Kjarninn - 19.12.2013, Blaðsíða 76

áliT
raunverulegt val
um búsetu form?
Guðmundur Guðmundsson skrifar um húsnæðismál
E
itt er það loforð sem ríkisstjórnin verður seint
sökuð um að svíkja. Það er loforð sem enginn
hirti um að lofa fyrir kosningar. Enginn lofaði
leigjendum að sitja við sama borð og eigendur hús-
næðis þegar kæmi að leiðréttingu aldarinnar.
Því skulu nú bæði skuldugir og efnaðir íbúðareigendur
skipta með sér ígildi 80 miljarða króna ásamt möguleika á
skattfrjálsri niðurgreiðslu húsnæðisskulda.
Engin samsvarandi upphæð er eyrnamerkt leigjendum.
Þeim er vissulega boðið að safna skattfrjálst fyrir eigin íbúð.
Þetta úrræði er vita þýðingarlaust fyrir þá verst settu á leigu-
markaði. Þetta fólk er ekki aflögufært, leigan gleypir mestöll
mánaðarlaun þeirra.
Stærsta vandamálið á leigumarkaði er mikill skortur á
húsnæði. Hundruð umsækjenda slást um hverja íbúð.
Annað rökrétt mótvægi við afskriftir eigenda væri því að
stjórnvöld keyptu eða byggðu leiguhúsnæði sem vantar svo
sárlega. Fræðilega séð samsvara 80 milljarðar til dæmis 3.200
leigu íbúðum á 25 milljónir hver. Sá íbúðafjöldi gæti komið
leigumarkaði höfuðborgarinnar á réttan kjöl. Stjórnvöld hafa
samt engin áform um byggingu leiguíbúða þó að margsannað
sé að þær vantar í þúsundatali á þéttbýlissvæðum landsins.
kosningabaráttan snerist um forsendubrest
Kosningabaráttan snerist eingöngu um leiðréttingu á
forsendubresti þeirra sem keyptu húsnæði á ákveðnu
tímabili. Leigjendur voru varla nefndir á nafn í aðdraganda
kosninganna. Þó urðu þeir fyrir enn meiri forsendubresti en
eigendur. Leigjendur greiða brestinn með álagningu gegnum
stökkbreytta leigu og óboðlegt ástand á leigumarkaði.Undan-
farin misseri hefur húsaleiga hækkað upp undir 10% á ári.
Eðlileg samsvörun 80 milljarða til eigenda húsnæðis væri t.d.
hækkun húsaleigubóta til leigjenda húsnæðis.
Fyrir kosningar var nánast ekkert rætt um framtíðar-
skipan húsnæðismála í landinu. Í núverandi stjórnarsáttmála
er því fátt sem hönd á festir um húsnæðismál. Þó er þar
athyglisverð setning fyrir leigjendur:
„Ríkisstjórnin leggur áherslu á að landsmenn búi við
öryggi í húsnæðismálum í samræmi við þarfir hvers og eins og
hafi raunverulegt val um búsetuform.“
Hvar er áherslan á valkostinn (leigu-
markaðinn)? Hvað fá leigjendur í sinn hlut af
80 milljarða aðgerðapakka stjórnarinnar til
eigenda húsnæðis?
íbúðir auðar í húsnæðiseklu
Lánastofnunum er áfram leyft að láta íbúðir
standa auðar mitt í húsnæðiseklunni. Öfga-
fullt dæmi um þetta er á Suðurnesjum. Þar
hafa íbúðir í heilum blokkum staðið auðar
árum saman í hundraðatali, sumar allt frá
árinu 2006. Á sama tíma ríkir umsáturs-
ástand á leigu markaði svæðisins. Þessum
valkosti er þannig með vitað haldið frá
almenningi. Fjölmiðlar og stjórnvöld innsigla
meðvirkni sína með þögn og aðgerðaleysi.
Skattlagning eða skylda að hafa íbúa í tómu
húsnæði væri annars tiltölulega einföld ef
stjórnsýslan kveikti á perunni. Í Danmörku geta til dæmis
sveitarfélög skakkað leikinn og leigt út húsnæði sem annars
stæði autt á kostnað almenningshagsmuna.
Í miðborginni er fjárfestingarfélögum leyft að láta
gamminn geisa á fasteignamarkaði. Atburðarásin minnir á
Matadorspilið fyrir hrun þegar félög með Group í nafninu
keyrðu upp verð á eigin hlutabréfum með kaupum hvert í
öðru. Eftir hrun hefur sama sviðsmynd færst yfir á fasteigna-
markað miðbæjarins. Þar kaupa þessi félög íbúðir í hundraða-
tali og tjakka með handafli upp verð og leigu. Hringrásin
lokast í gamalkunnum tilkynningum greiningardeilda um
hækkandi húsnæðisverð.
