Morgunblaðið - 02.03.2012, Blaðsíða 24

24 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 2. MARS 2012
Hún fer nú að verða
þreytandi umræðan um
„olíumálin á Dreka-
svæðinu“ sem birtist
okkur með reglulegu
millibili, einkum fyrir
tilstilli Stöðvar 2, sem
hefur verið ötull frétta-
miðill varðandi pólitíska
umræðu um olíuleit á
„íslenska land-
grunninu“ eins og það
er orðað, en ekki á því svæði íslenska
landgrunnsins þar sem setlög hafa
þó sannanlega fundist, og sem ætla
má að olíu sé að finna.
Það var á Skjálfandaflóa sem olíu-
félagið SHELL Intl. uppgötvaði 5
km þykk setlög, sótti um leyfi til að
taka sýni á svæðinu en fékk neitun
íslenskra stjórnvalda. – Um það
svæði ríkir þögnin ein og spekingar í
embættismannakerfinu sem Stöð 2
dregur fram til að vekja hinn sofandi
Dreka verða kindarlegir þegar þeir
greina frá útboðum og sérleyfum til
olíuleitar til 12 ára og vinnsluleyfi til
30 ára!
Drekasvæðið fyrir hverja?
Það er ástæða til að spyrja til
hverra verið er að höfða þegar
Drekasvæðið er dregið fram í dags-
ljósið í hverjum fréttatímanum eftir
öðrum, og hinir íslensku embætt-
ismenn leiða líkur að því að nú hafi
„niðurstöður nýrra rannsókna á
Drekasvæðinu staðfest ummerki um
olíu frá júratímabilinu“. Þessar nið-
urstöður segja þeir að hafi þýðingu
fyrir yfirstandandi útboð sérleyfa.
Aðeins sé rúmur mánuður til stefnu.
– Hafa menn heyrt þetta áður?
Það skyldi þó ekki vera staðreynd,
að íslenskir ráðamenn séu, allir sem
einn, þeirrar skoðunar, að best sé að
halda umræðunni um olíuleit og
hugsanlega vinnslu á olíu eða gasi
sem lengst frá Íslandi – helst utan ís-
lenskrar lögsögu. Af tvennu illu,
Skjálfandaflóa og Drekasvæði, sé
það síðara ólíklegra til að valda mis-
klíð í umræðunni hér á landi, og sé þó
á mörkunum að umhverfisvernd-
arsinnar hefji heykvíslar sínar á loft
gegn hverjum þeim
sem vogar sér að minn-
ast á olíuleit í íslenskri
lögsögu yfirleitt.
Þjónustumann-
virkin gleymd
Hér í eina tíð, og
ekki fyrir svo löngu,
boðuðu ráðherrar iðn-
aðar og utanríkisráðu-
neytis – ásamt þing-
mönnum
Norðaustur-kjör-
dæmis mikil tíðindi
fyrir íbúa þessa svæðis. Þar áttu að
hefjast framkvæmdir í beinu fram-
haldi af olíuleit á Drekasvæðinu;
vega- og hafnarframkvæmdir, jafn-
vel þyrlupallar á svæðinu. Allt til að
auðvelda þjónustu við framkvæmdir
sem tengdust olíuleitinni miklu við
Jan-Mayen – á Drekasvæðinu.
Þetta hefur nú ekki gengið eftir.
Ekki frekar en framkvæmdir við
Húsavík og á Bakka þar sem miklar
framkvæmdir bíða síns tíma, og
þingmenn kjördæmisins fara huldu
höfði og veðja nú einkum á „Nupo-
létt“ láns- og leigukjörin kínversku.
Það verður því líklega ekkert af
neins konar framkvæmdum á Norð-
austurlandi í bráð í tengslum við olíu-
leit eða vinnslu langt norður í hafi, á
Drekasvæðinu. Ekki fyrr en frekari
fréttir af sýnum úr hinu þúsund
metra háa fjalli. Sigurði (Fáfnisbana,
samkv. fréttaskýringu í Mbl. sl. laug-
ardag) eru komin í „hús“.
Langhlaup eða spretthlaup
Í umræðunni um hið sagnavæna
Drekasvæði segir í upplýsingum frá
Orkustofnun, að þrátt fyrir yf-
irstandandi útboð sérleyfa til rann-
sókna og vinnslu kolvetna á svæðinu
sé erfitt að fullyrða hvort hinar ný-
birtu upplýsingar hafi áhrif á þátt-
töku í útboðinu. Eftir fyrstu útboð á
sérleyfum á svæðinu hefðu tvö tilboð
borist, en bæði dregin til baka. –
Annað félagið sem gerði tilboð hefði
ekki einu sinni haft samband við
Orkustofnun.
