Sagnir


Sagnir - 01.04.1986, Page 65

Sagnir - 01.04.1986, Page 65
Drepsóttir Jarðeigandi og leiguliði. Hér erjörð handsöluð lil leigu með suofelldum orðum: .Ek byggerþier iord mína er heiler aa... lil slikrar leigu sem ai Jornu hefer uerii. " Samkuœmi orðanna hljóðan hafu landskuldir ekki enn lœkkað i kjölfar Plágunnar miklu. en myndin er úr Jónsbókarhandrili frá þuí um 1400. Pestin í Noregi og á íslandi Það er freistandi að bera saman áhrif pestarinnar í Noregi 1349-51 og Plágunnar miklu á íslandi 1402-04. Norskur læknir, Lars Walloe, held- ur því fram í grein, sem hann ritaði í Historisk Tidsskrift 1982, að 40-50% Norðmanna hafi dáið í Svartadauða og pestin hafi síðan orðið landlæg í Noregi eins og öðrum löndum Evr- ópu. Það hafi þýtt, að faraldur hafi blossað upp um það bil tíu sinnum á öld til jafnaðar og þaö eitt hafi dugað til þess að halda fólksfjölda niðri í Noregi fram undir 1700.17 Walloe hef- ur raunar verið gagnrýndur óvægi- lega í Noregi fyrir að einblína á pest sem einu orsök þess, að það tók Norðmenn margar aldir að ná aftur þeirri höfðatölu, sem var fyrir Svarta- dauða. Þar hafi fleira komið til, t. d. loftslagsbreytingar, félagslegar að- stæður og breytt verslunarskilyrði.18 Noregur mun hafa verið orðinn of- setiö land þegar á fyrri hluta 14. aldar og yfirbygging á landbúnaði mikil. Loftslagsbreyting, sem varð um svip- að leyti, kom því mjög hart niður og pestin rak smiðshöggið á. Stjórnarfar í gamla norska ríkinu byggðist að miklu leyti á lágaðlinum, sem annað- ist stjórnsýsluna, en hann átti allt sitt undir landbúnaði. Þegar fólkið hrundi niður í pestinni og jarðirnar fóru í eyði, lækkuðu landskuldirnar og þar með tekjur þeirra, sem eftir lifðu af þessum aðli. Þeir færðust þar með niður í stétt venjulegra bænda og urðu að strita sjálfir á búum sínum í stað þess að hirða afraksturinn af vinnu leiguliða eins og áður. Danskur aðall tók smám saman við stjórnsýsl- unni og miðstöð hennar fluttist til Kaupmannahafnar. Lífskjör alþýðu manna bötnuðu aftur á móti, því að nægilegt landrými var fyrir þá, sem lifðu af pestina.19 En Norðmönnum fjölgaði mjög hægt eftir Svartadauða og þeir voru ekki búnir að ná sömu höfðatölu og fyrir pestina fyrr en um 1700 eins og greint var frá hér að framan, þótt talið sé, að Noregur hefði getað brauðfætt mun fleira fólk.20 Á íslandi ýtti fyrrnefnd loftslags- breyting, ásamt auknum skreiðar- markaði í Evrópu, undir breytingar á atvinnuháttum og þar eð pest gat ekki orðið landlæg hér af líffræðilegum or- sökum, fjölgaði þjóðinni tiltölulega fljótt upp í það, sem verið hafði fyrir 1402. Afleiðingar mannfallsins í pest- inni urðu því ekki eins geigvænlegar hér á landi og í Noregi, þegar til lengri tíma er litið. En landið bar ekki nema takmarkaðan fjölda fólks meðan landbúnaður var aðalatvinnuvegur- inn og þjóðinni gat ekki fjölgað fram yfir það. Öfugt við það, sem varð í Noregi, voru langflestir höfðingjar áfram inn- lendir og íslendingar voru býsna sjálf- stæðir gagnvart konungsveldinu danska, allt þar til floti þess var orðinn það sterkur, að konungur gat farið aö beita hervaldi. Niðurstaðan virðist því vera, að pestin hélt fólksfjölda í skefjum í Nor- SAQMIR 63
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108

x

Sagnir

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.