Læknablaðið - 15.10.1990, Blaðsíða 19

LÆKNABLAÐIÐ 1990; 76: 385-9
385
Þ. Herbert Eiríksson, Höröur Bergsteinsson, Guðmundur Bjarnason, Hróömar
Helgason
OPIN FÓSTURÆÐ í FYRIRBURUM
Tíu ára uppgjör
frá vökudeild Barnaspítala Hringsins
INNGANGUR
Fósturæð (ductus arteriosus) liggur á milli
lungnaslagæðar (truncus pulmonalis) og
ósæðar. Súrefnisþéttni í blóði fóstursins
er lág og hleypir fósturæðin blóði framhjá
samföllnum og loftlausum lungum fóstursins
til fylgjunnar (1). Prostaglandfn, sem finnast
í nokkru magni í blóði fóstursins eiga þátt
í að halda æðinni opinni (1). Prostaglandfn
El, E2, 12 og prostasyklín eru þar talin hafa
mesta þýðingu (2,3). Eftir fæðingu eykst
mjög lungnablóðflæði og súrefnismettun blóðs
samhliða örara niðurbroti prostaglandína (1).
Fósturæð lokast oftast á fyrsta sólarhring eftir
fæðingu (1,2,3).
Stundum lokast fósturæð ekki á eðlilegum
tíma eða hún opnast að nýju. Hjá fyrirburum
er samdráttarsvörun við súrefni og
víkkunarsvörun við prostaglandínum háð
meðgöngulengd þannig að því lengra
sem liðið er á meðgöngu því öflugri er
svörun við súrefni (4). Hjá fyrirburum er
fósturæðin eðlileg útlits og í reynd um að
ræða seinkaða lokun (4). Lokun er í fyrstu
starfrænn samdráttur æðarinnar en varanleg
bandvefsmyndun á sér stað á tveimur til
þremur vikum (1). Hjá fullburða bömum með
opna fósturæð er fósturæðin oftast óeðlileg
útlits og því um byggingarlegan galla að
ræða sem skýrir léleg áhrif prostaglandín
hömlunar hjá þeim (6). Opin fósturæð (patent
ductus arteriosus) er oftast vandamál fyrirbura,
einkum þeirra sem fá lungnasjúkdóm og getur
leitt til hjartabilunar (5). Nýgengi sjúkdómsins
hefur aukist á seinni árum og má rekja það til
framfara í meðferð fyrirbura (3).
Meðferð opinnar fósturæðar er annars vegar
almenn stuðningsmeðferð, svo sem takmörkun
vökvagjafar, blóðgjöf, notkun þvagræsilyfja
og öndunaraðstoð. Reynist hins vegar almenn
meðferð ófullnægjandi, er æðinni lokað annað
hvort með notkun indomethacins eða með
Fyrirspurnir, bréfaskipti: Hróðmar Helgason.
skurðaðgerð (7). Þótt fósturæð hafi fyrst verið
lokað með skurðaðgerð árið 1939, var slíkri
aðgerð hjá fyrirbura ekki lýst fyrr en árið
1963 (8,9). Indomethacin var fyrst notað
til að loka opinni fósturæð árið 1976, en
verkun lyfsins byggist á því að það hamlar
verkun cyclo-oxygenasa, efnahvata sem
hvatar súrefnistengingu endóperoxíða yfir
í forstig prostaglandína (6). Skurðaðgerð
og indomethacin hafa verið notuð jöfnum
höndum, hvort tveggja með góðum árangri
(10,11,12,13).
Markmið rannsóknarinnar sem er hér til
umfjöllunar er afturvirk athugun á reynslu
bamalækna á Bamaspítala Hringsins á
opinni fósturæð með tilliti til almennrar
stuðningsmeðferðar, notkunar indomethacins
og skurðaðgerðar. Einnig athugun á þáttum
sem kynnu að draga úr virkni indomethacins
og hvaða aukaverkunum megi búast við.
Ennfremur skoðum við nýgengi, dánartölur
og árangur mismunandi meðferðarforma.
EFNIVIÐUR OG AÐFERÐIR
Vökudeild Bamaspítala Hringsins tók til
starfa árið 1976, fyrsta heila starfsárið
var 1977. Við völdum því fyrstu 10 heilu
starfsár deildarinnar, 1977 til 1986, og
skoðuðum sjúkraskrár allra fyrirbura sem
fengu greininguna »opin fósturæð« (patent
ductus arteriosus). Meðferð og árangur
meðferðar auk fylgikvilla voru athuguð.
Arangur var metinn eftir fæðingarþyngd
og meðgöngulengd. Einnig var sýrustig
blóðs athugað er indomethacin var gefið.
Athugað var hvort árangur fyrstu árin væri
sambærilegur við seinni árin og nýgengi
athugað. Staðtölulegur samanburður var gerður
með kí-kvaðrat prófi þar sem við átti.
NIÐURSTÖÐUR
Fimmtíu og tveir fyrirburar greindust með
opna fósturæð, 27 drengir og 25 stúlkur,
kynhlutfall 1,1:1. Sex voru greindir á árunum