Læknablaðið - 15.03.1995, Blaðsíða 29

LÆKNABLAÐIÐ 1995; 81
239
hjúkrunarvistun. Hinir látnu voru bornir sam-
an við þá 489 einstaklinga sem voru lifandi í
árslok af þeim sem metnir voru 1992. Saman-
burðurinn var sambærilegur þeim sem viðhafð-
ur var fyrir nývistaða. Niðurstaðan var sú að
58% þeirra sem létust höfðu verið metnir í
hjúkrunarþörf, en það er hærra hlutfall en
meðal lifenda þar sem 31% höfðu verið metnir
í hjúkrunarþörf.
Hinir látnu sem metnir voru í þörf fyrir þjón-
ustuhúsnæði höfðu fengið hærri heildarstig við
mat, eða 30,9, heldur en þeir sem lifðu í árslok
sem höfðu 26,0 stig. Þeir sem létust höfðu
einnig marktækt lakara líkamlegt heilsufar,
31% höfðu fengið sjö eða 10 stig borið saman
við 12% þeirra sem lifðu í árslok.
Þeir sem létust úr hjúkrunarhópi höfðu einn-
ig fengið hærri heildarstig en þeir sem lifðu
(66,0 stig samanborið við 58,3 stig) og þeir
voru eldri (85,7 ára samanborið við 81,2 ára).
Eigin aðstæður og líkamlegt heilsufar höfðu
verið metin lakari (78% látinna fengu sjö eða
10 stig, en 54 % lifenda) og allir færniþættirnir
voru mun lakari meðal þeirra sem létust.
Umræða
Athugun af því tagi sem hér hefur verið lýst
hefur gildi frá öldrunarfræðilegu og heilbrigð-
ispólítísku sjónarmiði. Auk þeirrar neyðar sem
býr að baki hverri vistunarbeiðni er um að
ræða mjög útgjaldafreka þjónustu. Góður
skilningur á kringumstæðum þess fólks sem í
hlut á varpar ljósi á ástæður langtímavistunar
aldraðra. Erlendis hafa verið gerðar nokkar
rannsóknir á hvaða orsakaþættir leiði til vist-
unar aldraðra. Þættir sem oft sýna fylgni við
síðari vistun eru hár aldur (sérstaklega eldri en
85 ára), kvenkyn, lítill félagslegur stuðningur
og félagsleg einangrun, jákvætt viðhorf til vist-
unar, skert líkamlegt heilsufar, heilabilun og
fœrniskerðing (6-9). Vistunarmatið hefur
verið hannað til að greina og magngreina þessa
þætti. I megindráttum koma niðurstöður okk-
ar rannsóknar heim og saman við ofangreindar
rannsóknir.
Athygli vekur hversu margir bíða vistunar,
en af íbúum Reykjavíkur 85 ára og eldri biðu
yfir 11% eftir vistun í árslok 1992. Konur voru
nálega tvöfalt fleiri en karlar, að teknu tilliti til
mannfjölda. Erlendar rannsóknir hafa sýnt að
mun fleiri konur en karlar sækja um langtíma-
vistun, en í aðhvarfsgreiningum þar sem tekið
er tillit til annarra áhættuþátta kemur kvenkyn
sjaldnast út sem sjálfstæður áhættuþáttur
(6,8,9). Hlutfallslega fæstir þeirra sem biðu
vistunar í okkar rannsókn voru giftir og kemur
það sömuleiðis heim og saman við erlendar
rannsóknir (9).
Þeir sem metnir eru í þörf fyrir þjónustuvist-
un eiga fyrst og fremst við félagslegan vanda og
andlega vanlíðan að stríða. Þessir liðir matsins
endurspegla minnkaða hæfni til að sjá um
heimilishald, aðdrætti, flutning milli staða,
takmarkaða getu aðstandenda til að liðsinna,
einangrun og öryggisleysi hins aldraða.
Óformlegur stuðningur aðstandenda skiptir
verulegu máli, sem verndandi þáttur gegn vist-
un, en margir geta búið á eigin heimili þrátt
fyrir umtalsverða fötlun ef stuðningur frá vin-
um og vandamönnum er mikill (10-13). Hér
kemur einnig til opinber heimilisþjónusta, sem
ætla má að dragi að vissu marki úr vistunarþörf
og álagi á aðstandendur.
Einstaklingar í hjúkrunarþörf búa einnig við
mjög mikinn félagslegan vanda, en auk þess
búa þeir við umtalsverða skerðingu á öðrum
sviðum. Þeir sjö þættir sem samkvæmt að-
hverfsgreiningu aðgreina hjúkrunarmat frá
þjónustumati (tafla VIII), koma af sviðum
líkamlegs og andlegs atgervis og færni. Það er
rökrétt að einmitt þessir þættir skuli skera sig
úr í hjúkrunarmati og styður gildi mælitækis-
ins.
Niðurstöður aðhvarfsgreiningar gefa athygl-
isverðar upplýsingar. í fyrsta lagi benda þær á
leiðir sem möguleiki væri á að nýta til þess að
draga úr hjúkrunarþörf, en hjúkrunarvistun er
mun dýrari fyrir þjóðfélagið en þjónustuvistun.
í öðru lagi gefa þær færi á að einfalda matið,
hafa færri liði og grófari kvarða á stigagjöf, en
það hafði lítil sem engin áhrif á niðurstöður
þótt stigagjöfin væri tvískipt, í staðinn fyrir þá
þrí- til sexskiptu stigagjöf sem nú er notast við.
Loks er möguleiki að þróa skilmerki fyrir vist-
un í hjúkrunarrými, þar sem viss lágmarksstig
eða ákveðin fötlun eða heilsubrestur skilgreina
hjúkrunarþörf. Slík skilmerki eru víða notuð í
Bandaríkjunum og byggja fyrst og fremst á
skerðingu á athöfnum daglegs lífs, hliðstætt
færniþáttum vistunarmatsins (14,15).
Nýleg umfangsmikil bandarísk rannsókn
(16) sýndi að þrátt fyrir vaxandi fjölda aldraðra
vex fötlun og hjúkrunarþörf þeirra ekki að
sama skapi. Höfundar telja það vera árangur
forvarnarstarfs (svo sem reykingavarna,
háþrýstings- og kvenhormónameðferðar) svo