Læknablaðið - 15.04.1983, Blaðsíða 12

104
LÆKNABLADID 69, 104-107, 1983
Geir Gunnlaugsson
HEILSUGÆSLA í PRÓUNARLÖNDUNUM
INNGANGUR
Heilsugæsla próunarlandanna stendur frammi
fyrir gífurlegum vanda þar sem tvinnast saman
fátækt og skortur á menntuðu fólki. Því
neyðast þau ríki til að beita öðrum aðferðum
en vestræn læknisfræði til lausnar vandamál-
um sínum. Mikilvægast fyrir heilsugæsluna er
að hún fari út til fólksins og sé því aðgengileg.
Ennfremur þarf þjónustu hennar að vera
óskað og mikilvægt að hún sé aðlöguð því
samfélagi sem hún á að þjóna (sé »available,
accessible, acceþtable, aþproptiate«) (1), (»pri-
mary health care«).
Heilsugæslan er talin uppfylla þessi skilyrði
og er því mikilvægasta leiðin til þess að ná
takmarkinu wheilsa fyrir alla árið 2000«
(»health for all by the year 2000«) (2).
Hér mun ég fjalla nokkuð um heilsugæsluna
og þann vanda sem við er að fást. Niðurstaða
mín er sú að íslenska heilbrigðiskerfið hljóti
að leggja fram sinn skerf í hinni alþjóðlegu
baráttu fyrir betri heilsu öllunt til handa.
NÚVERANDIÁSTAND
Hin skarpa skipting þjóða heimsins í ríkar
þjóðir og fátækar leiðir til jafn greinilegrar
skiptingar innan heilsugæslu sem og á öðrum
sviðum. Hinar ríkari þjóðir hafa fjármagn og
læknisfræðilega þekkingu, hinar fátækari ekki.
Þessi staðreynd er ákvarðandi fyrir allt eðli
heilsugæslu í þróunarlöndunum. Hún leiðir
m.a. til þess að þróunarland er talið vel sett ef
1 læknir er á hverja 15.000 íbúa, eða ef það
eyðir árlega um 1-2 dollurum á íbúa til
heilsugæslu. Og þegar við leiðum hugann að
því að mestum hluta fjármagns til heilsugæslu
í þróunarlöndunum er varið til sjúkrastofnana
í stórborgum þeirra er augljóst að ástandið úti
á landsbyggðinni er enn verra en þessar tölur
gefa til kynna. (3).
í þróunarlöndunum búa nú um tveir þriðju
hlutar mannkyns og langflestir þeirra sem eru
hungraðir og/eða vannærðir. Áætlað er að
Starfar á heilsugæslustöð í Guínea-Bissau. Barst 20/10/82.
Sampykkt og send í prentsmiðju 29/10/82.
börn séu um helmingur þessa fjölda. Rann-
sóknir hafa síðan sýnt að 25-50 % af öilum
börnum þróunarlanda deyja innan 5 ára ald-
urs. Talið er að 97 % allra dauðdaga barna
yngri en 5 ára eigi sér stað í þróunarlöndum.
Barnadauðinn er því langstærsta vandamálið í
heilsugæslu þróunarlandanna. (4).
En vandamálin eru fleiri. Lítum á nokkrar
fleiri dæmigerðar tölur um eðli vandans sem
við er að fást:
— Fólksfjöldi sem samsvarar íbúatölu Banda-
ríkjanna (200 millj.) hefur blóðmigu (hema-
turia) vegna schistosomiasis.
— Fólksfjöldi sem samsvarar íbúatölu Sovét-
ríkjanna (250 millj.) þjáist af filariasis.
— Fólksfjöldi sem samsvarar samanlagðri
íbúatölu Japan, Malaysíu og Filippseyja
(150 millj.) hafa virka malaríu.
— Árlega deyja 5 milljónir ungbarna af nid-
urgangssjúkdómum, eða álíka mörg börn
og árlega fæðast samanlagt í Bandaríkj-
unum, Englandi, Frakklandi, Hollandi og
Svíþjóð. í langflestum tilvikum er hægt að
koma í veg fyrir þessi dauðsföll.
— Um 5 milljónir barna undir 5 ára aldri þjást
af vægri eða alvarlegri vannæringu. Þetta
samsvarar samanlögðum fjölda barna á
forskólaaldri í Bandaríkjunum, Evrópu og
Sovétríkjunum. (5).
NÝJAR LAUSNIR
Það sem hér hefur verið dregið saman, er í
hnotskurn sá veruleiki, sem við blasir. Umfang
og eðli þessa er slíkt að það krefst annarra
aðferða en vestræn læknisfræði leyfir sér á
heimaslóðum. Ýmis ríki, t.d. Kúba og Kína,
hafa ráðist að þessum vanda með slíkum
árangri að eftirtekt hefur vakið. (1). Á einstaka
stöðum vítt um álfur hafa ýmsir einstaklingar
náð ágætum árangri, s.s. David Morley í
Nígeríu með svonefndar »underfive-clinics«
og »road-to-health cards« (þyngdarkort) (3).
Þótt ótrúlegt sé var lengi vel ekki til nokkur
bók í hinum mikla haug enskumælandi læknis-
fræðirita sem fjallaði almennt um vandamálin