Nýtt Helgafell - 01.06.1956, Blaðsíða 19

lSLANDS ÞÚSUND ÁR
65
inu 1869 og skráði heimildina um atburð
þennan, en silfurskjöldurinn var ekki með
nokkru móti falur, þótt fast væri eftir gengið.
Því er hann nú týndur eða horfinn sýn, en
prjónninn skipar sinn sess á Þjóðminjasafn-
inu. Hausinn á honum er svo vaxinn sem
gínandi drekatrjóna og hringur í kjaftinum.
Og enn liðu mörg ár, og þetta smáatvik
gleymdist. En um síðastliðin aldamót, þegar
Hjálmar Þorláksson, sem nú býr gamall mað-
ur í Villingadal í Eyjafirði, var bóndi á Þor-
ljótsstöðum, varð honum af tilviljun gengið
fram á þennan sama stað. Fann hann þar
kringlótta nælu af þekktri víkingaaldargerð
og glerperlur tvær, sem sverja sig til sama
tíma. Nælan og önnur perlan komu loks til
Þjóðminjasafnsins eftir krókaleiðum 1948.
Það vor var Þormóður Sveinsson frá Akur-
eyri í kynnisför inni í Vesturdal og kom þá
enn á kumlateiginn og fann nokkur manna-
bein. Samsumars fór ég þangað með Þor-
móði. Hann er elskhugi Skagafjarðardala,
uppalinn að miklu leyti á sjálfum Þorljóts-
stöðum, maður listrænn og fræðimannlega
hneigður og þekkir dalinn bæði af hug og
hjarta. Ákjósanlegri leiðsögumaður um Vest-
urdal er ekki til. Við gerðum eftirleit á hin-
um forna kumlateig og fundum eina gröf,
sem þó bar þess öll merki, að hún hefði ver-
ið opnuð fyrir löngu, því að bein öll og haug-
fé voru á tvístringi, eins og kumlið hefði ver-
ið mokað upp og holan fyllt aftur óskipu-
lega. Sennilegt, að hér sé enn eitt dæmi um
hauggröft til fjár eða góðra vopna, er menn
hugðu til skamms tíma að kumlin geymdu.
Við fundum ýmsar leifar af beinagrind úr
fullorðnum karlmanni, m. a. kjálka í heilu
lagi, en með þeim voru hundsbein mörg og
nokkur hrossbein, sem sýndu, að dalbúi
þessi hafði haft með sér hest sinn og hund
1 hina síðustu för. Af haugfé var fátt eitt
eftir, og verður ekki getum leitt að því, hvað
verið hefur í upphafi. Við fundum nokkra
smáhluti, m. a. sprotaenda úr bronsi, svo
lagaðan sem dýrstrjónu, og mundi hann
hvar sem væri auðþekkjanlegur fomaldar-
aripur. Hann er þó fyrir það merkastur, að
hann er bókstaflega alveg eins og annar
sprotaendi úr kumli nálægt Stafnsrétt í Svart-
árdal í Húnavatnssýslu. Virðast báðir aug-
Ijóslega verk sama manns, einhvers kopar-
smiðs, sem hefur gert sér að atvinnu á 10.
öld að selja glysgjömum dalakörlum gling-
ur á reiðtygi sín.
Við fundum ekki fleira, og líkast, að ekki
sé fleira auðfundið á staðnum. Eftirtekjan
eftir þennan kumlateig er rýr á 80 árum frá
því uð hann fannst svo að sögur fari af. En
að baki þessa fundar er mynd, sem ekki er
óskemmtileg. Smáhlutimir allir eiga til
frænda að telja á 10. öld, kringlótta nælan
til að mynda er skreytt í Borróstíl, sem kennd-
ur er við haugfé í kumlateigi Ynglingakon-
unga á Vestfold, og íundizt hafa sams konar
nælur í Noregi og Svíþjóð. Það er trúlegt, að
á þessum kumlateig sé heygð fyrsta kyn-
slóðin á Þorljótsstöðum, landnámsmennimir,
sem annars em óþekktir og sögulausir.
Kumlateigurinn, haugbúi með hest sinn og
hund, smáhlutir með handbragði fornaldar,
í svölum faðmi norðlenzkra dala, öllu þessu
fylgir sterk kennd um líf hins nafnlausa
manns í landinu og líkt og minning um upp-
haf sögu vorrar, víkingaferðir, Ásatrú, land-
nám á íslandi. Hver. veit nema þessi sterk-
legi kjálki, sem ég veg í hendi mér, sé ein-
mitt úr Þorljóti hinum óþekkta, þeim er land
nam á Þorljótsstöðum í Vesturdal?
Frá kumli hins fyrsta bónda á Þorljóts-
stöðum er útsýn góð yfir landareign hans.
Það er tómlegt um að litast, og maður spyr,
hvað sé orðið starf Þorljótsstaðamanna í tíu
hundruð sumur. Augað nemur staðar við
gamla bæinn, sem flutt var úr árið 1940,
lágreistan, vallgróinn, en nú hálfhruninn
burstabæ eins og þeir voru til þúsundum
saman á landi hér nálægt síðustu aldamót-
um. Fimm hús snúa stöfnum fram á hlaðið,
þar af þrír þilstafnar, bæjardyr í miðju, til
vinstri handar úr þeim dyr til skála og aðrar
inn í ranghala til eldhúss. Það er 4 metrar
að lengd og 2,40 metrar að breidd, en um
það bil þriðjungur húsrýmisins fer undir
hlóðirnar, sem eru vel miklar, með tveimur