Sagnir


Sagnir - 01.04.1986, Side 28

Sagnir - 01.04.1986, Side 28
Viðhorf til Kvenna í Qrágás andi karlmenn í Grágás og er það merkilegur vitnisburður um ólík við- horf til kynjanna. Þó má ætla að karl- menn hafi hlítt ráðum feðra sinna um kvonfang. í Grágás kemur skýrt fram hvernig stofnað skyldi til hjúskapar. Sú meg- inregla gilti um festar að nánasti ætt- ingi konu af karlkyni fastnaði hana. Konur réðu litlu um hverjum þær giftust. Faðir mátti þó ekki neyða dótt- ur sína til að giftast, ef hún vildi gerast nunna. Ekkja gat ráðið hverjum hún giftist ef faðir hennar var dáinn. Sex- tán ára sonur gat fastnað móður sína, þá tengdasonur, þá faðir, þá bróðir samfeðra, þá móðir en það voru einu möguleikar konu að fastna konu. Af þessu er Ijóst að konur áttu almennt ekki að skipta sér af festarmálum sínum. Lögráðendur þeirra áttu að sjá um þau.16 Reglan um það hvernig festar skyldu fara fram sýnir að karlar komu fram sem samningsaðilar við eigin festarmál. í Grágás segir: Þá er kona föstnuð að lögum, ef maður tínir mundarmál. En síðan á lögráðandi og sá maður er konan er fest að nefna votta. „Af því votta nefnum við“, skal hann segja sá er konu eignast, „að þú N fastnar mér N lögföstnun og þú handsalar mér heimanfylgju meö einingu og efn- ingu alls þess máldaga er nú var með okkur um stund tíndur og tald- ur fyrir vottum vélausu og brek- lausu heillt ráð og heimilt." Þá er heimilt er sá fastnar er festarnar á að lögum.17 Þessi formáli sýnir hversu mikilvægt þótti að festar færu fram á réttan og löglegan hátt. Formálar af ýmsu tagi eru til frá miðöldum. Þeir eru staðlað form á hvernig ákveðin réttarathöfn skuli fara fram.18 Rétt form var for- senda reglu í samfélaginu og vopn gegn breytingum. Form festanna sýnir að möguleikar karla og kvenna til að velja sér lífsförunaut voru harla ólíkir. Jafnframt sýnir þessi formáli að festar voru kaupmáli á milli ætta. Konur voru ekki fastnaðar löglega fyrr en þær voru „mundi keyptar". Verð- andi eiginmaður átti að semja um kvánarmund við lögráðanda heitkonu sinnar. Úr föðurhúsum fengu konur oftast heimanfylgju. Mundurinn og heimanfylgjan voru séreign kvenna ef hjón gerðu ekki félag um eigur sínar. Við giftingu tóku eiginmenn við því hlutverki sem feður eða frændur kvennanna höfðu áður gegnt; urðu lögráðendur þeirra. Giftir karlar voru sjálfir aðilar að eigin sökum og þurftu ekki á neinum lögráðendum að halda. Ef ekki var ákveðið í festarmálum hvenær brúðkaup skyldi halda, þá átti það ekki að vera seinna en 12 mán- uðum eftirfestar. „Þá er brullaup gert að lögum, ef lögráðandi fastnar konu, enda séu sex menn að brullaupi hið fæsta, og gangi brúðgumi í Ijósi í sömu sæng og kona“.19 Eftir að hjón voru komin í eina sæng átti eiginmaður að greiöa eigin- konu mundinn. Hjón gátu gert félag um eigur sínar eða átt hvort sína sér- eign. Bóndinn átti þó alltaf að ráða yfir fé þeirra og kaupum, líka séreign konunnar. Kaupmáli sá er gerður var við festar átti að gilda á meðan festar- vottar voru á lífi, eða ef ekki voru gerðir aðrir samningar. í Grágás seg- ir að ef hjón gera félag um eigur sínar, þá á maðurinn tvo þriðju hluta en konan einn þriðja. Félag hjóna gat náð yfir allar eigur þeirra eða ein- göngu yfir bú það er þau bjuggu á. Eiginmaður mátti ekki leigja það fé er