur náð tali af eiga það
sammerkt að neita að hafa verið
þátttakendur í ofbeldi gegn börn-
unum og að hafa orðið að vitni að
því. Þeir geta ekki útilokað að aðr-
ir hafi beitt drengina ofbeldi. Fram-
burður starfsmannanna fyrrverandi
stangast algjörlega á við framburð
þeirra fjölmörgu sem voru vistaðir
í Breiðuvík og hafa komið fram síð-
ustu daga.
Núverandi vígslubiskup í Skál-
holti sem starfaði við uppeldis-
heimilið í Breiðuvík gerir ráð fyrir
að þurfa að svara um sína aðkomu
að málinu þegar það verður rann-
sakað. Bjarni, sonur Þór alls Hálf-
dánarsonar, er borinn sökum en
hann neitar að hafa beitt ofbeldi,
en segir föður sinn hafa verið harð-
an mann.
Vígslubiskupinn í Skálholti séra
Sigurður Sigurðarson var í Breiðu-
vík þrjú sumur og gegndi stöðu for-
stöðumanns að auki í einn vetur.
Hann var þar meðal annars á sama
tíma og Þórhallur Hálfdánarson,
hann er sá sem sakaður hefur verið
um hvað hrottalegastar misþyrm-
ingar.
Í viðtali við Sigurð segist hann
ekki hafa horft á ofbeldi og bætir við
að hann muni hreinlega ekki hvort
drengirnir hafi sagt honum frá því
sem þeir máttu þola.
„Herbergið hans var á gangin-
um okkar. Veggirnir voru þunnir og
barsmíðar og óp fóru ekki fram hjá
neinum,“ segir Maron Bergmann
Brynjarsson, fyrrverandi vistmaður,
um veru Sigurðar í Breiðuvík. Hon-
um þykir það afar ólíklegt að það
sem gekk á hafi farið framhjá nokkr-
um manni.
Þarf að gera hreint fyrir
sínum dyrum
Maron Bergmann er reiður
biskupnum fyrir að hafa aldrei af-
hjúpað þær misþyrmingar sem lýst
hefur verið í DV. Sjálfur segir vígslu-
biskupinn að hann geti ekki tjáð sig
um málið opinberlega fyrr en opin-
ber rannsókn fari fram.
Sigurður segist búast við að
rannsókn verði gerð á starfseminni
í Breiðuvík og þá þurfi hann að gera
So u nn útilokar
Sigurður Sigurðarson
Breiðuvík
Vígslubiskupinn í
Skálholti sigurður
sigurðarson vann sem
sumarstarfsmaður í
breiðuvík frá 1966 til
1968. Hann leysti svo af
sem forstöðumaður hluta
ársins 1970. drengirnir
sem voru vistaðir í
breiðuvík á þessum tíma
telja að sigurður hafi
brugðist með því að
tilkynna ekki yfirvöldum
um það ofbeldi sem átti
sér stað þar.
„Þetta var hryllileg lífsreynsla,“
segir Sigur- dór
Halldórsson
sem var
vistmaður
í Breiðu-
vík þeg-
ar hann
var aðeins
tíu ára
gam-
all.
Sigurdór segist hafa orðið fyrir mikl-
um sálrænum skaða á heimilinu en
þar mátti hann sæta ofbeldi og kyn-
ferðislegri misnotkun. Hann var fík-
ill og glæpamaður næstu tuttugu
árin. Hann segir að það sé ekki fyrr
en í dag, eftir að DV opnaði mál-
ið um hryllinginn í Breiðuvík, sem
hann getur tekist á við sínar eigin
tilfinningar.
„Ég hef verið innilokaður í þrjá-
tíu ár,“ segir Sigurdór sem hefur
tekist á við alfeiðingar af vist sinni
í Breiðuvík síðan hann var tíu ára
gamalt barn. Hann var sendur þang-
að að beiðni séra Braga Benedikts-
sonar sem þá var Fríkirkjuprestur í
Hafnarfirði. Þá hafði Sigurdór rat-
að í ógöngur vegna þjófnaðar. Hann
grunaði aldrei hversu dýrkeyptur
þjófnaður grunlauss barns gat ver-
ið. Næstu tuttugu árin átti hann eft-
ir að sprauta sig með fíkniefnum,
stunda innbrot og bæla niður gríð-
arlega reiði sem hann upplifði í garð
Breiðuvíkur.
Ég var misnotaður
„Ég var misnotaður kynferð-
islega í Breiðuvík,“ segir Sigurdór
með brostinni rödd. Hann segir að
misnotkunin hafi átt sér stað eft-
ir að Þórhallur var hættur og son-
ur hans Bjarni Þórhallsson tek-
inn við. Að sögn Sigurdórs var það
ókunnugur maður sem kom í
heimsókn eitt kvöldið. Hann seg-
ir manninn hafa verið kunnug-
an Bjarna en hann fékk að sofa á
bedda inni á skrifstofu hjá honum.
Hann á að hafa leitt Sigurdór inn í
herbergi til sín og lagst með hon-
um í rúmið.
„Hann káfaði á mér og lét mig
káfa á sér,“ segir Sigurdór og það er
ljóst að frásögnin er honum erfið.
Hann segir að sér hafi tekist að ljúga
að manninum að hann hafi þurft að
fara fram. Þá leyfði hann honum að
g t aldrei sagt börnunum mínum að ég elskaði þau
Sigurdór Halldórsson
Bjarni Þórhallsson Þórhalls Hálf-
dánarsonar
Breiðuvíkur-
börnin
Dómsmálaráðuneyti DæmDi börn