Nýtt Helgafell - 01.06.1956, Blaðsíða 39

BÓKMENNTIR
85
gerist hitt fátíðara en áður, að íslenzk tíma-
rit birti smásögur, sem erlendis eru þó víða
uppistaða fjöllesnustu tímarita. Og bókaút-
gefendur fúlsa við smásagnasöfnum, svo að
ýmis dæmi eru til, að höfundar hafi orðið að
,,gefa með" smásagnahandritum sínum
skáldsögur, ævisögur eða einhverjar aðrar
,,sölubækur" til að koma þeim út. Jafnvel
ljóðabækur þykja vænlegri markaðsvara. •—
Nýtt Helgafell og Arbók skálda vilja fyrir
sitt leyti kappkosta að koma á framfæri góð-
um íslenzkum smásögum.
I ritfrjálsu landi er sú lækning skammgóð
að freista að hindra sölu óhollra bóka, sem
landslög ná ekki til. Til þess að hnekkja
gengi lélegra rita er engin önnur leið en
að gefa nægan kost á öðru betra.
K. K.
Dæmisaga aí nútímanum
Hannes Sigfússon: Srandið. Heims-
kringla, 1955.
„Ég hafði af frjálsum vilja einangrað mig
á þessum afskekkta vita í þeirri von að mér
tækist þeim mun betur að einangra yrkisefni
mín, sjá þau sem heild innan heildar og
geta skilgreint þau hlutlaust, næstum óper-
sónulega, og án þeirrar truflandi samcíbyrgð-
ar um smámuni, sem óhjákvæmilega leiðir
af nánu samlífi. En nú voru þetta skyndilega
horfin sjónarmið, fánýt bókvizka og það eina
sem máli skipti var líf, klætt holdi og blóði,
iðandi þröng manna í öryggi og hlýju lítils
húss ..."
Þannig kemst söguhetjan, vitavörðurinn,
að orði á 80. bls. Strandsins. Honum verður
að ósk sinni, og þó með nokkuð öðrum hætti
en honum gat boðið í grun. Skömmu síðar
er vitinn fullur af erlendum skipbrotsmönn-
um. En á hæla þessa „iðandi lífs" kemur
dauðinn, þegar brimaldan skolar á fjörur
lemstruðum búkum þeirra skipverja, sem fór-
ust af skipsbátunum. Þeir eru myrtir: Kap-
teinninn hefir siglt skipinu í strand eftir fyrir-
mælum reiðarans.
Höf. lýsir þessum atburðum ýmist frá skip-
inu eða vitanum, og sagan klofnar í tvennt.
Því veldur í fyrsta lagi tæknilegur galli.
Annar þáttur sögiumar, sá sem gerist í landi,
er sagður í fyrstu persónu; hinn, sem gerist í
skipinu, í þriðju persónu. 1 landi takmarkar
höf. frásögnina eingöngu við sjónarsvið vita-
varðarins, eins og vera ber, þegar aðalper-
sóna er látin segja söguna; á sjónum er
hann alltsjáandi eins og leyfilegt er, þegar
hann kemur ekki sjálfur í ljós. Af þessu
leiðir, að á sögunni er tvenns konar form,
sem skiptist á eftir kapítulum. Höf. hefði
getað varazt þetta ósamræmi með því að
segja alla söguna í þriðju persónu. 1 öðru lagi
skortir nökkuð á, að höf. takizt að sannfæra
lesandann um, að athafnir skipverjanna um
borð eigi brýnt erindi inn í frásögnina af
vitanum og sálarlífi vitavarðarins, einkum
vegna þess, að honum lánast ekki að gera
skipverja ljóslifandi fyrir sjónum lesandans.
T. a. m. er Ameríkumaðurinn alltof þjóð-
sagnarkennd gangster-tegund. A. m. k. hefði
hann ekki mátt vera frá Chicago.
Hins vegar er vitavörðurinn ágæt per-
sóna og eftirminnileg. Mér er næst að halda,
að hann sé nokkuð óvenjuleg manngerð í
íslenzkum bókmenntum. Höfuðeinkenni hans
er viðkvæmni, sem birtist í hárfínum, list-
rænum næmleika á hið eyðilega, ómennska
umhverfi vitans, sem hefir altekið skynjun
hcms, og í kvalafullri ábyrgðartilfinningu.
Næmleikinn gerir hann að skáldi, beztu
kaflar bókarinnar eru lýsingar á því, hvemig
veikburða manni tekst að standa af sér ógnir
einverunnar með því að fylla hana skáld-
legum sýnum.
„Ég fylgdi sverðlögum vitans inn í hvít-
leiftrandi myrkrið og gladdist við að sjá
óbrotin sverð hans rjúfa drif örvanna í víðum
hring umhverfis mig, hasla mér völl í nótt-
inni og veita mér fulltingi andspænis risa-
leik höfuðskepnanna. Og í fylgsnum hjarta
míns nærði ég örlítið stolt á þeirri staðreynd,
að einnig ég var hlutgengur, að það var