Læknablaðið - 15.05.1996, Síða 60

406
LÆKNABLAÐIÐ 1996; 82
íðorðasafn lækna 77
Fæðingarblettur
í 58. pistli var kvartað undan
endurtekinni misritun á líffæris-
heitinu botnlangi á vefjarann-
sóknarbeiðni, sem undirrituð-
um barst í hendur á vinnustað
sínum. N-ið hafði verið fellt nið-
ur þannig að ritað var botlangi.
Óskýrum framburði var um
kennt, en auðvitað hefur einnig
verið um að ræða ófullnægjandi
þekkingu á íslensku máli og á
uppruna heitisins. Nýlega hefur
einnig borið á því að heitið fæð-
ingarblettur hefur verið misrit-
að fæðingablettur (r-ið fellt
burt). Óskýrum framburði má
ef til vill um kenna, en er þetta
vísbending um það sem koma
skal?
Undirrituðum er ekki kunn-
ugt um það hversu gamalt heitið
fæðingarblettur er. f gagnasafni
Orðabókar Háskólans má finna
dæmi frá síðustu öld. Fæðingar-
blettur er uppflettiorð í íslensk-
danskri orðabók Sigfúsar
Blöndal frá 1920-1924 og í ís-
lenskum læknisfræðiheitum
Guðmundar Hannessonar frá
1954 og er rithátturinn þar sá
sami. Sigfús þýðir með danska
heitinu modermærke og Guð-
mundur tilgreinir latneska heit-
ið naevus. íslensk orðabók
Menningarsjóðs frá 1992 segir
að fæðingarblettur sé: móleitur
hörundsblettur sem barn er fætt
með. Lýsing íslensku alfræði-
orðabókarinnar frá 1990 á fæð-
ingarbletti er víðtækari: góð-
kynja húðgalli, stundum með-
fœddur en kemur oftfram síðar.
Þar er einnig tilgreint að fæðing-
arblettir séu ýmist litarefnis-
eða æðablettir. í íðorðasafni
lækna kemur fram að fæðingar-
blettur sé þýðing á latneska
heitinu naevus og á enska heit-
inu birthmark.
Nevus
í læknisfræðiorðabók Sted-
mans frá 1995 má lesa að notk-
unarsvið heitisins nevus (ritað á
ameríska vísu) geti verið tals-
vert vítt. Þar segir að nevus sé
annað hvort afmörkuð húð-
breyting, vansköpun (malfor-
mation), gerð úr húðþekjufrum-
um, húðfœrafrumum, sortu-
frumum, œðafrumum eða
bandvefskímfrumum, eða góð-
kynja húðmein sem stafar af af-
mörkuðum of\’exti í sortufrum-
um, meðfœtt eða tilkomið síðar.
Þá eru tilgreind nærri 60 mis-
munandi heiti þar sem nevus
kemur fyrir í samsetningu.
Húðmeinafræði Levers frá 1983
leggur til að heitið nevus sé not-
að þannig, að eitt sér vísi það
eingöngu í meinsemdir gerðar
úr sortufrumum, nánar tiltekið
þær sem latnesku samheitin
nevus pigmentosus, nevus
nevocellulare og nevus melano-
cyticum eiga við um. Sé ætlunin
að vísa í aðrar meðfæddar húð-
breytingar skuli fylgja lýsingar-
orð sem gefi til kynna hvað við
er átt, til dæmis nevus verru-
cosus, vörtubrá, eða nevus
flammeus, valbrá. Rétt er að
vekja athygli á því að starfshóp-
ur orðanefndar hefur nú breytt
íslenska heitinu á nevus pigmen-
tosus úr litbrá í sortublett og á
sama hátt heitinu á nevus vascu-
losus úr roðabrá í æðablett (sjá
íðorðasafnið bls. 324 og Fóstur-
fræðiheitin bls. 144).
Receptor
Latneska sögnin recipio er
meðal annars notuð um það að
taka við einhverju, en af henni
er heitið receptor dregið. Lækn-
isfræðiorðabók Stedmans gefur
tvær merkingar: 1. prótínsam-
eind á yfirborði frumu eða í
frymi sem bindur sértækt efni,
svo sem hormón, mótefni eða
taugaboðefni og 2. endi skyn-
taugar í húð, djúpum vefjum,
líffærum eða skynfærum. Ið-
orðasafnið gefur tvö íslensk
heiti á receptor: 1. nemi, 2. við-
taki. Undirrituðum sýnist að
heitið viðtaki hafi náð fótfestu
sem heiti á yfirborðssameind-
inni í máli þeirra lækna sem á
annað borð hafa með hugtakið
að gera í daglegu starfi. Engu að
síður tókst ekki að koma því inn
í Vefjafræðiheitin (sjá bls. 131).
Gaman væri að heyra frá þeim
sem vilja láta sig málið varða.
(Þau sem eru tengd við alnetið
geta notað netfangið johannhj
@rsp.is)
Specificity
í tengslum við yfirlestur á
orðalista í öldrunarfræðum kom
þetta orð til skoðunar. Orðabók
Aldamóta tilgreinir þýðinguna
það að vera sérstakur. Iðorða-
safn lækna gefur þýðinguna sér-
tæki án frekari skilgreiningar,
en ýmsir læknar virðast hafa
notað heitið sértækni. Baldur
Jónsson hjá íslenskri málstöð
taldi hvorugt orðið rétt myndað
og vísaði í Orðasafn úr tölfræði
sem kom út 1990. Þar kemur
specificity að vísu ekki fyrir, en í
staðinn má finna þar signi-
ficance, marktekt. Tæki er not-
að um tól, áhöld og vélar og
tækni um verkgreinar eða verk-
kunnáttu, en tekt um það að
taka. Verðum við nú ekki að
taka mark á sérfræðingum í
málvísindum og tölfræði og
nota framvegis heitin marktekt
og sértekt?
Jóhann Heiðar Jóhannsson