Sagnir


Sagnir - 01.04.1986, Page 34

Sagnir - 01.04.1986, Page 34
Ingunn Ólafsdóttir sótti rétt sinn með vísun til helmingarfélags þeirra hjóna. Á miðöldum áttu sum hjón þannig allar eignir sameiginlega, allt sem þau lögðu í búið uþphaflega og allt sem í það bættist með erfðum eða öðrum hætti. Helmingarfélög voru ein leið af fleiri mögulegum til að semja um eignir í hjónabandi, og voru færð í lög með réttarbótum í upphafi 14. aldar. En mismunandi form hjú- skaparsamninga tengdist bæði eign- ar- og ráðstöfunarrétti, á tíma þegar auður var fyrst og fremst fólginn í jarðeignum. Bent hefur verið á að helmingarfé- lögin hafi orðið til að auka rétt giftra kvenna. Þær hafi átt helming búsins og öðlast fullan yfirráðarétt yfir eign- unum til jafns á við eiginmennina. En þarf helmingarfélagsskipan hjóna- banda að benda til aukins jafnréttis kynjanna? í Jónsbók, sem lögtekin var í lok 13. aldar, var gert ráð fyrir annars konar félagi um eignir milli hjóna, hjónafélögum. Sú skipan er eldri en helmingarfélögin, en samkvæmt henni átti hvort hjóna um sig það sem þau höfðu í búið lagt, en hjónafélagið gert um búsaukninguna eða tapið. Ef þeim hafði aukist fé átti karlinn tvo þriðju og konan þriðjung. Tapinu var skipt til helminga. Hjón þurftu þó ekki aö gera félag, og var algengara að semja um séreignir innan hjóna- bandsins. í íslenzku fornbréfasafni eru nokk- ur bréf um stofnun helmingarfélaga. Þau eru flest frá 15. og 16. öld. Miklar eignatilfærslur urðu oft við gerð þeirra, og gáfu karlar konum sínum stundum heilu sveitirnar við brúð- kaupið. Þessar gjafir hafa verið nefndar sem leið til að jafna út eignir hjónaleysanna til að gera helmingar- félag mögulegt, annað hvort við gift- inguna eða seinna. Hversu sennilegt er það af helmingarfélagsbréfunum að dæma? Jafnrétti? Einn af þeim, sem veitt hafa helming- arfélögunum athygli, er Arnór Sigur- jónsson. Kemur hann að þeim í ætta- sögum sínum af vestfirskum og norð- lenskum höfðingjum, Vestfirðinga- sögu og Ásverjasögu. I formálum beggja bókanna leggur Arnór áherslu á, að aldirnar frá því fslendingar gengu Noregskonungi á hönd og fram til siðaskipta séu allrar athygli verðar. Hann vill bægja frá hugsun- inni um að þær hafi verið myrkar og að íslendingar hafi þá verið ánauðug- ir og ósjálfstæðir. í þessum anda túlk- ar hann helmingarfélög hjóna. Þau séu vottur um að meira jafnrétti hafi tíðkast á íslandi á 15. og 16. öld en víðast annarsstaðar og á öðrum tímum. Kvenna sé víða getið í sagn- fræðilegum heimildum þessara alda. Þeim konum, sem áttu einhverjar eignir þegar þær gengu í hjónaband, hafi verið tryggður ráðstöfunarréttur yfir fé sínu þegar þær giftu sig. Þar með hafi þær öðlast fullt vald og virð- ingu á við eiginmenn sína á heimilun- um. Til að kona næði jafnri eign í bú- inu hafi karlmaðurinn gefið henni gjafir við giftinguna, hafi hann lagt meira til í upphafi. Þannig gætu hjón- in stofnað með sér helmingarfélag seinna, væri það ekki gert við gifting- una.2 Arnór bendir á breytingu á eign- ar- og ráðstöfunarrétti, og túlkar hana Tafla 1. Kaupmálar og helmingarfélög við upphaf hjúskapar 1402 Brandur Sölvason og Guðlaug Ketilsdóttir íslenzkt fornbréfasafn III 679-680 1402 Jón Gunnlaugsson og Þóra Ketilsdóttir III 678-679 1420 Einar Jónsson og Sigríður Einarsdóttir IV 277-278 1423 Guðmundur Arason og Helga Þorleifsdóttir IV 312 1449 Þorkell Einarsson og Ólöf Narfadóttir V 30 1460 Gísli Filippusson og Ingibjörg Eyjólfsdóttir V 205-206 1476 Guðni Eyjólfsson og Guðrún Gunnlaugsdóttir VI 92-93 1485/1486 Sveinn Sumarliðason og Guðríður Finnbogadóttir VI 547-549 1489 Sigurður Þorleifsson og Kristín Finnbogadóttir VI 660-661 1491 Þorgils Þorsteinsson og Guðrún Jónsdóttir VI 738 1495/1497 Ari Andrésson og Þórdís Gísladóttir VII 250-251 1498 Hallvarður Eiríksson og Þorgerður Jónsdóttir VII 406 1508/1512 Þorvarður lögmaður Erlendsson og Kristín Gottskálksdóttir VIII 230-232 1507/1520 Bjarni Andrésson og Guðrún Björnsdóttir (Guðnasonar) VIII 165-166 1525 Erlendur lögmaöur Þorvarðarson og Þórunn Sturludóttir IX 288-289 1528 Lazarus Mattheusson og Guðrún Ólafsdóttir IX 476-477 1538 Hallur Ólafsson og Cecelia Guðmundsdóttir XII 88 1545 Ólafur Árnason og Ragnhildur Þorsteinsdóttir XI 414-415 1548/1557 Pétur Vigfússon og Þóra Jónsdóttir XII 119-120 1562/1563 Jón Þórðarson og Ingveldur Jónsdóttir XIV 18-19 32 SAQHIR
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108

x

Sagnir

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.