Læknablaðið - 15.01.1993, Blaðsíða 43

LÆKNABLAÐIÐ 1993; 79; 37-45
37
Lárus Helgason
RANNSÓKN Á ÍSLENSKUM FÖNGUM:
II. Andlegt og félagslegt ástand
INNGANGUR
Dómsmál teljast líkt og heilbrigðismál til
stórra málaflokka hvers samfélags. Meiri
áhersla virðist vera lögð á rannsóknir og
meðferð sjúklinga en afbrotamanna. í báðum
tilfellum er um að ræða einstaklinga er eiga
við viðkvæm vandamál að strfða. Erfitt
er að segja til um hvers vegna meðferð
afbrotamanna nýtur ekki eins mikillar athygli.
Ef til vill veldur annars vegar takmörkuð
vitneskja þar um, en án hennar verða úrræði
óljós, og hins vegar að ekki er um að ræða
ákveðinn faghóp er vinnur að betri úrlausnum.
Tilgangur rannsóknarinnar er að kanna
ástand fanga. Fyrsta athugun á föngunum
hófst 01.12.1964 og stóð yfir í 11 mánuði.
Endurskoðun fanganna fór fram árið 1984
eða um það bil 20 árum síðar. Aður (1)
hefur verið gerð grein fyrir þeim hluta
rannsóknarinnar er fjallar um afdrif og
afbrotaferil.
Hér verður gerð grein fyrir andlegu, líkamlegu
og félagslegu ástandi fanganna. Einnig er lagt
mat á hlutverk geðlæknisfræðinnar í sambandi
við afbrot.
EFNIVIÐUR OG AÐFERÐIR
Rannsóknin nær til allra fanga í
ríkisfangelsunum Litla-Hrauni og Kvíabryggju
er þann 01.12.1964 áttu minnst tvo mánuði
eftir af afplánun og komu í fangelsin frá
þeim degi til 31.10.1965. Alls uppfylltu 56
fangar þessi skilyrði. Einn þeirra óskaði ekki
eftir þátttöku og þrír voru náðaðir áður en
rannsókn á þeim var lokið. Rannsóknin fjallar
því alls um 52 fanga.
í upphafi var auk rannsóknarviðtals, sem
var að hluta til staðlað og tók um tvær
klukkustundir, einnig tekið blóðsýni til
almennra rannsókna og sérstakra rannsókna
er ástæða þótti til svo sem til að athuga
ástand lifrar, skjaldkirtils eða smitsjúkdóma.
Greindarpróf Wechslers var lagt fyrir hvem
fanga í þeim tilvikum að það hefði ekki verið
gert áður.
Arið 1984 hófst endurskoðun með tilliti til
andlegs, líkamlegs og félagslegs ástands
fanga. Það ár dvöldu níu fangar erlendis.
Ekki reyndist unnt að ná til þeirra né fjögurra
annarra fanga. Alls var því þá haft samband
við 27 fanga. I flestum tilfellum var einnig
rætt við sömu aðstandendur og við fyrstu
athugun.
Upplýsingar um búsetu og hjúskaparstöðu
voru fengnar úr þjóðskrá. Farið var í gegnum
sjúkraskýrslur sjúkrahúsa í Reykjavík og
sjúkrahúsa þeirra fanga er bjuggu utan
Reykjavíkur hverju sinni. Einnig voru fengnar
upplýsingar hjá Vemd og SAA.
Dómsmálaráðuneytið veitti margvíslega
aðstoð svo sem við könnun á afbrotaferli, með
útvegun sakavottorða fanganna allt frá fyrsta
afbroti þeirra til september árið 1982. Fyrir
lágu upplýsingar frá Dómsmálaráðuneytinu
um að nokkrir fanganna væru með kærur sem
ekki væri búið að vinna úr.
Rétt er að ítreka að könnun á andlegu,
líkamlegu og félagslegu ástandi ná fram til
ársloka árið 1984 en afbrotaferill samkvæmt
upplýsingum Dómsmálaráðneytisins nær
aðeins til september árið 1982.
Afbrotunum var skipt í eftirfarandi fjóra
meginflokka (sjá fyrri gréin (1)):
1. Manndráp: Þar er átt við manndráp af
ásetningi og manndráp af vítaverðu gáleysi.
2. Kynferðisafbrot: Þar er átt við nauðgun eða
kynmök við böm.
3. Líkamsárás: Þar er átt við aðrar
líkamsmeiðingar en manndráp eða
kynferðisafbrot.
4. Auðgunarbrot: Þar er átt við peningafals,
skjalafals, þjófnað, gripdeildir, fjárdrátt,
fjársvik, umboðssvik, fjárkúgun og
tékkamisnotkun.