Læknablaðið - 15.01.1993, Síða 23

LÆKNABLAÐIÐ
17
okkar sýna nálægt 40% vanstarfsemi innan árs
frá meðferð. Sridama og fleiri (10) könnuðu
þó einnig tíðni vanstarfsemi til lengri tíma
og fundu að eftir 11 ár frá meðferð voru allt
að 76% sjúklinganna með vanstarfsemi eða
meðaltalsaukning um 6% á ári, en það er
sama aukning og við fundum í okkar hópi
eftir mun meiri tíðni í byrjun.
Nokkrir greinarhöfundar (10,23,24) vekja
athygli á að nýgengi vanstarfsemi skjaldkirtils
eftir geislameðferð virðist hafa aukist á
áttunda áratugnum miðað við það sem áður
hafði birst um þetta, þar sem notaðir voru
sambærilegir geislaskammtar. Hafa menn
viljað skýra þetta með minnkaðri notkun á
thionamide lyfjum og auknu joði í mat (24).
Ef þetta reyndist rétt gæti næmi íslenskra
kirtla fyrir geislajoðinu skýrst af joðríkri
fæðu sem við ennþá neytum (25), þrátt fyrir
að joðgnóttin hafi trúlega minnkað verulega
miðað við aðrar þjóðir, eins og til dæmis
Bandaríkjamenn (26).
1 grein Bjama Þjóðleifssonar um árangur
geislajoðmeðferðar hérlendis á árunum
1960 til 1968 á 37 sjúklingum var tíðni
vanstarfsemi 18,9% og viðvarandi ofstarfsemi
22% eftir eina meðferð (16). Þá voru
notaðir álíka stórir skammtar geislajoðs og
í þeim hópi sem hér er kynntur og hefur
mikil aukning orðið á vanstarfsemi eftir
geislameðferðina nú, miðað við þessa 24
ára gömlu könnun. Þetta mælir aftur heldur
á móti því að aukin joðneysla valdi aukinni
tíðni vanstarfsemi, þar eð joðgnótt í fæðu
Islendinga hefur trúlega minnkað á þessu
tímabili og skjaldkirtlar þeirra stækkað
(18,27).
I rannsókn okkar nú höfum við stuðst við
upplýsingar sjúklinga og lækna þeirra um
hvort sjúklingurinn væri með vanstarfsemi
í skjaldkirtli eða ekki. Þetta var allt öðru-
vísi hjá Bjarna sem tók alla sjúklingana af
lyfjum og rannsakaði þá klíniskt, auk þess
að styðjast við PBI og geislajoðupptöku. En
greiningargetan er orðin ólíkt öflugri nú en þá.
Sérstaklega ber að nefna annarrar kynslóðar
(20) TSH-mælingar, sem mæla allt niður í
0,04 U/1 og eru í daglegri notkun í dag en
TSH var ekki almennt mælt fyrir 24 árum.
Það er hugsanlegt að einhverjir sjúklingar
í okkar hópi séu á thyroid hormónum án
þess að hafa vanstarfandi kirtil og myndi
það þá sýna hærri tíðni vanstarfsemi en ætti
að vera. Sýnt hefur verið fram á, að hafi
thyroxin verið gefið með methimazole sex
mánuðum eftir byrjun methimazole-meðferðar,
leiði það til mikið meiri fjölda réttstarfandi
kirtla þrem árum eftir byrjun meðferðar
en ef methimazole var gefið eitt sér (28).
Ef sjúklingum er gefið thyroxin fljótlega
eftir geislameðferðina kynni það að verka
á svipaðan hátt og þegar það er gefið með
methimazole. Þetta væri áhugavert að vita, en
í tilvitnaðri grein (28) hafði ekki verið kannað
hvemig sjúklingunum reiddi af, ef þeir hættu
að taka thyroxin.
Þegar við skoðuðum árangur
geislameðferðarinnar með mælingum á TSH
í sermi sex mánuðum síðar, reyndist um 50%
vera með áframhaldandi ofstarfsemi og um
30% með vanstarfsemi í skjaldkirtlinum.
Af þessum tölum hefði því mátt ætla að
skammtar væru of litlir yfir heildina og
viðvarandi ofstarfsemi aðalvandamálið. A
þessu sex mánaða tímabili voru hins vegar
miklar breytingar upp og niður á TSH og T4 í
sermi í sömu einstaklingum og frekari könnun
var nauðsynleg. Einnig höfðum við skrár
yfir þá einstaklinga, sem þörfnuðust frekari
meðferðar eftir meira en sex mánuði, og voru
þeir aðeins um 19%. Af svörum við útsenda
spumingalistanum kom í ljós, að ný tilfelli af
vanstarfsemi komu hratt fram á fyrsta og öðru
ári (mynd 3a), sem þýðir að 30% sjúklinga
sem voru með ofstarfsemi eftir sex mánuði frá
meðferð hafa eftir þann tíma farið niður í rétt-
eða undirstarfsemi. Þetta bendir til þess, að í
flestum tilfellum sé ekki gerlegt að fá mjög
skjótan bata (innan mánaða) á ofstarfseminni
með þeim skömmtum, sem notaðir hafa verið
í þessari könnun, en jafnframt litla tíðni af
vanstarfsemi. Þetta bendir jafnframt til þess að
í mörgum tilfellum sé ekki unnt að dæma með
vissu um viðvarandi of- eða vanstarfsemi fyrr
en eftir að minnsta kosti sex mánuði.
Sumir hafa reynt að flýta fyrir bata eða réttri
starfsemi kirtilsins eftir geislameðferð með því
að gefa skjaldkirtilshemjandi lyf (thionamide
lyf) nokkrum dögum síðar, en þá fylgir hærri
tíðni á afturkomu ofstarfsemi að lyfjagjöf
lokinni og tíðni á vanstarfsemi verður minni
(29).
Hjartsláttaróregla var skráð þegar púls var
talinn og reyndist vera að meðaltali um