Læknablaðið - 15.08.1990, Blaðsíða 49

LÆKNABLAÐIÐ
315
ORSÖK
Kindabóla er smitsjúkdómur og orsakast af
veiru sem telst til bóluveima (Poxviridae).
Hún er því skyld bólusóttar- og
kúabóluveirunni. Nánar tiltekið er hún af
undirflokknum Paravaccinia, en veira af þeim
flokki veldur mjaltabólum (milkers’ nodes).
Veiran hefur DNA erfðaefni. Hún er samhverf
og sveskjusteinslöguð (8), um 220-370
nm löng, 85-110 nm breið og 28-110 nm
þykk (9). Hún er því nógu stór til að sjást í
rafeindasmásjá (1,4,8,9,10). Hún þolir vel hita
og þurrk (8).
Meðgöngutími veirunnar í sauðfé er fjórir til
sjö dagar (8) og svipaður í mönnum (4,9).
SMITLEIÐIR OG MEINGERÐ
Kindur og geitur eru náttúruhýsill veirunnar.
Venjulega fá menn kindabólu eftir beina
snertingu við sýkt dýr, lifandi eða dautt.
Einnig er hægt að smitast af hnífum, gaddavír
og girðingum (8), fjárhúsdyrum eða fóðurtrogi
(4) . Veiran er talin geta borist í sár og skrámur
(5) . Sýkingin kemur yfirleitt fyrir í einstökum
tilfellum, en farsóttum (epidemics) hefur þó
verið lýst (10).
Veiran er talin geta varðveist í meira en 50
ár við stofuhita og 22 ár í kæli (1). Best
varðveitist hún í þurri skorpu (8). Lýst er
kindabólu sem maður fékk, er keypti vörubfl
af bónda. Maðurinn hafði enga kindina séð, en
á bæ bóndans fannst sýkt lamb (4).
Fyrir utan að smitast óbeinni smitleið með
dauðum hlutum, fer veiran um með afurðum
sauðfjár: Berst frá ósviðnum hausum í annan
sláturvaming og kjöt, en þaðan til manna
(2,9,11). Þetta skýrir hina skaftfellsku nafngift,
þ.e. sláturbóla.
I bókmenntum er lögð á það áhersla að
meinið smitist ekki frá manni til manns
(2,3,11,12).
Á hnúðstigi (sjá neðar) er bólan kringlótt
og hörð. Á skotskífustigi (sjá neðar) verður
hún rauð í miðju, um 0,2 cm blettur.
Bláhvítur hringur er utan um roðann en annað
roðasvæði tekur við þar utan við, ára eða
»haló«. Meinsemdin er um 1,2 cm í þvermál
alls. Af miðjuroðanum, hringnum utan um
og árunni umhverfis leiðir að talað er um
skotskífu (target). (Sjá myndir 1 og 4.)
Bólan kemur á hönd eða fingur, venjulega
ein, geta verið fleiri. Hún getur komið á
framhandlegg og jafnvel andlit (4,9). Sé hún á
fingri, er hún oftast aftan á (dorsalt).
Bólan er í fyrstu dröfnuarða (maculopapule)
eða blaðra (vesicle) og gengur síðan gegnum
fimm klínísk stig: Skotskífa (target), bráðastig
hnúðmyndunar (acute nodular), endumýjun
(regenerative), vörtustig (papillomatous) og
dvínandi (regressive). Á hnúðstiginu getur
bólan stærst orðið, hún verður rauð, grætur
og kemur nafli á hana miðja. Á vörtustiginu
myndast margar smávörtur á yfirborði
hnúðsins. Dvínandi bóla verður að svörtum
bletti. Síðan grær hún og skilur eftir smáör
(4,8,9). Að meðaltali er hún 36 daga að gróa
(4), eða frá fjórum upp í 28 vikur (9).
Smásjármyndin á dröfnuörðustigi og
skífustigi einkennist af innlyksukomum í
húðþekjufrumum (inclusion bodies), svo sem
oft er við veirusýkingar.
Fylgikvillar eru óalgengir, en þeir eru helstir
sogæðabólga (lympangitis), svæðisbundin
eitlabólga (regional lymphadenitis),
»blóðeitrunarroðaþot« (erythema toxicum)
og »regnbogaroðasótt« (erythema multiforme).
Einn höfundur finnur þó »regnbogaroðasótt«
miklu oftar en aðrir eða í um 38% tilvika (9).
Þá hefur verið lýst útbreiddum sjúkdómi með
bletta- eða blöðmútþotum (papulovesicular)
á húð og slímhúðum með hitaslæðingi,
vanlíðan og eitlabólgum (2,13). Einnig er
til, að meinsemd þessi grói illa hjá þeim
sem hafa fengið ónæmisbælandi meðferð,
þar með taldir barksterar, til dæmis vegna
eitlaæxlis (lymphoma) (14). Þá lýsir einn
höfundur tilfelli þar sem stýfður var af fingur
með kindabólu er misgreind var sem illkynja
vöxtur. í því tilviki óx meinið mjög hratt
á hnúðmyndunarstiginu (nodular) og náði
snarlega vínbersstærð (9).
Kindabóla er nokkuð árstíðabundin. Segir
einn höfundur hana algengasta á vorin (4),
en tveir aðrir frá sláturtíð fram að jólum (1,9).
Sjúkdómurinn berst frá dýrum til manna, beint
eða óbeint, og telst því til manndýrameina
(zoonoses).
Sýking á lambssnoppu getur valdið miklu
stærri kýlum en trúa mætti af mynd 2. Þau
kýli ásamt júgravörtum gera lömbunum erfitt
að sjúga. Þá geta ofansýkingar baktería leitt
lömbin til dauða (15). Þannig er sjúkdómurinn