Dagblaðið Vísir - DV - 16.02.2007, Blaðsíða 39

fá tækifæri til að starfa að áhugamál-
um sínum, að vinna tvöfalda vinnu.
Starfið utan heimilisins var bara tal-
ið aukastarf og sagt að þær sinntu því
vegna þess að „þær vildu það“. Í leik-
listinni er mest að gera hjá ungu fólki
og því fylgir gjarnan að það er með
lítil börn á heimilinu. Flestar konur
kannast við það að hafa samvisku-
bit yfir því að heimilið líði fyrir vinn-
una eða öfugt,“ segir hún og bætir við
bráðskemmtilegri sögu af viðhorfum
þessa tíma.
„Snædís dóttir mín lenti í ein-
hverju úrtaki í rannsókn, líklega á veg-
um heilbrigðis- eða félagsmálastofn-
unar, á börnum mæðra sem unnu
utan heimilisins. Ég var síðan boðuð
í viðtal til þeirra vegna þess að Snædís
kom svo vel út úr könnuninni að það
stóðst ekki hugmyndir þeirra að börn
sem ættu móður sem ynni utan heim-
ilisins kæmu svona vel út úr slíkri
könnun!“ segir Herdís skellihlæjandi.
„Meðan börnin voru lítil höfðum
við oft húshjálp til að við kæmumst í
vinnuna og á kvöldin þegar ég var að
leika passaði Gunnlaugur oft börnin.
Það var ekki til siðs á þessum árum að
menn ynnu heimilisstörf. Ef það kom
til að Gunnlaugur tæki það að sér að
vaska upp eftir kvöldmatinn þegar ég
þurfti að hlaupa í leikhúsið þá sagði
hann stoltur: „Nú er ég búinn að þvo
upp fyrir þig!“ Ég er ekki að ásaka
hann, þetta var bara svona.“
Hagur barna borinn fyrir brjósti
Gunnlaugur kom við sögu í grein
DV um síðustu helgi, en hann var
maðurinn sem „skrúfaði fyrir kran-
ann“ á vistheimilunum Bjargi og
Breiðuvík. Gunnlaugur átti þá sæti í
Barnaverndarráði Íslands, fyrst sem
lögmaður og síðar formaður ráðsins.
Um hann er sagt að hann hafi verið
mikill mannvinur.
„Já, Gunnlaugur var einstakur
maður, duglegur, góður og örlátur,“
segir Herdís umhugsunarlaust og
bætir svo við stríðnislega: „En hann
var ekki mikið heima! Eftir að hann
hætti sem forsetaritari fékk hann lög-
mannsréttindi og rétt til að vinna að
sínum málum utan vinnutímans í
ráðuneytinu. Það var um helgar og
milli klukkan fimm og sjö á virkum
dögum. Gunnlaugur vann mörg störf
og í mörg ár vann hann fyrir Rauða
krossinn og í barnaverndarnefnd.
Það voru mjög tímafrek og slítandi
störf og fólk hringdi á öllum tímum
og í alls konar ástandi, oftast til að
kvarta eða jafnvel hóta. Gunnlaug-
ur bar hag barna fyrst og fremst fyr-
ir brjósti og átti stóran þátt í því að
stúlknaheimilinu Bjargi og drengja-
heimilinu í Breiðuvík var lokað. Ég
hafði nóg á minni könnu en var hon-
um algjörlega sammála í þessari bar-
áttu. Gunnlaugur var félagslyndur en
óþolinmóður, fór stað úr stað í heim-
sókn en stoppaði oft stutt við.“
Hún segir eiginmanninn jafnframt
hafa tekið virkari þátt í matargerðinni
og uppeldi barnanna eftir því sem
árin liðu. Hún segir þau hafa átt stór-
an kunningjahóp og þegar hún lítur í
gömlu gestabókina skilur hún eigin-
lega ekki hvernig henni tókst að kom-
ast yfir hlutina.
