Dagskrá: tímarit um menningarmál - 01.12.1958, Blaðsíða 52

Bókmenntir
Klassískt verk um ísland
Þorvaldur Thoroddsen: Ferðabók 1.
bindi. Ján Eyþórsson bjó til prent-
unar. - Sntebjörn Jónsson is Co. -
R eykjavík, 1958.
Bókaútgáfa Snæbjörns Jónssonar & Co. hef-
ur hafizt handa um að gefa út að nýju Ferða-
bók Þorvalds Thoroddsens. Þetta er sýnilega
gert af hugsjón og menningaráhuga, og er
skylt að lofa slíkt, því að menningarsjónar-
miðið er áreiðanlega ekki aflvakinn í þorra ís-
lenzkrar útgáfustarfsemi.
Fyrsta bindi af fjórum er nú komið út og
fjallar um ferðir Thoroddsens á árunum 1882
—1884. Þetta er smekkleg cg viðkunnanleg
bók og skrumlaus í framgöngu eins og vera
ber, fallega prentuð á notalegan pappír, efn-
inu skipt niður í kafla með nokkrum inn-
gangsorðum útgefandans, Jóns Eyþórssonar,
fyrir hverjum kafla og mjög hugþekkum vign-
ettum eftir Halldór Pétursson. Eiguleg bók,
sem gott er að vita af í bókaskápnum.
Það er mikið gleðiefni að þessi bók kemur
út að nýju. Þorvaldur Thoroddsen er fyrsti
Islendingurinn, sem gerði náttúrurannsóknir
að ævistarfi sínu. Og hvílíkt ævistarf! Thor-
oddsen mun sennilega stórvirkasti og afkasta-
mesti fiæðimaður, sem við höfum átt. Vís-
indarit hans um íslenzka náttúru kváðu vera
legíó, úti um allar jarðir, auk hinna miklu ís-
lenzku rita, Ferðabókarinnar, Landfræðisög-
unnar og Lýsingar íslands. Vissulega eru mörg
þessara vísindarita nú úrelt cg ekki lesin nema
af sögulegum ástæðum; þau eru búin að gera
sitt gagn. Um íslenzku ritin gegnir öðru máli.
Landfræðisagan og Lýsing íslands eru enn rit,
sem eru ómissandi handbækur, rétt eins og
t. d. Kálund að sínu leyti, meðan önnur nýrri
og fullkomnari leysa ekki þessi verk af hólmi,
og Feiðabókin er klassískt rit, sem ætíð mun
halda gildi sínu, hversu mjög sem náttúruvís-
indi eflast og sumt sem Thoroddsen segir
reynist rangt eða vafasamt í ljósi nýrra rann-
sókna, annað svo sem sjálfsagðir hlutir nú
orðið. Ferðabókin er eigi að siður sígilt rit um
íslenzka náttúru og rannsóknarferðir þess
manns, sem af mestu harðfylgi hefur kannað
landið. Ferðalög Thorcddsens á hestum um
þverar og endilangar óbyggðir Islands eru af-
rek, sem ekki verður annað eins unnið, hversu
langt sem nártúruvísindin komast fram úr hon-
um. Þetta ritverk, í sinni miklu breidd, mun
ætíð standa meðal klassískra rita um Island,
hversu mjög sem Iandið verður rannsakað með
nýjum tækjum, nýjum aðferðum, af sjónarhól-
um nýrrar þekkingar. Og get ég ekki stillt mig
um að nefna eina hlið þessa stórvirkis, sem
þó var ekki aðalatriði fyiir höfundinum. Það
eru þau drög til þjóðlýsingar, sem í ritinu
felast. Þau ein eru ómetanleg, en jafnframt
hlýtur maður að harma, að þau skuli ekki
vera fleiri cg fyllri, að ekki skyldi uppvekjast
með þjóðinni maður eins og Thoroddsen til
þess að sk/ifa ýtarlegar þjóðlífslýsingar, með-
an öll gömul verkmenning var á lífi. Að hugsa
sér hvað Þorvaldur Thoroddsen hefði gert fyr-
ir íslenzka menningarsögu, ef hann hefði tek-
ið sér fyrir hendur að rita íslenzka þjóðlífs-
lýsingu.
Jón Eyþórsson segir í formála, að jafnan sé
nokkur vandi að færa gömul og virðuleg verk
í nýjan búning. Rétt er það, nokkur vandi, en
50
DAGSKRA