Dagskrá: tímarit um menningarmál - 01.12.1958, Qupperneq 54

En svo að ég komist að efninu. Það er rétt
lijá skáldinu, að það getur verið svalandi að
hverfa um stund úr garðblómahafinu og leita
á fund melgrasskúfsins, sem í hrjóstrunum
vex, án allrar aðhlynningar. Bók Björns gamla
Eysteinssonar er svona villigróður, frumstætt
verk, með alla kosti frumstæðileikans, nakin
og vífilengjulaus frásögn manns, sem alls ekki
veit til þess að hann sé að setja saman bók-
menntir, heldur segir frá lífi sínu eins og guð
gefur honum mál og minni til. Björn Eysteins-
son varð þjóðsagnapersóna í lifanda lífi, sam-
tímamaður vor, en þó um leið lifandi dæmi urn
hörku og seiglu fyrri tíðar manna, og það
hlííðarleysi við sjálfan sig og aðra, sem oft og
tíðum var eina lífsvonin í þessu landi. Hann
var fæddur með þeirri kynslóð, sem vissi hvað
það var að takast berhentur á við náttúruöflin
i g sigra þau. Hann vissi hvað það var að
brjótast einn frá heimili sínu bjargarlausu með
einn grasalímsbita í maganum og einnig hitt
að hrósa að lokum þeim sigri að koma upp
stórum hópi mannvænlegra barna og lifa fram
í háa elli við góð efni. Og nú er hann ofan á
allt annað orðinn best-seller á bókamarkaði.
Hann var þó ekki einn þeirra íslenzku bænda,
sem kveljast af þrá til bókagerðar og giípa til
pennans hvenær sem færi gefst. Oðru nær.
Hann var með hugann allan við bjargræðis-
vegina, búskapinn og veraldarsýslið. Samt gat
hann þetta, að skrifa metsölubók í elli sinni,
nærri blindur. Og þó er þetta ekki ævisaga í
venjulegum skilningi, næstum því ekki hægt
að kalla þetta bók, og þess vegna hefur Björn
Þorsteinsson innrammað þetta verk afa síns
kirfilega með inngangi eftir sjálfan sig og all-
löngu eftirmáli með fróðleik, er eitthvað varðar
gamla manninn. Hvað er það þá, sem gerir
þessa bók svo viðkynningargóða? Það er þessi
ferski upprunaleiki karlsins, þessi náttúrlega
frásögn, sem enginn setningur spillir. Þetta
er skemmtilega frumstætt verk, skrifað af
náttúrubarni, greinilega af ætt Bjarts í
Sumarhúsum, en um leið eðlisgreindum og
umfram allt sérstæðum persónuleika. Vel má
vera að gamli Björn sé ekki réttdæmari um
menn og málefni en gengur og gerist um ævi-
sagnahöfunda. Eg legg ekki dóm á það. En ég
hygg, að þetta sögubrot hans verði lengi lesið
og lengur miklu en mörg þau ritverk alþýðu-
manna, sem miklu meira er þó nostrað við.
Það gerir hinn frumstæði mergur.
Kristján Eldjárn.
52
Enginn kenndi mér eins og þú
Móðir mín. Nýtt sajn. Pétur Olajsson
sá um útgájuna. Bókfellsútgáfan, —
Reykjavtk, 1958.
Fyrir níu árum gaf Bókfellsútgáfan út safn-
rit, sem nefndist Móðir mín. Nú er komið út
nýtt safn með sama titli og rita 23 Islendingar
minningar um rnóður sína í það, en ritið hefst
á kvæði Davíðs Stefánssonar: Segið það móður
minni.
Asnumdur Guðmundsson biskup skrifar
fyrstu greinina og byrjar á þessum orðum:
„Mér er vandi á höndurn." Undir þetta mundu
sennilega allir höfundarnir liafa viljað taka, og
þeir segja margir eitthvað þessu líkt, beint eða
óbeint. Það er vandi að skrifa um ástvini sína
fyrir óviðkomandi menn. Og jafnvel þótt menn
gangist undir þann vanda og leggi verk sitt
opinberlega undir almennings dóm, er hér svo
mjög um einkamál að ræða, að það væri lítil
háttvísi af ritdómara að skipta sér af því, hvort
heldur sem væri til IlÍs eða lasts. Hér skal því
ekki vikið að einstökum höfundum þessarar
bókar, heldur aðeins gerð lítil tilraun til að
meta hana í heild.
Ljúfur andi svífur yfir vötnum í þessari bók,
sá hinn sami sem flestir menn finna í návist
sinni, er þeir minnast móður sinnar. Flestum
ber höfundunum það lof,að þeim hefur tekizt að
gæða þennan anda máli í greinum sínum. Þetta
er þó ekki það sem gefur þessari bók gildi til
langframa. Það hygg ég efiaust fólgið í þeirri
menningarsögu, sem hún geymir. Margar þeirra
kvenna, sem hún lýsir, hafa verið húsfreyjur á
fyrirmyndarheimilum, höfðingjaheimilum í
sveit og kaupstað, aðrar á alþýðuheimilum, en
allar hafa þær átt sinn verkahring á öld, sem
nú er liðin. Maigir höfundanna lýsa vandlega
heimilisháttunum, kjörunum sem fólkið bjó við,
hlutverki kvennanna í því þjóðfélagi, sem þá
var. Er þarna að finna ýmsar ágætar lýsingar,
sem varanlegt gildi hafa fyrir íslenzka menn-
ingarsögu almennt, og fyrir það eitt er þessi
bók merkileg, þótt ekki væri annað.
Ef til vill verður bókin þó enn vinsælii fyrir
persónusöguna. Áhugi íslendinga á þeirri
fræðigrein er alveg einstæður. Mennirnir, sem
bókina skrifa, eru allir þjóðþekktir menn, hver
á sínu sviði, og það fer ekki hjá því, að mönn-
um þyki forvitnilegt að heyra þá segja frá feðr-
um sfnum og mæðrum og jarðveginum sem þeir
DAGSKRÁ