Læknablaðið - 15.12.1989, Síða 50

416
LÆKNABLAÐIÐ
form miðlunar á vísindalegum niðurstöðum,
enda hraðvirk og áhrifarík aðferð til þess
að skrá og dreifa árangri rannsókna og
þrátt fyrir það að bækur, einefnisrit og
fyrirlestrar séu fyllri, vantar þau dreifimátt
tímritsins. Tækniþróunin í prentiðnaðinum
hefir einnig aukið á mikilvægi tímaritaútgáfu
sem skjótrar og virkrar miðlunaraðferðar.
Þetta hefir hins vegar leitt til þess að mörgum
fögrum skóginum hefir verið fómað á altari
vísindamiðlunarinnar.
En ef til vill er stórveldisskeið tímaritanna
liðið. Fleiri og fleiri vísindatímarit lenda í
vaxandi vandræðum, sem draga má saman
undir yfirskriftinni »tfmaritakreppan«. Sé
málið kannað nánar, er strax hægt að greina
tíu atriði þessarar kreppu:
1. Fjölgun tímarita.
2. Fjölgun höfunda.
3. Fjölgun sérgreina.
4. Innbyrðis ólfkir lesendahópar.
5. Samkeppni um tíma lesenda.
6. Framavonir höfunda.
7. Langur biðtími greina.
8. Erfiðleikar við að finna efnið á ný.
9. Auðveld ljósritun.
10. Fjárhagsörðugleikar.
Fjöldi tímarita vex óðfluga vegna aukins
fjölda höfunda og nýrra sérgreina, sem sífellt
bætast við. Hillur bókasafa svigna og í harðri
samkeppni tímarita á sama sviði, verður val
lesendahópurinn verður sífellt sundurleitari.
sérhæfingin því, að nauðsynlegt er að setja
tímaritunum markmið. Innan læknisfræðinnar
á hver sjúkdómur, hvert líffæri og hver aðferð
sitt tímarit og því harðnar samkeppnin enn.
Almennu tímaritin verða áfram að hasla sér
völl við hlið sértímaritanna og þar gildir að
lesendahópurinn verður sífellt sundurleitari.
Sameiginlegur orðaforði og sameiginleg
áhugamál verða minna áberandi.
Hver er lesendahópurinn, hver eru áhugamálin
og hvemig fáum við tjáð okkur, þannig að
allir skilji?
Rannsóknirnar verða í vaxandi mæli
fjölþjóðlegar og það þýðir, að koma þarf
upplýsingunum milli málsvæða. Getum
við leyft okkur að láta máltálma hamla
tjáskiptum? Getum við látið okkur nægja,
að koma upplýsingunum til þeirra sem skilja
ensku eða sænsku - eða rússnesku - sé því að
skipta?
Lesenduma verður einnig að velja: Þar verður
að svara bæði almennri áttun og kröfunni um
að fylgjast með á eigin sérsviði. Aðrir miðlar
og annars konar miðlar sækja á. Tíminn til
að sökkva sér niður í efnið er takmarkaður
og það er freistandi að fá sér viskílögg, troða
í pípuna og blaða síðan í læknablaðinu. En
meðal annarra orða: Hvar finna yngri læknar
úrræðin, tímann og friðinn til þess að sinna
öllu í senn, vöktunum, konunni, börnunum
og hafa jafnframt áhyggjur af starfsframa og
næstu afborgunum?
Einmitt það, að aukin samkeppni er um
stöður og starfsframa milli lækna, hefir
skapað sérstök vandamál fyrir tímaritin:
Þörf lækna á að auka veg sinn og virðingu.
Lofsæl lokastaðan er ekki lengur sjálfsagður
hlutur, um hana verður að berjast við aðra
og vísindalegur vegsauki gefur mikilvæg
stig. Miðlun vísindalegs árangurs fellur í
skuggann af mikilvægi þess vegsauka sem
henni fylgir. Flóðbylgja léttvægari verka, sem
skrifuð eru með hliðsjón af því, að geta náð
í næstu stöðu, rís æ hærra og tímaritin verða
að láta hana ríða yfir og velja síðan úr það
sem bitastæðast er. Val á tímariti, sem grein
er send til, fer eftir stöðu og áliti tímaritsins
fremur en rökvísu vali með hliðsjón af
lesendahóp blaðsins.
Af þessu leiða einnig biðraðir greina hjá
ritstjóm og í prentsmiðju og tíminn, frá því að
grein berst, þar til að hún er gefin út, lengist
og tafir verða á miðlun nýrra upplýsinga.
Notagildi vísindagreina er meðal annars
undir því komið, að hægt sé að ganga að
þeim, þegar þeirra er þörf. Tímaritin eru
geymslustaður vísindalegrar gagnaskráningar,
og ef til vill hefir það minni þýðingu, hvort
greinin er lesin strax við útgáfu, heldur en
það, hvort hún komi í leitimar, þegar síðari
höfundar fara að fjalla um sömu vandamál.
Mergð tímarita gerir slíka leit mjög erfiða í
hillum bókasafna. Nú em hins vegar komnir
til tölvugagnabankar og ný leitartækni og það
samfara aukinni bókasafnsþjónustu og bættri
ljósritunartækni hefir dregið úr þörf á því að
lesandinn fái tímaritið sjálft í hendur.
Að lokum eru það svo fjárhagsörðugleikamir,