Læknablaðið - 15.02.1998, Page 70

154
LÆKNABLAÐIÐ 1998; 84
Iðorðasafn lækna 97
Cephalosporin
Um miðjan desember barst
beiðni um tillögu að íslenskri
stafsetningu lyfjaheitisins
cephalosporin. Til fróðleiks má
nefna að heitið er dregið af
ættkvislarheiti tiltekinna sveppa,
Cephalosporium. Sveppirnir
framleiða lyfjaefni sem geta
unnið á sýklum, skyld penisillíni
en ónæm fyrir penisillínasa.
Fyrri hluti heitisins er kominn af
gríska orðinu kephale, sem
merkir höfuð, en síðari hlutinn
væntanlega af sporos, sem
merkir sæði, fræ, gró eða spori.
Reyndar hefur heiti sveppanna
síðan verið breytt og heitir
ættkvíslin nú Acremonium.
Aður hefur verið drepið á
framburð fræðiheita (56. pistill,
Lbl 1994;80:404) og bent á að
hefð ráði um framburð margra
erlendra heita sem notuð eru í
íslenska læknamálinu þó að full-
komin samstaða hafi ekki náðst.
Umritun erlendra sýklaheita á
íslensku (78. pistill, Lbl 1995;
81:751) hefur einnig verið rædd
og þá lagt til að bakteríuheiti
verði ekki lengur þýdd heldur
umrituð nokkurn veginn hljóð-
rétt eins og heiti lyfja og lyfja-
efna. Þó að ákvörðun um þetta
geti verið einföld, þá er fram-
kvæmdin ekki alltaf jafn einföld.
Hljóðrétt umritun gerir ráð fyrir
að fræðiheiti séu rituð á íslensku
nokkurn veginn eins og þau
hljóma í framburði. En þá vaknar
spurning um það hvaða fram-
burð eigi að leggja til grund-
vallar, íslenskan eða erlendan,
og ef ekki íslenskan þá úr hvaða
tungumáli. Tilraun til umritunar
á heitinu cephalosporin gefur
dæmi um þetta. Fyrsta stafinn c-
ið má bera fram með s-hljóði eða
k-hljóði, ph má bera fram sem ph
eða sem f, o-in bæði má ýmist
bera fram sem o eða ó og i-ið má
bera fram sem i eða sem í. Hvað
„réttast" er verður tæpast fullyrt,
en engu að síður má ná sam-
komulagi um meginstefnu.
Undirritaður afgreiddi málið
með því að segjast sjálfur skrifa
sefalósporín samkvæmt
amerískri framburðarhefð, en
viðurkenna latnesk-evrópsku
hefðina kefalósporín.
Lausnaleitarnám
Síðsumars barst það verkefni
frá Birni Guðbjörnssyni yfir-
lækni á FSA að finna heiti á
tiltekna kennsluaðferð. problem
based learning. Birni hefurfyrir
löngu verið svarað í tölvupósti,
en aðrir læknar og kennarar gætu
haft áhuga á málinu. Aðferðin
felst í því að fá nemendum
verkefni til úrlausnar og hjálpa
þeim á skipulagðan hátt til þess
að forma þær spurningar sem
svara þarf til að leysa verkefnið
og síðan að virkja þá til þess að
svara spurningunum sjálfir með
því að afla sér fræðilegrar
þekkingar á eigin spýtur. A
þennan hátt læra þeir markvisst
að skilgreina vandann og að afla
sér þeirrar þekkingar sem þarf að
vera fyrir hendi til þess að leysa
megi tiltekin vandamál.
Problem má þýða á margan
hátt: vandi, vandamál, verkefni,
úrlausnarefni, dæmi, þraut, við-
fangsefni og vafamál. Enska
sögnin to base merkir að grund-
valla eða að byggja á og er hún
komin af latneska orðinu basis,
grunnur, grundvöllur. Eftir að
hafa skoðað ýmsar hugmyndir,
svo sem vandamálanám, verk-
efnanám, viðfangsnám og jafn-
vel vandagrundað nám, fannst
ágæt lausn í grein eftir Björgu
Þorsteinsdóttur, læknanema
(Læknaneminn 1997;50:59-63),
lausnaleitarnám.
Alnetið
I októberhefti Tölvumála,
tímarits Skýrslutæknifélags
íslands, er fjallað um nýja útgáfu
Tölvuorðasafns og þess meðal
annars getið að gott íslenskt heiti
vanti nú á fyrirbærið Internet,
en það er Netið fræga sem tölvu-
eigendur sækjast nú eftir að vera
í sambandi við. Greint er frá
tveimur hugmyndum, annars
vegar sérheitinu Lýðnetið og
hins vegar samheitinu fjölnet, en
það síðarnefnda er heiti á netum
sem sameina ólíkar tegundir
tölvuneta. Undirritaður tekur
undir þá skoðun að óþarft sé að
nota erlend heiti þegar auðvelt er
að finna íslensk. Sjálfur hefur
hann notað heitið Alnet, en
uppruna þess má skýra þannig að
um sé að ræða styttingu úr
alheimsnet. 1 daglegu tali, og
þegar Ijóst er hvað við er átt, má
stytta enn frekar og tala um
Netið. Lesendur eru eindregið
hvattir til þess að nota íslensk
heiti og að koma tillögum sínum
á framfæri ef þeir luma á nýjum
hugmyndum.
Jóhann Heiðar Jóhannsson
(netfang: johannhj@rsp.is)
P.S.
Iðorðasafn lækna er nú komið
inn í Orðabanka Islenskrar mál-
stöðvar.
Slóðin er:
http://www.ismal.hi.is/ob/index.
html