Sagnir


Sagnir - 01.04.1986, Page 27

Sagnir - 01.04.1986, Page 27
Viðhorf til kvenna í Qrágás virðist sem kvenþjóðin hafi verið ís- lenskum miöaldakörlum hugleikin. En hvaða sess skipuðu þeir konum á þjóðveldistímanum? Konur og kynhlutverk Konur eru veikari að líkamsburðum en karlar, þær ala af sér börn og næra fyrstu mánuðina eftir fæðingu þeirra. Þetta hefur áhrif á stöðu kvenna í öllum samfélögum og er þjóðveldið forna þar engin undan- tekning. Viðurkennt var að konur gætu síður aflað sér lífsbjargar en karlar. í ákvæðum um ómagafram- færslu í Grágás segir að hver og einn eigi að framfæra sína ómaga, en fyrst beri mönnum að sjá mæðrum sínum farborða, þá feðrum.5 í Grágás er einnig borin virðing fyrir lífi fósturs og ungbarna og viðhorf til kvenna mót- ast af því. Ófrískar konur voru undan- þegnar föstuhaldi og einnig konur með ungbörn á brjósti.6 Ef ófrísk kona var dæmd sek, mátti ekki vega hana fyrr en eftir fæðingu barnsins. Væri þunguð kona vegin saklaus þá voru tvær vígssakir um drápið. Ann- ars giltu sömu viðurlög um sekar kon- ur og karla.7 Það að ekki mátti vega seka ófríska konu var því réttarvernd sem beindist að fóstri. í ættarsamfélagi þjóðveldistímans var lögð áhersla á að feðra óskilgetin börn. Ógift kona, sem bar barn undir belti, átti að segja hver faðir þess væri. Ef hún færðist undan, þá gat sakaraðili pínt hana til sagna í votta viðurvist. Ekki mátti þó pína konuna þannig að á henni sæist né að hún hlyti örkuml af.8 í húfi var líf fóstursog því mátti ekki beita móður þess lík- amlegum pyntingum. Konur voru mikilvægar af því að þær fæddu nýja einstaklinga inn í ættir. Líf þeirra var dýrmætara en karla af þessum sökum. Á meðan karlmenn Sturlungaaldar börðust hver við annan sátu konur þeirra heima og gættu bús og barna. Sam- kvæmt Grágás var konum ekki ætlað að bera vopn.9 Er það í fullu sam- ræmi við það viðhorf að konur bæri að vernda vegna móðurhlutverks þeirra. Þetta mikilvæga hlutverk kvenna veitti þeim þó ekki jafnan rétt á við karla. Sjálfræði og erfðir Reglur um sjálfræði og erfðir í Grá- gás sýna að konur nutu minni réttar en karlar. Þeir urðu sjálfráða 16 ára gamlir og gátu þá ráðið sínum dval- arstað. Konur urðu ekki sjálfráða fyrr en um tvítugt, og máttu ekki ráða sínu heimilisfangi fyrr en þá. Allir giftir karlar máttu ráða hvar þeir og eigin- konur þeirra bjuggu, nema þær ættu bú eða hefðu verið ekkjur fyrir gift- ingu. Karlar urðu fjárráða 16 ára en konur 20 ára. Ef konur giftust áður en þær urðu fjárráða eða urðu ekkjur fyr- ir þann aldur, þá máttu þær ráða yfir fjármunum. Þó konur yrðu fjárráða lögum samkvæmt um tvítugt þá voru þær samt áfram undir lögræði feðra sinna eða annarra ættmenna karlkyns. Og gifting veitti konum að- eins málamynda fjárforræði því í raun voru það eiginmenn sem sáu um fésýslu beggja. Karlmenn urðu lögráða 16 ára og við giftingu héldu þeir sínu fjárforræði óskertu.10 Karlar voru rétthærri til erfða en konur. Sú meginregla gilti í erfðamál- um að sonur átti að erfa föður sinn og móður. Ef hann var ekki þá dóttir, þá faðir, þá