Nýtt Helgafell - 01.06.1956, Blaðsíða 35

UM PÓLITlSKA SÁLSÝKI
3i
ar fær hann til a5 reka upp ramakvein ang-
istar og örvæntingar, en hann finnur afsökun
hinum svívirðilegustu glæpum, sem framdir
eru af andstæðingum hennar. Þegar dökkum
eða gulum tennisleikara er neitað um her-
bergi í einhverju fínu gistihúsi í Lundúnum,
titrar S. S. af hneykslun, en þegar milljónir
manna tærast upp í heimsskautanámum og
timburhjöllum í Sovétríkjunum, er hin við-
kvæma samvizka hans þögul. S. S. er rang-
hverfur ættjarðarvinur, sjálfshatur hans og
sjálfsrefsingarþörf hafa snúizt upp í hatur á
þjóð hans eða stétt, og hann þráir vöndinn,
sem geti veitt henni ráðningu.
Þrá eftir öruggu athvarfi
Það er hversdagslegur sannleikur í sái-
sýkisfræði, að enginn maður sé fullkomlega
andlega heilbrigður. Á „heilbrigðum" manni
og sálsjúkum er aðeins stigsmunur, en ekki
eðlis. Á sumum tímabilum sögunnar hafa
félagslegar og menningarlegar aðstæður
stuðlað að sálsýki og öðru óeðli. Á gullöld
Grikkia var kynvilla meðal karlmanna mjög
almenn. Á árunum 1920—1930 var lauslæti
algengara en nokkru sinni fyrr. Pólitískar
ástríður eru einnig háðar sveiflum, stundum
eru þær eðlilegar, stundum nálgast þær geð-
bilun. Um alllangt skeið höfum vér séð þær
stefna í áttina til geðbilunar.
Hér er aðeins kostur að drepa lauslega á
nokkrar hugsanlegar orsakir þessa fyrirbær-
is. Kynhvötin hefur það markmið að halda
lífinu við, en pólitískar ástríður eiga hins-
vegar rætur í þrá mannsins tíl þess að sam-
laga sig hugsjónum og verðmætum félags-
heildar, m. ö. o. í þrá hans eftir samfélags-
legu athvarfi. Hvort tveggja eru mannlegar
frumhvatir, þótt hin mikla áherzla, sem Freud
ieggur á kynhvötina, hafi um nokkurra ára-
tuga skeið dregið athygli manna frá mikil-
vægi hinnar.
Á miðöldum lifðu menn í tiltölulega örugg-
um heimi, þrátt fyrir styrjaldir, hallæri og
drepsóttir. Hinn óskoraði myndugleiki kirkj-
unnar, fast form miðaldaríkisins, bjargföst
trú á forsjónina og guðlegt réttlæti veitti
mönnum ríka öryggiskennd. Þeir vissu, hvar
þeir voru á vegi staddir. Seinna kom hver
byltingin á aðra ofan: fyrst endurreisnar-
tímabilið, þá siðaskiptin og loks franska og
rússneska byltingin, sem tættu smám saman
með öllu í sundur traust manna á þjóð-
félagið og tilveruna. Gervallri jörðinni, sem
áður hafði verið fastur miðdepill alheimsins,
var nú breytt í tilraunastofu, þar sem allt
snerist í einni hringiðu. Ævaforn verðmæti
voru sögð til einskis nýt, fjötrar voru brotnir
og pólitískum ástríðum mannsins gefinn laus
taumur, eins og ástarþrá ungs manns. En
leitin að nýju skipulagi og trú, sem sé svo
víðfeðma, að hvort tveggja nái yfir afstöðu
mannsins til alheimsins og samfélagsins,
hefur engan árangur borið til þessa dags.
Tuttugustu aldar maðurinn er pólitískur sál-
sjúklingur vegna þess, að hann á engin svör
við spurningunni um tilgang lífsins og af
því að hann veit ekki, hvar hann á heima
í veröldinni né samfélagi mannanna.
Hvöt, sem fær ekki útrás, getur eftir atvik-
um birzt í margvíslegum myndum, og ein-
kenni, sem virðast í mótsögn hvort við ann-
að, koma oft fyrir hjá sama manni. Lang-
vinn vonbrigði og uppgjöf geta leitt til þess,
að hvötin visni. Sjúklingurinn verður félags-
legt dauðyfli, vonbrigði hans snúast í póli-
tískt mannhatur og andfélagslega hegðun.
Greinilegasta dæmi um ófullnægðar pólitísk-
ar ástríður er að finna í Frakklandi nútím-
ans.
‘Ennþá hættulegri er hin andstæða þróun.
Ef samfélagsþráin fær ekki útrás getur það
leitt til „pólitískrar kynhleðslu", sem kemur
fram í blindri sjálfsfóm í þjónustu einhvers
djöfullegs málefnis. Þeir samtíðarmenn vor-
ir, sem dýpst söknuðu hinnar horfnu Para-
dísar, voru jafnframt hinir fyrstu, sem heill-
uðust af gervi-himnaríkjum: Heimsbylting-
unni, Sovét-Rússlandi eða Þúsund ára ríki
Hitlers.
Af þessu má þó ekki draga þá ályktun,
að menn skyldu vanmeta mikilvægi fjármála
og félagsmála. Enginn geðlæknir getur til
dæmis ráðið bót á eymd og sjúkdómum