Sveitarstjórnarmál - 01.03.1999, Blaðsíða 20

NÁTTÚRUHAMFARIR
Ofanflóðahætta og skipulagsmál
Stefán Thors, skipulagsstjóri ríkisins
í aldanna rás hefur íslenska þjóð-
in rnátt þola náttúruhamfarir sem
kostað hafa mannslíf. Á 18. öld
voru heilu landshlutarnir lagðir í
eyði í eldsumbrotum og af og til
síðan hafa orðið eldgos án þess þó
að fólk hafí látist af völdum þeirra.
Af öðrum náttúruhamförum má
nefna jarðskjálfta, sjávarflóð,
skriðufoll og snjóflóð. Af þessum
hamförum eru það snjóflóðin sem
hafa reynst hættulegust og það eru
þau sem tekið hafa langflest manns-
líf. Á þessari öld hefur hátt á annað
hundrað manns farist í snjóflóðum
og mun ég hér aðallega fjalla um
þau.
Þéttbýlismyndun hér á landi á sér
seint stað miðað við önnur lönd.
Það er ekki iyrr en í lok 19. aldar að
þéttbýli fer að vaxa á stöðum þar
sem stunduð hafði verið verslun eða
sjósókn.
Á fyrstu áratugum 20. aldar er
farið að huga að því að koma skipu-
lagi á þéttbýlismyndunina til að
draga upp mynd af því hvemig göt-
ur yrðu lagðar og koma í veg fyrir
tilviljanakenndar ákvarðanir um af-
stöðu húsa. Þær aðgerðir sem gripið
var til miðuðust fyrst og fremst við
það að mæla upp landið þar sem
uppbyggingin var hafin og setja
reglur um það hvemig staðið skyldi
að byggingum. Þessi skipulags-
hyggja náði svo hápunkti árið 1921
þegar samþykkt voru á Alþingi
fyrstu skipulagslögin á íslandi.
I lögunum var m.a. ákvæði um að
við skipulagsgerð skyldi vandlega
tekið tillit til þrifnaðarsjónarmiða,
greiðrar umferðar, brunahættu og
fegurðar bæjanna. Um öryggi bæj-
anna var ekki getið í lögunum og
hvort tekist hefur að uppfylla
ákvæði laganna um fegurð bæjanna
eru eflaust skiptar skoðanir. Það
sem hægt er að fullyrða er að bæim-
ir uxu flestir hverjir hratt.
Við sem nú störfum að skipulags-
málum getum þó ekki afsakað
seinni tírna mistök í gerð skipulags-
áætlana á snjóflóðahættustöðum
með því að frumkvöðlamir í skipu-
lagi hafi ekkert velt þessum málum
fyrir sér. Þeir gerðu það en vandinn
er að við höfum verið allt of fljót að
gleyma og skortur á ömggu bygg-
ingarlandi hefur leitt til þess að
seilst hefur verið inn á hættusvæði.
Það þarf ekki annað en að skoða
sögu tveggja staða á Austurlandi til
að sannfærast um að mönnum var
hættan ljós.
í greinargerð með Aðalskipulagi
Seyðisfjarðar sem staðfest var árið
1933 er getið um snjóflóðahættu og
segir m.a.:
„Þá eru þau miklu vandkvæði á
nokkrum hluta bæjarstæðisins að
þar er svo mikil snjóflóðahætta að
stórtjón hefúr hlotist af. Sérstaklega
er svæðið frá Liverpoolsbryggjum
og suður undir Fjörð talið lítt byggi-
legt vegna snjóflóða. Vér höfum því
ekki markað fyrir húsum á þessu
svæði, en gerum þó ráð fyrir, að
syðst á því megi byggja fisk-
húsaraðir. Nú er oss sagt, að hæðar-
taglið utan Fjarðarbæjarins hafi
beint snjóflóðinu á ská út og niður
að sjó. Ekki ætti að vera ókleift að
lengja taglið með skáhöllum grasi
grónum sterkum garði, sem myndi
óbifandi að vetrinum, meðan frost
er 1 jörðu, og mætti hann þá verða
frekari vernd gegn snjóflóðum, ef
fiskhúsin yrðu byggð.“
Grasi gróni garðurinn var ekki
byggður. Á svæðinu var hins vegar
síðar byggð fiskimjölsverksmiðja
sem í tvígang hefur orðið fyrir snjó-
flóði, án þess þó að manntjón hafi
orðið.
Þéttbýlið í Neskaupstað á sér
stutta sögu miðað við Seyðisfjörð.
Þar fjölgaði fólki mun hraðar og
voru íbúar orðnir um 1100 árið
1930 eða urn 200 fleiri en á Seyðis-
firði.
Árið 1930 var staðfest Aðalskipu-
lag Neskaupstaðar. í ágætri bók
sinni „Bæimir byggjast" getur Páll
Líndal um viðtal sem Morgunblaðið
átti við Guðmund Flannesson sem
vann að skipulagi Neskaupstaðar
árið 1928 á vegum skipulagsneffidar
ríkisins.
í viðtalinu segir Guðmundur m.a.:
„Ég er í engum vafa urn það að störf
mín í skipulagsnefnd em merkileg-
ust allra þeirra mála, er ég hef haft
og hef með höndum. Á Norðfirði er
til dæmis afar mikið verkefni fyrir
okkur skipulagsmennina. Norð-
fjörður er blómlegasti kaupstaður-
inn eystra, útgerð er þar mest, og
blómleg sveit að baki. En bærinn er
undir brattri hlíð, þar sem ekkert er
undirlendi, en um alla hlíðina hvert
lækjargilið við annað. Auk þess er
mikill hluti, meira en helmingur
kaupstaðarins, byggður á hættu-
svæði, þar sem menn vita að snjó-
flóð hafa skollið yfír. Við ákváðum
fyrst og fremst að banna með öllu
að byggja á því svæði, þar sem
hætta getur stafað af snjóflóðum.“
Hinn 20. desember 1974 féll snjó-