„Það var stundum erfitt, því á sýn-
ingardögum þurfti ég að vera komin
upp í leikhús ekki seinna en klukkan
sjö. Allt flaut þetta þó einhvern veg-
inn.“
Áhugi á listum og gróðurrækt
Þau áttu mörg sameiginleg áhuga-
mál. Fyrst og fremst fjölskylduna, en
einnig höfðu þau bæði áhuga á listum
og gróðurrækt.
„Þegar við byggðum hérna á Dun-
haganum settum við niður fullt af
trjám við erfiðar aðstæður á lóðar-
ræmu undir norðurvegg meðfam
götunni. Það heppnaðist og trén eru
síðan mikil götuprýði. Gunnlaugur
kenndi mér að meta klassíska tónlist
og myndlist sem hann hafði mikinn
áhuga á og fyllti heimilið af listaverk-
um. Ég kenndi honum aftur á móti að
meta leiklist og ljóðlist. Við byggðum
okkur sumarbústað við Helluvatn í
Rauðhólum og ræktuðum þar skóg á
heilum hektara lands. Þar höfðu ein-
ungis verið örfáar gróðurleifar en að-
allega melar og moldarflög og ekki ein
einasta hrísla. Þarna eru núna, fjöru-
tíu árum seinna, þúsundir af stórum
trjám, skjól og ilmur í lofti. Við átt-
um þarna margar góðar stundir með
fjölskyldu og vinum en líka ómældar
ánægjulegar vinnustundir.“
Þrátt fyrir margt sem tengdi þau
ákváðu Herdís og Gunnlaugur að
slíta hjónabandinu þegar börnin voru
uppkomin og farin að heiman.
„Já, það kom þegar við höfðum
bæði meiri tíma til að sinna áhuga-
málum okkar,“ segir hún og brosir
lítilsháttar. „En mér þótti alltaf mjög
vænt um hann og við urðum betri vin-
ir en nokkru sinni þó að við byggjum
ekki lengur saman. Fjölskyldutengsl-
in héldust og við fórum til dæmis
saman til Húsavíkur að heimsækja
börnin okkar þar.“
Heimildarmynd um
sauðkindina óskast!
Nú ætla ég að efna loforð mitt við
hana og lofa henni að tjá sig um um-
hverfismálin.
„Áhugi minn á náttúrunni vakn-
aði verulega þegar leikfélagið ferð-
aðist um landið í kringum 1950. Þá
tók ég eftir því hvað landið var skelfi-
lega illa farið víða. Háar gróðurtorfur
allt upp í tvo metra sem var að blása
undan moldinni, svo kantarnir með
þeim gróðri sem var á torfunni voru
að smá hrynja niður þar til ekkert var
eftir. Gróðurmoldin, dýrmætasta eign
okkar, fokin á haf út og aðeins auðir
grjótmelar eftir á stórum svæðum þar
sem áður var kjarr og lyng og frjósam-
ur djúpur jarðvegur. Gróðurrindarnir
í fjallshlíðunum bókstaflega að leka
niður hlíðarnar og sandskriðurnar að
taka völdin. Sauðkindin var iðin við
að naga nýgræðinginn í köntunum
svo engin von var til þess að þeir gætu
varist eyðingaröflunum. Síminnkandi
kjarrskógar voru víða illa farnir og ef
ein og ein hrísla hafði náð að teygja
sig upp úr kjarrinu þá var hún með
nakinn stofn en veifaði stolt nokkr-
um greinum í toppnum sem henni
hafði tekist að bjarga frá bitvarginum.
Vegna búskaparhátta okkar höfum
við misst meira en helming af gróð-
urhulu landsins. Skógar og kjarr sem
voru 75% eru núna 1%. Enginn stjórn-
málaflokkur hefur þorað að taka þetta
brýnasta vandamál okkar á dag-
skrá; miðalda rányrkjubúskap. Ég sé
ekki aðra skýringu en þá að þeir séu
hræddir við að missa atkvæði bænda
ef lausaganga búfjár um landið verð-
ur stöðvuð og búfé haft í girðingum.
