Læknablaðið - 15.01.1993, Page 17

LÆKNABLAÐIÐ 1993; 79: 11-20
11
Matthías Kjeld, Stefanía Stefánsdóttir, Davíö Davíðsson
GEISLAJOÐMEÐFERÐ (1-131) Á ÍSLANDI
VEGNA OFSTARFSEMI SKJALDKIRTILS ÁRIN
1985-1991
ÁGRIP
Á árunum 1985-1991 voru 267 sjúklingar
með ofstarfsemi skjaldkirtils teknir til
meðferðar með 131I (1-131) á Landspítalanum.
Geislaskammtar voru tiltölulega litlir og
miðuðu að 7000 rad geislun í kirtlinum.
Af 216 sjúklingum, sem teknir voru til
meðferðar á árunum 1985-1990 þurftu 41
(19%) á endurtekinni meðferð að halda
vegna áframhaldandi ofstarfsemi (endurtekin
meðferð árið 1991 er ekki talin). Þessir
sjúklingar höfðu marktækt stærri kirtil og
hærri joðupptöku en hinir sjúklingamir.
Tvennar eftirlitsmælingar á thyroid stimulating
hormone (TSH) og thyroxine (T4) í sermi
innan sex mánaða frá meðferð bentu til þess
að 50% væru áfram með ofstarfsemi og 27%
með undirstarfsemi, en breytingar mæligilda
hjá sömu sjúklingum bentu til að ekki væru
komnar endanlegar tölur. Við frekari könnun
með póstsendum spumingalista reyndust um
30% hafa fengið vanstarfsemi í kirtilinn innan
átta mánaða og um 50% innan tveggja ára frá
meðferð. Sjö árum eftir meðferð voru um 60%
allra sjúklinganna með vanstarfandi kirtla.
Þegar hópar hvers árs fyrir sig voru skoðaðir,
kom í ljós aukning á vanstarfsemi, sem nam
að jafnaði um 6% á hverju ári umfram þann
hundraðshluta (35-40%), sem fram kom á
fyrsta árinu. Sjö árum eftir meðferð voru
77% sjúklinganna með vanstarfandi kirtla.
Tíðni á vanstarfsemi skjaldkirtilsins eftir
geislameðferð er því há hér á landi iniðað við
önnur lönd þar sem notaðir hafa verið svipaðir
geislaskammtar og hefur hækkað verulega
miðað við eldri rannsókn, eins og fundist
hefur annars staðar. Oreglulegur púls var
algengur (53%) meðal sjúklinga fyrir meðferð.
INNGANGUR
Hálf öld er nú liðin síðan fyrstu greinamar
Frá rannsóknastofu Landspítalans og Rannsóknarstofunni
i Domus Medica. Fyrirspurnir, bréfaskipti: Matthías Kjeld,
rannsóknastofu Landspítalans, 101 Reykjavík.
birtust um meðferð á ofstarfsemi skjaldkirtils
nreð geislavirku joði (1,2). Eins og oft áður
í sögu læknisfræðinnar tók það langan tíma
fyrir þessa meðferð að vinna sér sess, en
nú er þessi aðferð víða orðin kjörmeðferð
við ofstarfsemi skjaldkirtils, hvort sem uin
er að ræða hinn eiginlega Graves-sjúkdóm
eða ofvirkan hnút í kirtlinum. Kannanir
gefa til kynna, að í Bandaríkjum Norður
Ameríku hafi læknar verið mun fyrr til að
taka þessa meðferð upp heldur en í Evrópu
(3,4). Eflaust hefur ótti við aukaverkanir
vegna geislunar haft mikil áhrif á það, hversu
langan tíma geislameðferðin hefur verið að
vinna sér vinsældir, en sá ótti hefur rénað
eftir að rannsóknir hafa sýnt, að geislun
annarra líffæra en skjaldkirtils er lítil og
hætta á ýmsum aukaverkunum geislunar eftir
skjaldkirtilsmeðferð með 1-131 er hverfandi
(5,6).
Vanstarfsemi skjaldkirtils hefur verið algengur
fylgikvilli eftir geislajoðmeðferð þrátt fyrir
litla skammta, eða allt frá 9,7% eftir ár
eða meira frá meðferð og upp í 76% eftir
11 ár frá meðferð (7-10). Raunar er ennþá
um það deilt hvort líta beri á vanstarfsemi
sem fylgikvilla eða ekki, því að talið er að
sjúkdómurinn sem slíkur haldi áfram og allir
sjúklingamir verði vanskildir (hypothyroid), ef
þeir lifa nógu lengi (11,12). Ymsar aðferðir
hafa því verið notaðar við ákvörðun þess
magns af geislavirkni sem kirtlinum er
ætlað, það er skammtastærð. Eru þá ýmist
gefnir smáir skammtar, eins og vitnað er
til hér að framan, og gjöf endurtekin oftar
til þess að ná réttskildu (euthyroid) ástandi
eða stórir skammtar, sem stefna á lækningu
ofstarfseminnar án tillits til hugsanlegs
vanskildis (hypothyroidism) og er þá gert ráð
fyrir því að kirtillinn sé í flestum tilfellum
nánast numinn brott og sjúklingurinn þurfi
að taka skjöldungshormón eftir það (13-
15). Meðferð ræðst einnig af aðstæðum og
ástandi sjúklinga og kostnaði meðferðar.