Þessi félög eru að hluta fjármögnuð af lífeyrissjóðum. Þetta
er þversagnakennd staðreynd, því sömu sjóðir vilja hvorki
byggja, eiga né reka leiguhúsnæði fyrir almenning. Þeir eru
hins vegar vel viðræðuhæfir um uppbyggingu leiguhúsnæðis í
öðru formi (hótela) fyrir erlenda ferðamenn.
óheilbrigður hiti eykst
Þátttaka lífeyrissjóðanna í fasteignabraski eykur á
óheilbrigðan hita í gróðurhúsi gjaldeyrishaftanna. Hvernig má
annars vera að fasteignaverð hækki stöðugt í landi með allt
niður um sig efnahagslega, þar sem kaupmáttur almennings
stefnir lóðrétt niður á við?
Í umræðunni um húsnæðismál er talað um tvö tæknileg
gjaldþrot; annars vegar Íbúðalánasjóð og svo 5.000 heimili
sem mara í skuldakafi og teljast tæknilega gjaldþrota. Þessar
tvær hliðar á sömu mynt eru í raun birtingarmynd gjaldþrota
stefnu í húsnæðismálum hérlendis.
Um þessar mundir á einn af stærri bjarnar greiðum þjóðar-
innar tíu ára afmæli. Þessi xBjarnargreiði var kosninga-
loforð um 100% húsnæðislán. Atburðarásin í
kjölfarið blés upp eina af stærstu fasteigna-
bólum Vesturlanda. Þessi bóla lifir enn í vel-
lystingum á leigu markaðnum. Tíminn mun
leiða í ljós hvort kosningaloforð nr. 2 fari til
sögunnar sem hið fyrra.
leigumarkaður er öskuhaugur
Frá hruni hafa stjórnvöld vafið hundraða
milljarða plástri um séríslensku séreigna-
stefnuna. Ruðningsáhrif eftirgjafa til íbúða-
eigenda hingað til eru neikvæð áhrif á val-
kostinn við þessa stefnu. Leigumarkaðurinn
í dag er ljósár frá því að vera raunverulegur
valkostur í húsnæðismálum samkvæmt stjórnarsáttmálanum.
Leigumarkaðurninn er öskuhaugur íslenskra húsnæðismála.
Annað nafn er opinber skammarkrókur skuldugra á vanskila-
skrá.
Íbúðareigendur virðast almennt ánægðir með aðgerðir
stjórnarinnar. Eins og í atriði úr kúrekamynd steig svar
Íslands við John Wayne á svið og skar þorpsbúana niður
úr skuldasnöru skammstöfunarskúrkanna. Í lokaatriðinu
hrakti hann bankaræningjana á flótta, skipti þýfinu á milli
húseigenda í þorpinu og reið inn í sólarlagið. Eða var þetta
kannski bara „show business“?
Og leigjendur? Þeir voru ekki með í ofangreindri sviðs-
mynd og ekki heldur í veruleikanum.
Hvorki fyrir né eftir kosningar hafa vangaveltur
sérfræðingahópsins snúist um hvað yrði um leigj-
endur. Engin opinber könnun hefur spurt leigjendur
hvað þeim finnst og hversu ánægðir þeir eru með
aðgerðir ríkisstjórnarinnar í húsnæðismálum. Enn
síður er spurt hvaða áhrif aðgerðirnar muni hafa á
stöðu tugi þúsunda leigjenda.
Þetta er gott dæmi um hvar leigjendur eru staddir
í goggunarröð íslenskra stjórnmála. Allt bendir til
að þessi aðgerð muni ásamt íslenskum kerfisvillum
hækka húsnæðiskostnað leigjenda. Eins og flestar
aðgerðir fyrir íbúðareigendur eftir hrun. Spurningin
er bara hversu mikið.
Er það raunverulegur valkostur um búsetuform?
„Í miðborginni
er fjárfestingar-
félögum leyft að
láta gamminn geisa
á fasteigna markaði.
Atburðarásin minnir
á Matadorspilið fyrir
hrun þegar félög
með Group í nafninu
keyrðu upp verð á
eigin hluta bréfum
með kaupum
hvert í öðru.“
„Eins og í atriði
úr kúrekamynd
steig svar Íslands
við John Wayne
á svið og skar
þorpsbúana niður
úr skuldasnöru
skammstöfunar-
skúrkanna.“
um höFundinn
Guðmundur
Guðmundsson
er sjómaður
01/01 kjarninn ÁLiT