Nýtt Helgafell - 01.06.1956, Blaðsíða 36

BÓKMENNTIR
EFTIHÞANKAR UM AKADEMIU
TUNGAM í TÍMANS STRAUMI. Árið 1953
kom út lítið kver með þessu nafni eftir Kristjón
Albertsson, en í því eru birtar fjórar greinar
hans um stofnun akademíu á Islandi. Vildi
hann með útgáfu þess vekja menn til um-
ræðu enn á ný um þessa hugmynd. Því mið-
ur tókst það ekki, og hefur málið legið f
þagnargildi síðan. Það væri illt, ef svo yrði
öllu lengur, því að ekki eru enn leyst, svo
að vel sé, þau vandamál, sem þama er á
drepið.
Fremst í kveri Kristjáns er greinin, Þróun
íslenzkunnar, sem birtist í Skírni árið 1939, en
þar bar Kristján fyrstur manna, að því er þá
var talið, fram tillögu um stofnun, sem „væri
skylt að vaka yfir þróun tungunnar, löggilti
nýyrði, aðfengin og heimafengin, og kæmi
þeim á framfæri við skóla, blöð og allan al-
menning." Ellefu árum síðar fékk hugmynd
þessi fast form í frumvarpi því um Akademíu
íslands, sem Bjöm Ólafsson lagði fyrir Al-
þingi, en tvær greinar í kverinu vom skrif-
aðar því til stuðnings. Birtust þær í Morgun-
blaðinu og munu enn vera mörgum mönn-
um í fersku minni, enda gerist nú fátítt, að
svo veigamiklar greinar séu ritaðar í íslenzk
dagblöð. Þrátt fyrir þetta fékk málið lítinn
byr og var því stungið svefnþom á þingi
flestum að sársaukalausu.
Kristján undi að vonum illa við þessi mála-
lok, og í lokagreininni, sem birtist í Morgun-
blaðinu haustið 1953, finnur hann huggun í
sextíu ára gamalli grein eftir Einar Bene-
diktsson, sem þá var nýkomin á prent á ný
í bókinni, Laust mál. En þar stingur skáldið
upp á því, að stofnuð sé nokkurs konar orð-
myndunarnefnd, sem skipuð sé skáldum og
málfræðingum. Mundi sú nefnd hafa orðið
um flest allólik akademíu Kristjáns, enda
þótt hlutverkið væri að nokkru hið sama. Það
er því nokkuð djúpt tekið í árinni hjá Kristjáni
að segja, að með stofnun akademíu sé verið
að koma í framkvæmd æskuhugsjón Einars.
Um þetta er þó ekki ástæða að sakast, því
hinna stóm Asíuþjóða. Aðalatriðið er, að
sálræn starfsemi á sér stað, áður en efna-
hagslegar þarfir þjóðar koma fram í stjóm-
málaathöfnum. Og þessi sálræna starfsemi
hefur oft leitt til athafna, sem stefna gegn
hinni upprunalegu þörf. Hinir bjartsýnu hugs-
uðir 19. aldarinnar héldu, að viðbrögð fjöld-
ans myndu yfirleitt vera í samræmi við hags-
muni hans, en 20. öldin minnir oss á, að
jafnvel hásiðmenntuð þjóð eins og Þjóðverj-
ar getur leiðzt til þess að granda sér í sál-
sýkiskasti og skeytir þá vissulega ekki um
efnahagslegar afleiðingar.
Skynsemin ein megnar ekki að frelsa oss
frá áráttu af þessu tagi. Hugmyndakerfi ein-
ræðisstefnanna svala tilfinningum þeirra
manna, sem leggja trúnað á þær, og full-
nægja þrá þeirra eftir athvarfi í skauti sam-
félagsins.
Það er álitið heppilegt, að stjómmálamenn
viti einhver deili á sögu og hagfræði. Nú er
kominn tími til að þeim verði gert að kynna
sér undirstöðuatriði sálarfræðinnar og íhuga
hin furðulegu sálrænu öfl, sem knýja menn
til að vinna gegn eigin hagsmunum af svo
ósveigjanlegri einbeitni. (Þýtt og stytt).