Sagnir


Sagnir - 01.04.1986, Síða 34

Sagnir - 01.04.1986, Síða 34
Ingunn Ólafsdóttir sótti rétt sinn með vísun til helmingarfélags þeirra hjóna. Á miðöldum áttu sum hjón þannig allar eignir sameiginlega, allt sem þau lögðu í búið uþphaflega og allt sem í það bættist með erfðum eða öðrum hætti. Helmingarfélög voru ein leið af fleiri mögulegum til að semja um eignir í hjónabandi, og voru færð í lög með réttarbótum í upphafi 14. aldar. En mismunandi form hjú- skaparsamninga tengdist bæði eign- ar- og ráðstöfunarrétti, á tíma þegar auður var fyrst og fremst fólginn í jarðeignum. Bent hefur verið á að helmingarfé- lögin hafi orðið til að auka rétt giftra kvenna. Þær hafi átt helming búsins og öðlast fullan yfirráðarétt yfir eign- unum til jafns á við eiginmennina. En þarf helmingarfélagsskipan hjóna- banda að benda til aukins jafnréttis kynjanna? í Jónsbók, sem lögtekin var í lok 13. aldar, var gert ráð fyrir annars konar félagi um eignir milli hjóna, hjónafélögum. Sú skipan er eldri en helmingarfélögin, en samkvæmt henni átti hvort hjóna um sig það sem þau höfðu í búið lagt, en hjónafélagið gert um búsaukninguna eða tapið. Ef þeim hafði aukist fé átti karlinn tvo þriðju og konan þriðjung. Tapinu var skipt til helminga. Hjón þurftu þó ekki aö gera félag, og var algengara að semja um séreignir innan hjóna- bandsins. í íslenzku fornbréfasafni eru nokk- ur bréf um stofnun helmingarfélaga. Þau eru flest frá 15. og 16. öld. Miklar eignatilfærslur urðu oft við gerð þeirra, og gáfu karlar konum sínum stundum heilu sveitirnar við brúð- kaupið. Þessar gjafir hafa verið nefndar sem leið til að jafna út eignir hjónaleysanna til að gera helmingar- félag mögulegt, annað hvort við gift- inguna eða seinna. Hversu sennilegt er það af helmingarfélagsbréfunum að dæma? Jafnrétti? Einn af þeim, sem veitt hafa helming- arfélögunum athygli, er Arnór Sigur- jónsson. Kemur hann að þeim í ætta- sögum sínum af vestfirskum og norð- lenskum höfðingjum, Vestfirðinga- sögu og Ásverjasögu. I formálum beggja bókanna leggur Arnór áherslu á, að aldirnar frá því fslendingar gengu Noregskonungi á hönd og fram til siðaskipta séu allrar athygli verðar. Hann vill bægja frá hugsun- inni um að þær hafi verið myrkar og að íslendingar hafi þá verið ánauðug- ir og ósjálfstæðir. í þessum anda túlk- ar hann helmingarfélög hjóna. Þau séu vottur um að meira jafnrétti hafi tíðkast á íslandi á 15. og 16. öld en víðast annarsstaðar og á öðrum tímum. Kvenna sé víða getið í sagn- fræðilegum heimildum þessara alda. Þeim konum, sem áttu einhverjar eignir þegar þær gengu í hjónaband, hafi verið tryggður ráðstöfunarréttur yfir fé sínu þegar þær giftu sig. Þar með hafi þær öðlast fullt vald og virð- ingu á við eiginmenn sína á heimilun- um. Til að kona næði jafnri eign í bú- inu hafi karlmaðurinn gefið henni gjafir við giftinguna, hafi hann lagt meira til í upphafi. Þannig gætu hjón- in stofnað með sér helmingarfélag seinna, væri það ekki gert við gifting- una.2 Arnór bendir á breytingu á eign- ar- og ráðstöfunarrétti, og túlkar hana Tafla 1. Kaupmálar og helmingarfélög við upphaf hjúskapar 1402 Brandur Sölvason og Guðlaug Ketilsdóttir íslenzkt fornbréfasafn III 679-680 1402 Jón Gunnlaugsson og Þóra Ketilsdóttir III 678-679 1420 Einar Jónsson og Sigríður Einarsdóttir IV 277-278 1423 Guðmundur Arason og Helga Þorleifsdóttir IV 312 1449 Þorkell Einarsson og Ólöf Narfadóttir V 30 1460 Gísli Filippusson og Ingibjörg Eyjólfsdóttir V 205-206 1476 Guðni Eyjólfsson og Guðrún Gunnlaugsdóttir VI 92-93 1485/1486 Sveinn Sumarliðason og Guðríður Finnbogadóttir VI 547-549 1489 Sigurður Þorleifsson og Kristín Finnbogadóttir VI 660-661 1491 Þorgils Þorsteinsson og Guðrún Jónsdóttir VI 738 1495/1497 Ari Andrésson og Þórdís Gísladóttir VII 250-251 1498 Hallvarður Eiríksson og Þorgerður Jónsdóttir VII 406 1508/1512 Þorvarður lögmaður Erlendsson og Kristín Gottskálksdóttir VIII 230-232 1507/1520 Bjarni Andrésson og Guðrún Björnsdóttir (Guðnasonar) VIII 165-166 1525 Erlendur lögmaöur Þorvarðarson og Þórunn Sturludóttir IX 288-289 1528 Lazarus Mattheusson og Guðrún Ólafsdóttir IX 476-477 1538 Hallur Ólafsson og Cecelia Guðmundsdóttir XII 88 1545 Ólafur Árnason og Ragnhildur Þorsteinsdóttir XI 414-415 1548/1557 Pétur Vigfússon og Þóra Jónsdóttir XII 119-120 1562/1563 Jón Þórðarson og Ingveldur Jónsdóttir XIV 18-19 32 SAQHIR
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108

x

Sagnir

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.