Sagnir - 01.04.1986, Side 24

Óstýrilátur og heimtufrekur glanni?
dæma hann. En er réttlætanlegt aö
hlaupa yfir 700 ár og dæma Órækju
á þeim forsendum? Tæplega.
Ein helsta röksemdin fyrir hrotta-
skap Órækju eru hin miklu rán sem
hann fremur er hann fer meö flokka
um héruð. Ef nánar er að gáð kemur
í Ijós að þessi hegðan einskorðast
ekki við Órækju og hans menn.
Gunnar Karlsson ritar um þetta
tímabil í Sögu ístands og segir þar
m. a.:
Herir bjuggu sig að jafnaði ekki út
með nesti til langferða. Þeir urðu að
lifa á framfæri bænda þar sem þeir
voru staddir hverju sinni, þiggja
mat eða ræna. Og menn héldu sig
ekki við nauðsynjar einar ef þeir
rændu á annað borð.18
Af þessu má Ijóst vera að ekki má
dæma Órækju hvað þetta varðar
nema dæma alla helstu höfðingja
landsins um leið. Einnig er Órækja
fordæmdur fyrir hörku við sveitunga
sina á Vestfjörðum og þá jafnframt
fyrir að hafa í liði sínu ribbalda og
misindismenn. En þeim hinum sömu
sem gagnrýna hann sést yfir að þetta
er síöur en svo einsdæmi á tímabil-
inu. Harka höfðingja í Vatnsfiröi
við bændur á Vestfjörðum er alþekkt
og í samtímaheimild er talað um „að
afla til bús á vestfirsku". Án efa var
misjafn sauður í fylgdarliði Órækju en
tæplega er rétt að hrakyrðast út í
Tilvísanir
1 Árni Pálsson: „Snorri Sturluson
og íslendingasaga." Á víö og
dreif( Rv. 1947), 166.
2 Árni Pálsson, 168.
3 Árni Pálsson, 172.
4 Ólafur Hansson: Gissur jarl (Rv.
1966), 45.
5 Gunnar Benediktsson: Skyggnst
umhverfis Snorra (Rv. 1966),
163.
hann einan fyrir þetta. Það var háttur
höfðingja að hafa í þjónustu sinni
nokkurs konar lögreglusveit og víst er
að í þeim hópi manna hefur verið
margur ofstopamaðurinn.
Mér virðist Ijóst að Árni og Ólafur
dæma Órækju út frá siðferðishug-
myndum 20. aldar í stað þess að
dæma hann út frá samtíð sinni. Þeir
kippa honum út úr samfélagi blóð-
hefndar og setja undir mælistiku nú-
tímans. Ég er hræddur um að flestir
höfðingjar Sturlungaaldar, og þar
með taldir þeir Gissur og Snorri,
myndu missa æruna ef þeir hlytu við-
líka meðferð sagnfræðinga og
Órækja.
Höfuðorsökin fyrir hörðum dómum
Ólafs og Árna er sú að þeir vilja fegra
minningu Gissurar og Snorra.
Órækja líður fyrir það að hann er hinn
sigraði í viðureigninni við Gissur og
hann skilur ekki eftir sig listaverk eins
og Snorri. Árni og Ólafurtelja báðir að
ekki megi treysta um of á frásögn
Sturlu Þórðarsonar, hún sé langt frá
því að vera hlutlaus er að þeirra
mönnum kemur. Grein Árna hefur
reyndar þann yfirlýsta tilgang að
sýna fram á að svo sé, og Ólafur seg-
ir í kaflanum „Eftirmæli Gissurar
jarls“: „Fyrsta ólán Gissurar að þessu
leyti var það að Sturla Þórðarson
skyldi rita meira um sögu hans en
nokkur annar maður.“19 En má ekki
6 Gunnar Benediktsson, 150.
7 Gunnar Benediktsson, 163.
8 Gunnar Benediktsson, 144.
9 Árni Pálsson, 170.
10 Sturla Þórðarson: íslendinga
saga. Finnbogi Guðmundsson
annaðist útgáfuna (Rv. 1974),
152.
11 Gunnar Benediktsson, 151.
12 Árni Pálsson, 175.
spyrja á móti: Er nokkurt mark tak-
andi á ritum þeirra Ólafs og Árna þar
sem þeir eru langt frá því að vera
óhlutdrægir í dómum sínum um
menn og málefni?
En hvernig var Órækja Snorrason?
Ég sé hann fyrir mér sem mann sem
dreymdi um auð og völd. Til þess aö
reyna að ná þessum markmiðum sín-
um beitti hann ýmsum brögðum og
má víst segja að sum þeirra hafi verið
nokkuð harðneskjuleg á mælikvarða
okkar tíma en í fullu samræmi við tíð-
aranda Sturlungaaldar. Órækja var
um margt drengskaparmaður. Hann
hélt gerðar sættir, ólíkt ýmsum sam-
tímamönnum sínum. Höfundur er
sammála Gunnari Benediktssyni í
því að aðstæður hafi verið Órækju í
óhag. Snorri faðir hans kom oft illa
fram við hann og á honum voru svikn-
ir eiðar. Þetta firrir hann þó ekki
ábyrgð á verkum sínum og sum
þeirra orka vissulega tvímælis svo
ekki sé meira sagt. Hins vegar verður
algerlega vísað á bug sleggjudómum
um að Órækja hafi skorið sig úr með
ófyrirleitni og ofbeldi eins og Árni og
Ólafur vilja halda fram. Nær sanni er
að Órækja hafi verið dæmigerður
höfðingi á Sturlungaöld, harðskeyttur
og fylginn sér, hvorki betri né verri en
samtíðarmenn hans. □
13 Sturla Þóröarson, 220.
14 Sturla Þórðarson, 223.
15 Gunnar Benediktsson, 164.
16 Ólafur Hansson, 54.
17 Sturla Þórðarson, 224.
18 Gunnar Karlsson: „Frá þjóðveldi
til konungsríkis." Saga Islands 2
(Rv. 1975), 44.
19 Ólafur Hansson, 143.
22 SAGNIR