bróðir samfeðra, þá móðir, þá systir samfeðra, þá bróðir sam- mæðra, þá systir sammæðra osfrv. Væru ekki börn til staðar eða aðrir nánir ættingjar, átti sá að erfa hinn látna sem skyldastur var. Ef karlmað- ur og kona voru bæði jafn náin, þá átti karlmaðurinn aö erfa. Arfur átti að skiptast jafnt á milli löglegra ættingja. Ef hjón áttu td. fjóra syni og eina dóttur, þá fengu þeir jafnan hlut af eignum foreldra þeirra að þeim látnum, en dóttirin var arflaus. Ekki hafa allar stúlkur þó farið félausar úr foreldrahúsum í hjónaband. Á þjóð- veldistímanum var það til siðs að for- eldrar létu fé af hendi rakna til barna sinna ef þau giftust. Kallaðist það að gera þau að heiman. Venja var að gefa stúlkum heimanfylgju, en ekki var það þó skylda samkvæmt lögun- um. Ætti stúlka bræður þá mátti upp- hæð heimanfylgjunnar ekki vera hærri en arfur þeirra. Piltur gat fengið fé til kvánarmundar, sem kallað var, en hluta af honum þurfti hann að greiða verðandi konuefni sínu við festar (trúlofun). Á þjóðveldistíman- um var lögð rík áhersla á að ekki yrðu eignafærslur á milli ætta sem hjón til- heyrðu, en hjón gátu ekki erft hvort annað. Kemur það skýrt fram í ákvæðum Grágásar um heimanfylgju og kvánarmund. Foreldrar gerðu ekki börn sín að heiman af sameiginlegu fé. Konur gátu gefið dætrum sínum heimanfylgju og sonum kvánarmund. Karlmenn gátu gert hið sama. Ef dæt- ur og synir féllu frá barnlaus, þá áttu faðir og móðir að erfa jafn mikið og hvort hafði gefið með þeim. Gilti það líka um aðra erfingja ef foreldrar voru látnir.11 Hagsmunir ættarsamfélagsins skína í gegnum erfðalöggjöfina. Við giftingu áttu hjón ekki að rugla saman eignum ættanna og sama gilti um af- komendur þeirra. En löggjöf þessi segir okkur líka að um konur giltu aðr- ar reglur en karla. Faðir átti td. að varðveita fé barna sinna. Væri hann ekki á lífi, átti bróðir barnsins sam- feðra að sjá um varðveisluna. Það kom ekki í hlut móður barnsins að hafa umsjá með fé þess, nema það ætti hvorki föður á lífi né uppvaxinn bróður.12 Ólík viðhorf til karla og kvenna í Grágás sjást einkar vel í lagaákvæð- um um stofnun hjúskapar, um réttindi hjóna í sambúð og reglum um hjóna- skilnað. Hj úskaparstaða kvenna í Grágás er sérstakur lagabálkur um hjúskaparmál. Nefnist hann Festar- þáttur.13 Samkvæmt honum máttu ekki allir íslendingar til forna ganga í hjónaband. Saman þurftu hjónaefni að eiga minnst sex hundruð fyrir utan hversdagsklæði sín og vera ómaga- laus til að mega giftast. Ef fátækara fólk giftist þá varðaði það fjörbaugs- garð (þriggja ára útlegð), nema ef kona var úr barneign.14 Til að fyrir- byggja ómegð var efnalitlu fólki mein- aður aðgangur að því heilaga. Margir álíta að hjónabandið á þjóð- veldistímanum hafi verið kaupsamn- ingur milli tveggja ætta. Bent hefur verið á að ættartengsl hafi verið mjög náin á þessum tíma; karlkyns ættingj- ar kvenna hafi ráðið hverjum þær giftust.15 Engin slík ákvæði eru varð- SAQMIR 25
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108

x

Sagnir

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.