Læknablaðið - 15.01.1993, Blaðsíða 32

26
LÆKNABLAÐIÐ
reykingamanna en sterkara samband við
hlébilsþrýsting hjá reykingamönnum. Að þessu
leyti líkjast reykingamenn fremur hópi eldri
einstaklinga og minnir á þann möguleika að
reykingar geti flýtt öldrunarbreytingum.
Skýring á þessu sambandi hjartsláttartíðni
og blóðþrýstings er talin vera að minnsta
kosti að hluta til »hjartlæg« þannig að aukin
hjartsláttartíðni valdi auknu útfalli hjartans
með samhliða óbreyttri eða aukinni mótstöðu
í slagæðakerfi en það gerist við örvun á
betai-viðtækjum í hjarta og alfa-viðtækjum
í viðnámsæðum slagæðakerfisins.
Líklega má skýra hið sterka samband
hjartsláttartíðninnar við fastandi blóðsykur
sem kemur fram í öllum hópunum á sama
máta, það er með auknu sympatikus-álagi
á lifur og þar með aukinni nýmyndun
þrúgusykurs (glucosu) úr birgðum.
Hið ákveðna jákvæða samband við bæði
hemóglóbín- og hematókrítgildi kemur nokkuð
á óvart. Var hér jafnvel vænst neikvæðrar
fylgni við þessa þætti, en líklega vegur
tiltölulega lítill fjöldi einstaklinga með
blóðleysi, sem að öllu jöfnu hefur í för með
sér aukinn hjartsláttarhraða, ekki upp þau
óþekktu öfl sem orsaka þetta samband.
Jákvætt samband er einnig á milli
hjartsláttartíðni og sökkgilda og er það óháð
hemóglóbínmagni. Sterkasta sambandið
er hjá sígarettureykingamönnum, nokkru
minna hjá hinum reykingahópunum en er
ekki til staðar hjá þeim sem aldrei höfðu
reykt. Að sjálfsögðu getur verið að þessir
tveir heilsufarsþættir, reykingar og sökk,
endurspegli á óháðan hátt líkamlegt ástand
einstaklinganna. Hins vegar getur einnig verið
um beint orsakasamband að ræða, það er að
reykingar geti á stundum valdið sökkhækkun
eins og svo mörgum öðrum ltfefnafræðilegum
breytingum.
Ahrif reykinga á sambandið á milli
hjartsláttartíðni og annarra þátta kemur
glöggt fram þegar vægi aldurs er athugað
í hinum einstöku hópum. Þannig er fylgni
milli hjartsláttar og aldurs og reyndar einnig
þyngdarstuðuls meðal þeirra sem aldrei hafa
reykt en ekki í hinum hópunum. Koma þessar
niðurstöður heim og saman við þá kenningu
að reykingar valdi röskun á líkamsstarfsemi
með tvennum hætti, annars vegar vegna
lífeðlisfræðilegra áhrifa og hins vegar vegna
sjúkdóma sem tengjast reykingum beint eða
óbeint.
í þverskurðarrannsóknum virðist samband
hjartsláttartíðni í hvíld við aldur vera
óverulegt eins og í þessari athugun.
Aðrir (12) hafa fundið nokkra aukningu á
hjartsláttarhraða með hækkandi aldri. í nýlegri
bandarískri rannsókn á einstaklingum eldri en
65 ára, þar sem einstaklingum var fylgt eftir
í átta ár (13), kom hins vegar fram marktæk
lækkun á hjartsláttartíðni á þessu tímabili.
Skýring þessa liggur ekki ljós fyrir en líkum
hefur verið að því leitt, að á tímabilinu hafi
hraustustu einstaklingamir valist úr og skilað
sér til endurtekinnar rannsóknar en hinir
veikari hafi ýmist látist á tímabilinu eða verið
ófærir um að koma til skoðunar.
Fylgni hjartsláttartíðni við styrk kólesteróls
og þríglýseríða í sermi er til staðar í
öllum undirhópum. Þetta samband hverfur
þegar tekið hefur verið tillit til annarra
þátta, svo sem blóðþrýstings, blóðsykurs
og hematókrít. Ber þessum niðurstöðum
saman við niðurstöður Gillum et al. (2)
sem sýndu að ekki var um óháða fylgni á
milli hjartsláttarhraða og s-kólesteróls að
ræða en slíkt samband fannst hins vegar við
blóðþrýsting, bæði í slagbili og hlébili meðal
hvítra karla yngri en 55 ára og meðal kvenna.
í sömu rannsókn voru jafnframt könnuð
áhrif hjarta- og blóðþrýstingslyfja á samband
þessara þátta án þess að nokkur marktækur
munur kæmi fram.
Samband hjartsláttartíðni í hvíld við
dánartíðni bæði úr æðasjúkdómum og af
öðrum orsökum hefur fundist í fjölmörgum
erlendum rannsóknum og nýlega fengið
ítarlega umfjöllun Kannel og samstarfsmanna,
sem standa fyrir Framingham rannsókninni
(1). Auk tengsla við þekkta orsakavalda
æðakölkunar, eins og reykingar, háþrýsting
og kólesteról í sermi, hefur hjartsláttartíðnin
sjálfstætt forspárgildi langt fram í tímann.
Enn er flest óljóst um hvort hér er unt
orsakasamband að ræða og í hverju það
er þá fólgið. Þó má benda á, að hraður
hjartsláttur í hvíld er oft vísbending um
lélegt þjálfunarástand (samanber fylgni við
þyngdarstuðul), sem í mörgum rannsóknum
hefur reynst vera sjálfstæður áhættuþáttur
kransæðasjúkdóms (1). 1 tilraunum á öpum þar