Sagnir - 01.04.1986, Page 23

Óstýrilátur og heimtufrekur glanni?
Sturla reið nú á brott með Órækju upp til jökla ok Svertingr með
honum einn hans manna. Þeir riðu upp á Arnarvatnsheiði, þar til er
þeir koma á Hellisfitjar. Þá fara þeir í hellinn Surt ok upp á vígit.
Lögðu þeir þá hendr á Órækju, ok kvaddi Sturla til Þorstein langa-
bein at meiða hann. Þeir skoruðu af spjótskafti ok gerðu af hæl. Bað
Sturla hann þar með Ijósta út augun. En Þorsteinn lézt eigi við þat
kunna. Var þá tekinn knífr ok vafiðr ok ætlat af meir en þverfingr.
Órækja kallaði á Þorlák biskup sértil hjálpar. Hann söng ok í meiðsl-
unum bænina Sancta Maria, mater domini nostri, Jesu Christi. Þor-
steinn stakk í augun knífinum upp at vafinu. En er því var lokit, það
Sturla hann minnast Arnbjargar ok gelda hann. Tók hann þá brott
annat eistat. Eftir þat skipaði Sturla menn til að geyma hans. En
Svertingr var þar hjá Órækju.
Sturla Þórðarson: íslendinga saga
(Rv. 1974), 160.
Gunnar Benediktsson greinir svo frá
þessum atburðum:
Og Órækja hafði sitt fram, eflaust
með hjálp frænda sinna, sem hafa
óskað Snorra meiri vegs af málum
sonar síns en orðið var. Órækja
fékk Stafholt, og þangað reið hann
þegar og tók við búi.11
Árni Pálsson lýsir atburðum hins veg-
ar þannig:
Víst er það, að þá er Órækja tók að
ugga um hag sinn þar vestra, kúg-
aði hann föður sinn til að láta af
hendi við sig stað í Stafholti og
sjálfsagt mannaforráð í Borgarfirði
að einhverju leyti.12
Þarna er grundvallarmunur á. Árni
segir að Órækja hafi flúið að vestan
og kúgað Snorra til að láta af hendi
Stafholt. Gunnar lítur málið allt öðrum
augum. Honum finnst framkoma
Snorra við Órækju ekki hafa verið til
fyrirmyndar og telur það sjálfsagðan
hlut að Órækja fengi Stafholt.
Einn þekktasti atburðurinn í sögu
Órækju eru viðskipti hans og Gissur-
ar Þorvaldssonar við Hvítárbrú sum-
arið 1242. 2. janúar sama ár hafði
Órækja gert aðför að Gissuri í Skál-
holti en fyrir milligöngu biskups sætt-
ust þeir og ákveðið var að „biskup
einn skyldi gera um öll óskoruð mál.“
Sór Gissur við kross er í var „lignum
vitae" (flís úr krossi Krists) að halda
þessa sætt.13 Hittust þeir síðan við
Hvítárbrú þann 19. júní og skyldi þar
gengið frá sættum. Er biskup hafði
kveðið upp dóm vildi Órækja að
„biskup færi í milli með handsölum
eða þeir fyndist á brúnni . . .“ Órækja
var með lið sitt norðanmegin við
brúna en Gissur og menn hans að
sunnanverðu. Gissur vildi ekki ganga
á brúna og bað biskup Órækju að
ganga yfir „ok láta þat eigi fyrir sætt-
um standa“.14 Gunnar lýsir atburða-
rásinni þannig:
Biskup leggur fast að Órækju að
fara suður yfir, svo að hann standi
ekki fyrir sættum, og Órækja hall-
ast að því ráði. Þá kemur Böðvar í
Bæ enn til skjalanna, varar hann
við og fullyrðir, að með því spili
hann málinu úr höndum sér. En
Órækja tók ekki neinum ráðum og
lagði á brúna.15
Ólafur Hansson lýsir þessu hins veg-
ar svo:
Böðvar í Bæ varaði Órækju við að
fara, og Sturla Þórðarson kom
þeim orðum til hans, að Kolbeinn
ætlaði að hafa hann með sér
norður. En enginn gat komið vitinu
fyrir Órækju, hann gekk suður yfir
brúna.16
Það er einkum orðalagið „en eng-
inn gat komið vitinu fyrir Órækju" sem
vert er að staldra við. Með þessu
orðalagi gefur Ólafur í skyn að
Órækja hafi farið eftir ráðum biskups
og treyst Gissuri til að halda gerða
sætt sökum heimsku. Það er athygl-
isvert hver viðbrögð samtímamanna
voru við því, að Gissur lét taka
Órækju höndum og rauf sættina:
Biskup ok Brandr ábóti bregðast
mjök reiðir við þetta ok kalla in
mestu svik við sig ger ok alla þá, er
hlut áttu at þessum málum . .'.
Bændr nökkurir ór flokki Kol-
beins gengu þá til Órækju ok kváð-
ust skyldu berjast með honum ok
kváðu þetta in mestu svik.17
Það er greinilegt að Gissur var harð-
lega fordæmdur fyrir þetta athæfi en
það hlýtur að skipta höfuðmáli ef
dæma á löngu liðna menn hvernig
gjörðir þeirra voru dæmdar af sam-
tímamönnum. Verður því að finna að
því að Ólafur Hansson skuli ámæla
Órækju fyrir að fara að ráðum bisk-
ups og treysta Gissuri til að halda
geröa sætt.
Dæmdur á röngum
forsendum?
Ef Órækja Snorrason væri uppi á 20.
öld og breytti í engu háttum sínum er
víst að flestir ef ekki allir myndu for-
Um várit heimti Órækja kvánarmund sinn af föður sínum ok stað
í Stafaholti. En Snorri segir svá, at hann skyldi fara vestr í Vatnsfjörð
ok taka þar við búi ok mannaforráði því, er Einarr átti, en lézt mundu
skipta hvárum þeirra til handa slíku, sem honum líkaði, þá er Einarr
þroskaðist. En Þórdisi bauð hann til sín. Órækja vildi fyrir hvern mun
hafa Stafaholt. En þó varð svá at vera sem Snorri vildi. Fór þá
Órækja vestr með konu sína ok sveit manna með honum. En er
hann kom í Vatnsfjörð, þótti Þórdísi illt upp at standa. Fór hon þá út
á Mýrar í Dýrafjörð. En Órækja tók við búi í Vatnsfirði ok tók við
hverjum manni frjálsum, er til hans vildi, ok dróst þar saman karlfjöldi
mikill. En brátt varð með harðindum til fengit búsins, sem lengi hafði
siðr verit til í Vatnsfirði.
Sturla Þórðarson: íslendinga saga
(Rv. 1974), 128.
SAGMIR 21