Sagnir - 01.04.1986, Blaðsíða 65

Drepsóttir
Jarðeigandi og leiguliði. Hér erjörð handsöluð lil leigu með suofelldum orðum: .Ek byggerþier iord mína er heiler aa... lil slikrar leigu
sem ai Jornu hefer uerii. " Samkuœmi orðanna hljóðan hafu landskuldir ekki enn lœkkað i kjölfar Plágunnar miklu. en myndin er úr
Jónsbókarhandrili frá þuí um 1400.
Pestin í Noregi
og á íslandi
Það er freistandi að bera saman áhrif
pestarinnar í Noregi 1349-51 og
Plágunnar miklu á íslandi 1402-04.
Norskur læknir, Lars Walloe, held-
ur því fram í grein, sem hann ritaði í
Historisk Tidsskrift 1982, að 40-50%
Norðmanna hafi dáið í Svartadauða
og pestin hafi síðan orðið landlæg í
Noregi eins og öðrum löndum Evr-
ópu. Það hafi þýtt, að faraldur hafi
blossað upp um það bil tíu sinnum á
öld til jafnaðar og þaö eitt hafi dugað
til þess að halda fólksfjölda niðri í
Noregi fram undir 1700.17 Walloe hef-
ur raunar verið gagnrýndur óvægi-
lega í Noregi fyrir að einblína á pest
sem einu orsök þess, að það tók
Norðmenn margar aldir að ná aftur
þeirri höfðatölu, sem var fyrir Svarta-
dauða. Þar hafi fleira komið til, t. d.
loftslagsbreytingar, félagslegar að-
stæður og breytt verslunarskilyrði.18
Noregur mun hafa verið orðinn of-
setiö land þegar á fyrri hluta 14. aldar
og yfirbygging á landbúnaði mikil.
Loftslagsbreyting, sem varð um svip-
að leyti, kom því mjög hart niður og
pestin rak smiðshöggið á. Stjórnarfar
í gamla norska ríkinu byggðist að
miklu leyti á lágaðlinum, sem annað-
ist stjórnsýsluna, en hann átti allt sitt
undir landbúnaði. Þegar fólkið hrundi
niður í pestinni og jarðirnar fóru í
eyði, lækkuðu landskuldirnar og þar
með tekjur þeirra, sem eftir lifðu af
þessum aðli. Þeir færðust þar með
niður í stétt venjulegra bænda og
urðu að strita sjálfir á búum sínum í
stað þess að hirða afraksturinn af
vinnu leiguliða eins og áður. Danskur
aðall tók smám saman við stjórnsýsl-
unni og miðstöð hennar fluttist til
Kaupmannahafnar. Lífskjör alþýðu
manna bötnuðu aftur á móti, því að
nægilegt landrými var fyrir þá, sem
lifðu af pestina.19
En Norðmönnum fjölgaði mjög
hægt eftir Svartadauða og þeir voru
ekki búnir að ná sömu höfðatölu og
fyrir pestina fyrr en um 1700 eins og
greint var frá hér að framan, þótt talið
sé, að Noregur hefði getað brauðfætt
mun fleira fólk.20
Á íslandi ýtti fyrrnefnd loftslags-
breyting, ásamt auknum skreiðar-
markaði í Evrópu, undir breytingar á
atvinnuháttum og þar eð pest gat ekki
orðið landlæg hér af líffræðilegum or-
sökum, fjölgaði þjóðinni tiltölulega
fljótt upp í það, sem verið hafði fyrir
1402. Afleiðingar mannfallsins í pest-
inni urðu því ekki eins geigvænlegar
hér á landi og í Noregi, þegar til lengri
tíma er litið. En landið bar ekki nema
takmarkaðan fjölda fólks meðan
landbúnaður var aðalatvinnuvegur-
inn og þjóðinni gat ekki fjölgað fram
yfir það.
Öfugt við það, sem varð í Noregi,
voru langflestir höfðingjar áfram inn-
lendir og íslendingar voru býsna sjálf-
stæðir gagnvart konungsveldinu
danska, allt þar til floti þess var orðinn
það sterkur, að konungur gat farið aö
beita hervaldi.
Niðurstaðan virðist því vera, að
pestin hélt fólksfjölda í skefjum í Nor-
SAQMIR 63