Sagnir - 01.04.1987, Blaðsíða 74

gat ómögulega munað, er hann
þurfti að rif ja það upp, hvenær hann
kom til Reykjavíkur. Þetta minnis-
leysi hans og sá þokuslæðingur
óvissu er umlykur atburðina gerir
allt gruggugt í meira lagi.
Sunnudaginn 2. júlí lét Jörundur
handtaka ísleif Einarsson og setja í
varðhald. Ástæða þessa var sú, að
sögn Jörundar, að ísleifur hafi
ætlað að safna liði og fá Magnús
með sér til að drepa sig. Þetta tókst
ekki, vegna þess að Magnús ljóstr-
aði upp um áform ísleifs um leið og
hann kom í bæinn, sé að marka
óljósan áburð Jörundar og skoðun
Isleifs.19 Þessi áburður Jörundar
var Magnúsi síðan til trafala allt
hans líf og æra hans beið hnekki.
Magnús segir svo frá í bréfi til
yfirmanns síns í Danmörku sex
árum síðar, að hann hafi komið til
Reykjavíkur síðdegis á sunnudag
og þá hafi þegar verið búið að
handtaka ísleif. í verslunarbúð
Petræusar hafi hann hitt þá Sívert-
sensfeðga, ásamt Petræusi og
skömmu síðar hafi Phelps komið
þangað inn og greint honum frá
ástandinu. Á meðan á spjalli þeirra
stóð hafi Jörundur komið aðvífandi
með vopnað lið og bannað Magnúsi
að yfirgefa húsið að viðlagðri
dauðarefsingu. Dómstjórinn lét sér
hvergi bregða, að eigin sögn, heldur
hélt ræðustúf yfir Phelps, þar sem
hann sagði að svona athæfi væri
kolólöglegt, en hvað sem því liði,
yrði að halda uppi lögum í landinu.
Eftir ræðuna hafi hann gengið út til
að tala við Jörund og beðið hann að
leysa Trampe úr haldi, en er það
gekk ekki, bað hann um að Lands-
yfirrétturinn fengi að starfa og var
það leyft. Magnús heldur því einnig
fram í bréfinu að það hafi verið
Savignac sem hafi borið það á sig að
hann stæði í einhverju samsæri
með ísleifi.20Segir Magnús satt og
rétt frá eða er þetta uppspuni?
Ólíklegt er að Magnús hafi ekki
komið í bæinn fyrr en á sunnu-
daginn. Hann tilgreinir í bréfi frá
14. júlí 1809 að hann hafi komið á
laugardegi, en síðar þegar áburð-
urinn á hann er kominn fram, segist
hann hafa komið á sunnudegi.21
Hvað var Magnús að gera og hvar
var hann niðurkominn þessar ör-
lagaríku stundir? Því er ómögulegt
að svara með vissu, og ekki er allt
sem sýnist. Af hverju hélt Magnús
til hjá Petræusi, umboðsmanni
Phelps, hvaða erindi áttu Sívert-
Geir Vídalín biskup. Studdi biskupinn
hundadagakónginn?
sensfeðgarnir við hann, hvað fór
þeim á milli, Magnúsi og Phelps?
Magnús sýndi nýju valdhöfunum
engan mótþróa og hann lét sig hand-
töku ísleifs engu skipta. Orðrómur-
inn um liðssafnað ísleifs var senni-
lega bara orðrómur og ekkert
annað, aldrei viðurkenndi ísleifur
að hann hefði ætlað að fara að
Jörundi, en slíkt hefði þó einungis
getað orðið honum til framdráttar.
Trampe hélt því fram að Jörundur
hefði sjálfur komið orðrómnum af
stað til að hafa ástæðu fyrir hand-
töku ísleifs.22 Handtaka ísleifs var
því til þess eins að sýna hver hefði
valdið og hvernig það yrði notað ef
menn væru ekki samvinnuþýðir.
Jörundur þurfti ekki að óttast and-
stæðinga; þegar hann sendi
embættismönnum landsins þá
fyrirspurn hvort þeir ætluðu að
gegna embætti áfram, svöruðu
flestir játandi, þar á meðal Magnús.
í svari sínu sagði hann m.a.
Að, eins og ég í viðtali við hlut-
aðeigendur gat talið þá á að láta
núverandi lög og tilskipanir
vera í gildi, eins og nú hefur
verið opinberlega birt, ... vil
... égleysaafhendiembættis-
störf mín áfram.23
Hvers vegna var Jörundur tekinn
fram yfir einvaldskónginn danska?
Því má svara með annarri spurn-
ingu: Hvað annað gátu menn gert?
Bretarnir létu sem breska stjórnin
stæði á bak við valdaránið og ís-
lendingar gætu fengið að finna til
tevatnsins væru þeir eitthvað upp á
kant.24 Þeir réðu einnig yfir öllum
matvælum og aðflutningum.25
Magnús Stephensen hafði fengið
þau fyrirmæli frá kónginum, er
hann var í Kaupmannahöfn vetur-
inn 1807-8 að hann ætti að nota
pennann en ekki sverðið ef landið
yrði fyrir árás.26 Og íslendingar
áttu engin vopn, korði háyfirdóm-
arans hefði varla breytt miklu.
Sekur eða saklaus?
í þessu máli eru margir lausir endar
og því miður virðist sem heimildum
hafi verið spillt að ásettu ráði.
Þannig segir Geir biskup Vídalín í
bréfi til Árna Gíslasonar prófasts á
Stafafelli 12. febrúar 1810,
Yðar velværuverðugheita
bréfi á síðastliðnu sumri orsök-
uðu að við Jörgensens yður
senda Proclamation, hef ég
engu svarað, þar hans ríki, sem
vel var, var skömmu eftir upp-
hafið. En þar í bréfinu voru
sumar þær udeladelser, er ég
óttaðist fyrir ef að menn kynnu
að steita sig á þessum tindum ef
það kæmi fyrir alþýðu augu, þá
hefi ég stungið því undir stól,
hvað ég ekki vildi undanfella að
tilkynna yður, svo þér einnig
kippið því út úr kopíubók
yðar.27
Hvað var blessaður biskupinn að
fela?
Á Magnús Stephensen verður
ekkert „óheiðarlegt” sannað, til
þess skortir öll gögn, dylgjur duga
þar ekki til. Upprunalega kemur
áburðurinn á Magnús fram í bók
Hookers, Trampe notfærir sér bók
þessa sem heimild er hann skrifaði
kansellíinu bréf um atburðina 1813.
í bréfi þessu heldur Trampe því
fram að afstaða Magnúsar til Jör-
undar „hafi komið óafmáanlegum
bletti á æru etatsráðsins”.30 Einsog
áður hefur verið vikið að tel ég bók
Hookers vafasama heimild um at-
burðina og verður hún því vart
notuð til að sakfella einn eða neinn.
Á það er rétt að benda að danska
stjórnin rannsakaði aldrei málið til
hlítar og það eitt gefur vissar hug-
myndir. Spyrja má: voru svo margir
flæktir í málið að vandræði hlytust
72 SAGNIR