Sagnir - 01.04.1987, Page 94

Heilræði til bæ
U m laxveidi í sió og ám.
Eg vil einungis geta þess, at:
I) Mergdar af laxi mætti abla med þeim atburd-
um, at hleypa laxfullum ám um hríd úr þeirra
rétta farveg, þar því verdur vidkomit, sem vída er
færi á, enn þótt framquæmd og fyrirtekt þessa
vanti hjá flestum. Nockur hundrut laxa, er þá
lægiu á þurru, mætti taka med berum höndum, og
hefir eg vitat eitt sinn 900, en ódrusinni 700 laxa
tekna úr Ellida-ánum í Gullbríngu-sýslu á þann
hátt.
Fyrir búandafólk er þénanligra, at tilbúa súpu af
heilagfiski, þorski, laxi og silungi, enn brúka
þetta til sodfiskis. Tvófallt fleira fólk má fæda, sé
súpa giór af þessum fiskitegundum enn
annars; eg hefir vitat 20 menn fædda fjórum-
sinnum, edr 80 manna einusinni af vænni flydru á
þenna hátt matreiddri, svo allir gengu frá leifdu.
Fiskisúpa er gód fæda, sé fiskrinn nýr, súpan
sýrublandin, miplkastat, og bætt med litlu af
miólk. Kræklingasúpa er og mikit gód. Yrdi og
umbreyting á hóndlunartaxtanum, hvar um menn
hafa nú vissa von, hvprt gagn mætti þá eigi gi0ra,
at sallta fisk, hrogn og lax í tunnur, verka klipp-
fisk, speikia lax-búta og rafabelti, gi0ra rikling af
fl0kum, þurka og sallta lúrur og kola, leggja niður
kræklinga í gl0s uppá útlenskan máta, og selia
sérhvat þetta til hpndlunarinnar.
... Hrognkelsa-veidi, hún er hiá oss hrædilega
vanrækt; hrognkelsi ganga upp í landsteina
kríngum allt land, í þvílíkri mergd, at nockrir
hafa fengit af þeim hvprsdagliga án allra til-
færinga nægd sodfiskis fyrir sín heimkynni,
bædi med því að taka þau af veidibipllunum,
jafnódt sem þær draga þau á land, þá lágsiáfat
hefir verit. ... vil eg því ráda 0llum þeim, er
hrognkelsa-veidi eigu fyrir landi sínu, og nota sér
þessa gódu Guds gáfu sem best verdr ...
Langt er frá því eg meini at eigi megi veidi ákoma,
hvar hún hefir alldrei í vötnum ádr verit, miklu
helldr trúi eg fyri víst, at þat megi vel takaz med
því at flytja lifandi fiska úr einu vatni í
annad, er þar tímgiz, svo at nockrum árum eptir
megi þar abla alifiska. í þessum þánka styrkir
mig margfölld tilraun framandi þjóda, er hafa
tilbúit þá svokólludu fiskidamma, í hvdrium
fiskar bæði vaxa og tímgaz, hvar til eg hefir þenkt
at gi0ra tilraun hiá mér ...
ÓlafurStefánsson, síðar stiftamtmaður, 1787
IVlenngeta ímyndað sjer tvo flokka; íhinum
fyrra hafa menn náttúru til að eignast, spara og
geyma, vinna með hagsýni, iðni og atorku og
stjórna öðrum til hins sama; þegar gott lunderni
er samfara þessu náttúrufari framkoma góðir
búmenn af þessum flokki, sem auðveldlega
nema framkvæmdarsemi, gott siðferði og hug-
prýði við hvað eina, sem að höndum ber. Hjá
hinum flokknum sýnir sig náttúra til eyðslu-
semi, skeytingarleysis, gáleysis, sællífis, leti,
óframsýni og óþægilegrar viðbúðar; af þessum
flokki geta framkomið dugandis vinnuhjú, en
það lakasta af þessum flokki er einungis hald-
andi fyrir stjórnsama húsbændur, og það er
reynt, að þeir sem þannig eru skapi farnir verða
hvorki farsælir í hjúskap eða búskap, og þó
annað hjónanna sé af betri flokknum mun það
eiga fullt í fangi með að halda sjer á rjettri leið.
Síðari flokknum er því hollast að vera í vinnu-
hjúa röð og undir stjórn annarra ...
Opt er það, að ekkjur og ekkilar velja sjer
92 SAGNIR