Sjálfstæðisflokkurinn er nýbúinn að
kaupa atkvæði sauðfjárbænda í vor
með 16 milljarða greiðslum úr ríkis-
sjóði í sex ár til sauðfjárræktar sem
þegar er of mikil. Þúsund tonn af
kjöti voru eftir í haust til vandræða og
kostnaðar. Allar þær blómjurtir sem
Náttúrufræðistofnun segir að búið sé
að útrýma úr beitilandinu koma varla
aftur, en allar þær sem hún segir í út-
rýmingarhættu og þyrftu görgæslu við
gætu ef til vill sloppið við dauðadóm
ef þær fengju frið. Minn draumur er
að sjá heiðarlega heimildarmynd um
sauðkindina og þann skaða sem hún
hefur valdið. Ég bið landsfeður að
vakna áður en það verður um sein-
an og ég bið fólk að kjósa þann flokk
sem lofar að vernda þann náttúru-
lega gróður sem eftir er og koma hér
á ræktunarbúskap með búfé í girð-
ingum svo við verðum ekki að athlægi
fyrir að láta éta undan okkur landið.“
Hugurinn er skapandi máttur
Það kemur mér svolítið á óvart að
heyra Herdísi flytja svona pólitíska
ræðu, en hún á enn eftir að koma mér
á óvart áður en við kveðjumst. Það
er þegar málefni barnaheimila fyrri
tíma ber á góma og hvers vegna hún
telji svo mörg ungmenni hafa búið við
slíkar aðstæður.
„Oft reynist ástæðan vera slæmur
aðbúnaður í æsku, óöryggi og skort-
ur á kærleika. En þar sem þessi veik-
leiki kemur upp án sýnilegra ástæðna
er það karma viðkomandi. Ég trúi á
kenninguna um þróun sálarinnar og
endurfæðingu og veit þess vegna að
við komum með ólíka fortíðarreynslu
með okkur. Verkefni sem við þurfum
að vinna úr í þessu lífi ef okkur hefur
ekki tekist það í fyrra lífi. Í dulspekinni
segir að alheimurinn sé byggður upp
á lögmáli orsakar og afleiðingar. Allt
sem við hugsum eða gerum hittir okk-
ur fyrir aftur, gott eða illt. Það er óhjá-
kvæmilegt því lögmálið er algilt og al-
réttlátt. Af því leiðir að við erum okkar
eigin skaparar og heimsins hverja
stund. Hugurinn er skapandi mátt-
ur. Dulspekin segir að aðeins sé til
einn raunveruleiki sem innihaldi allt
í tilverunni. Þar sem við erum hluti af
þessum veruleika erum við hvert öðru
háð. Allt sem við hugsum eða gerum
hefur því áhrif á alla heildina, til ills
eða góðs. Fáviskan og eigingirnin eru
okkar verstu óvinir. Jörðin er skóli okk-
ar á þroskabraut til æðri sviða gegnum
ótal æviskeið með ólíkri reynslu. Það
er ekki aðalatriðið hver reynslan ná-
kvæmlega er heldur hvernig við vinn-
um úr henni. Með reynslunni kemur
viskan, sem þroskar okkur. Þetta er að
minnsta kosti minn skilningur á gang-
verki alheimsins eftir áratugagrúsk í
þróunarheimspeki, en hver einstakl-
ingur verður að finna sinn eigin sann-
leika. Hann er að finna í okkar innsta
kjarna, sjálfum guðsneistanum.“
DV Helgarblað föstudagur 16. febrúar 2007 39
Erum okkareigin skaparar
Herdís Þorvaldsdóttir leikkona hefur áhyggj-
ur af framtíð Íslands. Draumur hennar er að
sjá vel gerða heimildarmynd um þann skaða
sem sauðkindin hefur valdið. Í viðtali við
Önnu Kristine segir hún frá viðhorfum sín-
um til umhverfismála, rifjar upp æskuár sín
og ræðir um eiginmann sinn til áratuga
Gunnlaug heitinn Þórðarson.
D
v
M
yn
D
StefÁ
n