Læknablaðið - 15.08.1990, Blaðsíða 18

288
LÆKNABLAÐIÐ
millihýsla eða smitun byggist á slíkum
sóðaskap að lítil eða engin hætta er á að
sníkjudýrin ílendist eða breiðist út hér á landi.
Nokkrar þessarra sníkjudýrategunda hafa
öðlast aukna þýðingu á síðari árum því þær
geta magnast upp og verið illviðráðanlegar í
fólki með minnkaða mótstöðu gegn sýkingum.
UM SNÍKJUDÝRIN
Hér á eftir fara örstuttar upplýsingar um
þær sníkjudýrategundir sem greinst hafa
eða geta fundist í mönnum hér á landi. Enn
frekari upplýsingar um eðli og lifnaðarhætti
einstakra dýra, sjúkdóma af þeirra völdum
og meðhöndlun sjúkdómanna má fá í ýmsum
fræðibókum og greinum (2-5). Sífellt aukast
upplýsingar um sníkjudýrin, sjúkdómseinkenni
af þeirra völdum og ekki hvað síst aðgerðir
gegn þeim. Því ber ætíð að leita nýjustu
upplýsinga hverju sinni.
FRUMDÝR
Fundist hafa að minnsta kosti 12 tegundir
frumdýra í mönnum á íslandi (sjá töflu).
Aðeins þrjár þeirra eru örugglega landlægar.
Frumdýrin eru smásæ og þvermál þeirra er
yfirleitt á bilinu 5-30 míkron.
Giardia lamblia. Þetta er svipudýr sem lifir í
mjógöm manna og einnig nokkurra annarra
spendýra þar sem það sýgur sig fast við
þekjufrumumar. Eitt helsta einkenni sýkingar
er langvarandi niðurgangur og einkenni
tengd honum en margir eru einkennalausir.
Smitun verður við neyslu saurmengaðs vatns
eða fæðu. Sjúkdómsgreining byggist á að
finna svipudýrið í saursýnum. Helstu lyf eru
tínídasól og metrónídasól.
Tegund þessi finnst víða um heim en er
algengust þar sem þrifnaður er á lágu stigi.
Þetta er algengasta sníkjudýrið sem fundist
hefur við saursýnarannsóknir að Keldum, alls
67 tilfelli (1). Flestar sýkingamar, en ef til vill
ekki allar, má rekja til útlanda.
Nú á síðari ámm hefur komið í ljós að G.
lamhlia er í hópi þeirra sjúkdómsvalda sem
geta magnast upp og verið illviðráðanlegir í
fólki með skert ónæmi.
Chilomastix mesnili. Þetta svipudýr
lifir í ristlinum en er ekki talið valda
sýkingu. Smitun verður einkum við neyslu
saurmengaðs vatns og fæðu. Greining byggist
á því að finna svipudýrið í saursýnum.
Tegund þessi finnst víða um heim en er
algengust þar sem þrifnaður er á lágu stigi.
I saursýnarannsóknum að Keldum hafa fundist
fjögur tilfelli (1) sem má sennilega rekja öll til
smitunar erlendis.
Trichomonas vaginalis. Þetta svipudýr lifir
í kynfærum manna, einkum kvenna og getur
valdið ertingu og útferð. Smitleið er við náið
samneyti af ýmsu tagi. Greining er fólgin í
því að finna svipudýrin í slími úr kynfærum.
Helstu lyf eru metrónídasól og tínídasól.
Frumdýr þetta finnst í fólki um heim
allan. Tíðnin er verulega hærri í konum
en körlum. Þegar leghálsstrok eru tekin til
krabbameinsleitar hér á landi er samtímis
gáð að þessu sníkjudýri. A árunum 1986-
1988 voru skoðuð leghálsstrok úr alls
69.817 konum hjá Krabbameinsfélaginu.
Einfrumungurinn fannst í 819 þessara sýna
eða 1,17 % (6).
Endolimax nana, Iodamoeba butschlii,
Entamoeba coli, Entamoeba hartmanni.
Þessar amöbur lifa allar í ristlinum en eru
ekki taldar valda sýkingu. Smitun verður við
neyslu saurmengaðs vatns og fæðu. Greining
byggist á því að finna þolhjúpa amabanna í
saursýnum.
Frumdýr þessi finnast vfða um heim en eru
einkum algeng þar sem þrifnaður er á lágu
stigi. I saursýnarannsóknum að Keldum
fundust 57 tilfelli af E. nana, 1 af /. hutschlii,
51 af E. coli og 9 af E. hartmanni (1).
Langflest tilfellin má rekja til smitunar
erlendis.
Entamoeba histolytica. Þessi amaba lifir
oftast nær í ristlinum og nærist á ýmsum
lífrænum efnum. Hún sýkir einnig ýmis
önnur spendýr. Stundum ræðst hún á
þekjufrumur í ristilveggnum og veldur þar
sárum. Sjúkdómseinkenni eru þá blóðugur
niðurgangur og einkenni tengd þvf. í stöku
tilfellum geta einfrumungamir borist með