hún átti í gripum, enda átti hún að sjá fyrir sér af eigin fé. Réttur konu til að ráðstafa eigin fé var þó mjög tak- markaður. Kona mátti ekki kaupafyrir meira en þrjár álnir á einu ári. Keypti hún fyrir hærri upphæð, gat eigin- maður hennar rift kaupunum. Eigin- maður gat sent konu sína á þing til að borga skuldir fyrir sig og til að sjá um fjárreiður þeirra. Áttu hennar handsöl aö gilda þar ef hún fór að hans vilja. Einnig mátti hún kaupa nauðsynjar til búsins ef hann var ekki heima. En kona mátti hvorki selja land, hálf- byggðan bólstað eða meira, goðorð né hafskip, án samráðs við eigin- mann sinn. Hún mátti ekki heldur lána hross gegn vilja bónda síns og gat hann sótt hana til saka, ef hún lánaði hross „til hinnar meiri reiðar".20 Sú meginregla gilti því að eiginmaður hafði forráð búsins og eiginkona hafði ekki nema takmarkaðan ráðstöfunar- rétt yfir eignum þeirra. Kona gat krafist þess af eiginmanni sínum, að fá upplýsingar um fjárhag þeirra.21 Einnig gat hún fylgst með eignum sínum sem voru undir for- ræði eiginmannsins. Ef sambúð hjóna versnaði svo að hætta var á að eiginmaður sóaði fé sem konan átti, þá gat hún leitað til biskups í sama fjórðungi. Hann gat veitt henni leyfi til að heimta fé sitt. Þetta gat kona gert án þess að skilja við eiginmanninn og áttu frændur hennar að aðstoða hana við fjárheimturnar. í lögunum segir: „enda á hún sjálf fé sitt að varðveita." Ef karlmaður var valdur að skilnaði hjóna, þá átti kona heimtingu á mundi sínum og heimanfylgju. Ef hann greiddi ekki þá „varðar honum út- legð“.22 Kona átti að fylgjast með eig- in fé í hjónabandi. Ef eiginmaður só- aði því eða gerði henni eitthvað til miska að ósekju, þá gat hún svipt hann forræði yfir eigum sínum, með hjálp fyrri lögráðenda. Réttindi og eignir kvenna voru því mál ættanna sem að þeim stóðu. Hjón gátu bæði farið fram á skilnað með leyfi biskups. Sú regla gilti fram- an af að ef annað hjóna var efnalaust og ómagar komu á hendur þess, þá mátti það er ríkara var krefjast skilnaðar. Þessu var síðan breytt og var þá hjónaskilnaður ekki leyfður vegna fátæktar. Ef ómagar komu á þann aðila er félaus var, þá bar hinum að sjá ómaganum farborða.23 Konur gátu krafist skilnaðar ef eig- inmenn þeirra unnu á þeim þá áverka að „hin meiri sár mundu metast" og ef þeir ætluðu að flytja konurnar nauðugar af landi brott. Ef eiginmað- ur hvíldi ekki sex misseri í sömu sæng og konan, þá mátti hún krefja hann um fé sitt.24 Óvíst er þó hvort hún gat farið fram á skilnað. í Grágás segir: „þar er hjú verða eigi samhuga, þá er biskupi rétt að lofa konunni fjár- heimtingar sínar allar undan bónda sínum, þótt hann geri eigi lögskilnað þeirra."25 Konur virðast hafa haft töluverða möguleika til að segja skilið við karla sína ef sambúðin gekk erfiðlega. Nútíma jafnréttishugsun lá þó ekki að baki. Konur tilheyrðu áfram ætt sinni eftir giftingu. Ef eiginmenn brutu á rétti kvenna sinna, þá voru þeir að brjóta á ætt þeirra. Hjónabandið var samningur á milli tveggja ætta og mikilvægt þótti að á milli þeirra ríkti jafnræði. Mikill munur var þó á stöðu kynjanna innan hjónabandsins. Kem- ur hann einna skýrast fram í þvi 26 SAGNIR
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108

x

Sagnir

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.