Læknablaðið - 15.09.1996, Qupperneq 20

630
LÆKNABLAÐIÐ 1996; 82
fyrir lækna að átta sig á orsök sjúkdómsein-
kenna sem fylgja lirfuflakki í öðrum vefjum og
líffærum mannslíkamans. Helstu einkenni eru
fjölgun hvítra blóðkorna (leukocytosis), við-
varandi rauðkyrningafjöld (eosinophilia),
hækkaður líkamshiti, lifrar- og miltisstækkun
(hepatosplenomegaly), myndun rauðkyrn-
ingahnúða (eosinophilic granuloma) í lifur,
nýrum og fleiri líffærum, eitlastækkun
(lymphadenopathy), íferð bólgufrumna í lung-
um og samdrættir í berkjum. Lirfuflakk í mið-
taugakerfi getur haft alvarlegar afleiðingar,
meðal annars orsakað flog (1,15-21). I Banda-
ríkjunum eru staðfest um 10.000 ný sjúkdóms-
tilfelli á ári og uppgötvast 700 þeirra þegar
lirfurnar sjást í augum (1). í Bretlandi eru 300
ný tilfelli greind árlega (18).
Hægt er að kanna með mótefnamælingum
hvort lirfur spóluorma hafa farið á flakk í
mönnum (og húsdýrum) en slíkar rannsóknir
hafa enn sem komið er ekki verið gerðar hér á
landi. Athuganir í ýmsum Evrópulöndum hafa
sýnt að mótefni gegn lirfum spóluorma finnast
í 2-14% manna (1, 15, 19-21).
T. gondii: í þessari rannsókn voru þolhjúpar
sníkjudýrsins staðfestir í kattaskít í fyrsta sinn
hér á landi.Vitað var að sníkjudýrið er hér
landlægt því mótefni gegn vefjaþolhjúpum T.
gondii hafa fundist bæði í mönnum (9, 10) og
sauðfé (7, 11). Einnig hefur meðfæddri bog-
frymlasótt verið lýst í börnum (8).
Svonefndir lokahýslar bogfrymils eru dýr af
kattaætt og fer kynæxlun sníkjudýrsins fram í
meltingarfærum þeirra. Þolhjúpar sem þar
myndast berast með kattaskítnum út í um-
hverfið og verða smithæfir eftir tvo til fjóra
daga. Þolhjúpar geta lifað utan hýsilsins mán-
uðum og jafnvel árum saman og þola allt að 18
gráðu frost án þess að drepast. Verði frost
meira en 20 gráður í nokkra daga er talið að
sníkjudýrið drepist. Sjaldgæft er að finna þol-
hjúpa bogfrymils í kattaskít því sýking í köttum
gengur fljótt yfir (1, 18).
Fjölmargar tegundir spendýra og fugla eru
svonefndir millihýslar en í þeim fjölgar sníkju-
dýrið sér kynlaust og myndar vefjaþolhjúpa.
Millihýslar geta smitast með tvennu móti.
Annars vegar við að fá ofan í sig þolhjúpa úr
kattasaur. Ánamaðkar og skordýr sem éta
kattaskít gegna mikilvægu hlutverki í að koma
þolhjúpunum upp á yfirborð jarðar þar sem
þeir dreifast enn frekar með vatni og loða með-
al annars við gróður eða grænmeti sem milli-
hýslarnir leggja sér til munns. Hins vegar geta
millihýslar smitast við að fá ofan í sig vefjaþol-
hjúpa úr vefjum annarra millihýsla. Menn
smitast því annað hvort við að fá í sig vefjaþol-
hjúpa við neyslu á hrámeti (til dæmis illa
steiktu kjöti) eða þegar þolhjúpar úr kattaskít
lenda með einhverju móti niður í meltingar-
færi. Það getur til dæmis gerst ef þolhjúpar eru
á leikföngum, í sandi eða jarðvegi sem sett eru
viljandi upp í munn eða loða við hendur og
berast þangað óviljandi.
Bogfrymillinn veldur sjaldnast sjúkdómi í
heilbrigðum einstaklingum. Ef starfsenri
ónæmiskerfisins bilar, eins og hjá sjúklingum
með alnæmi, eða hún er bæld með lyfjagjöf
vegna líffæraflutninga, getur sníkjudýrið vald-
ið sjúkdómi, til dæmis heilabólgu, sem leitt
getur til dauða (1). Verðandi mæðrum er hætta
búin sýkist þær af bogfrymli í fyrsta sinn meðan
á meðgöngu stendur því sníkjudýrið getur
valdið vefjaskemmdum í fóstrinu með alvar-
legum afleiðingum eins og dæmi eru um hér á
landi (8). Af og til kemur upp smitandi fóstur-
lát í sauðfé (7, 11). Sauðfé smitast við að þol-
hjúpar bogfrymla berast úr kattaskít í fóður.
Vegna skaðans sem sníkjudýrið orsakar, forð-
ast sumir fjárbændur kattahald á sveitabæjum.
Giardia sp.: Svipudýr af ættkvíslinni Giardia
lifa í þörmum fjölmargra dýrategunda þar sem
þau sjúga sig föst við þekjufrumur. Smitun
verður við að fá ofan í sig þolhjúpa sem berast
út með saur (1,18). Giardia fannst nýlega í
fyrsta sinn í ketti hérlendis (2) og í þeirri athug-
un sem hér er fjallað um fannst Giardia í katta-
skít úr einum sandkassa. Þessar takmörkuðu
athuganir benda til að sníkjudýrið sé tiltölulega
sjaldgæft í köttum hér á landi.
Flokkununarfræði Giardia tegunda hefur
verið nokkuð á reiki. Nú er talið að Giardia
tegundin sem lifir í köttum sé sú sama og oftast
veldur langvarandi niðurgangi í mönnum, það
er G. lamblia (1,18). Á árunum 1973 til 1988 var
G. lamblia algengasta sníkjudýrið sem fannst
við rannsóknir á iðrasníkjudýrum í mönnum
hér á landi en flest tilfellin voru rakin til ferða-
laga erlendis (6).
Enn sem komið er hefur Giardia ekki fund-
ist í íslenskum hundum. Engu að síður hefur
sníkjudýrið nokkrum sinnum fundist í innflutt-
um hundum sem dvalið hafa í sóttkví í Ein-
angrunarstöð ríkisins í Hrísey (4). Þar hafa
hundarnir verið meðhöndlaðir með lyfjum sem
drepa sníkjudýrið áður en þeir hafa verið af-