Sérleyfi til olíuleitar á Drekasvæð-
inu eru bundin við tólf ár. Þá er hægt
að fá framlengingu í fjögur. Taki fé-
lag svo ákvörðun um olíuvinnslu er
vinnsluleyfi veitt til 30 ára, segir í
umsögn Orkustofnunar. Jafnvel er
erfitt að segja til um hvort og þá hve-
nær mögulega geti hafist olíuvinnsla
á Drekasvæðinu. – „Þetta er lang-
hlaup og það tekur tíma,“ segir yf-
irverkefnastjóri auðlindastefnu
Orkustofnunar í fréttaskýringu Mbl.
Vafalítið er hagkvæmara fyrir Ís-
lendinga að hætta langhlaupinu að
Drekasvæðinu og hefja spretthlaup
að setlögunum á Skjálfandaflóa og
því mikla og víðfeðma Tjörnes-
brotabelti, þar sem gasið streymir
upp svo til sjálfkrafa þegar borað er
á svæðinu.
Heykjast stjórnmálamenn?
Þar sem staðfest er að Dreka-
svæðið er lítið annað en „langhlaup“
og hugsanlega einungis „blórabögg-
ull“ kjarklítilla stjórnmálamanna í
samstarfi við leiðitama fréttamiðla til
að forðast árásir einkavina sinna úr
kjósendahópi er líklega fátt til ráða í
þjóðfélagi sem þjáist af fjárþröng.
Baráttan við hugleysið er löngum or-
sök en ekki afleiðing þeirrar stöðu.
Frá 7. apríl 2011 hefur nefndarálit
frá meirihluta iðnaðarnefndar um ol-
íu- og gasrannsóknir á landgrunni
Íslands undan Norðausturlandi legið
fyrir Alþingi og verið vísað til rík-
isstjórnarinnar.
Hvort samstaða verður um felu-
leikinn eina umferðina enn hlýtur að
koma í ljós fyrr en síðar. Það kann þó
að snúast enn og aftur um það hvern-
ig haldið verður á því við skákborðið
hjá ESB og notað sem tromp skuld-
ugrar þjóðar og aðgöngumiði að fjöl-
þjóðasamsteypunni. – Umræðan um
orkunýtingu á Íslandi undir rós er
niðurlægjandi til lengdar.
Umræða um olíumál undir rós
Eftir Geir R.
Andersen » Vafalítið er hag-
kvæmara fyrir Ís-
lendinga að hætta lang-
hlaupinu að
Drekasvæðinu og hefja
spretthlaup að setlög-
unum á Skjálfandaflóa.
Geir R. Andersen
Höfundur er blaðamaður.
Nokkur umræða
hefur verið um launa-
kjör stundakennara
við Háskóla Íslands
(HÍ) sem dokt-
orsnemar hafa sinnt í
auknum mæli á síð-
ustu árum. Lítið hefur
miðað í baráttu fyrir
bættum kjörum og
réttindum þessa hóps
– svo umræðan er
þörf. Um 2000 manns
eru stundakennarar við HÍ og sinna
um 30% af kennslunni. Það er mikil
aukning frá 2008, en í Árbók Há-
skólans kemur fram að stundakenn-
arar voru 1097 það ár (KHÍ/
menntavísindasvið ekki með). Mikil
fjölgun stundakennara virðist tengj-
ast beint fjölgun doktorsnema við
skólann.
Varaformaður BHM benti nýlega
á það í fjölmiðlum að Háskólinn
ákvarðar sjálfur einhliða launin og
að kennsla stundakennara spari Há-
skólanum 400 milljónir á ári.
Margbreytileg staða
Laun stundakennara eru mismun-
andi eftir því hvaða stöðu þeir
gegna. Undirrituð hefur sinnt
stundakennslu við HÍ í hartnær ára-
tug og kynnst stöðu og réttindum
þessa hóps ágætlega, bæði sem
starfsmaður og nemandi. Sem
starfsmaður á rann-
sóknarstofnun HÍ um
árabil var greidd yf-
irvinna fyrir stunda-
kennslu og félagsgjöld
til Félags háskólakenn-
ara. Allt önnur kjör
blöstu við mér sem
nemanda.
Undirrituð hóf dokt-
orsnám við fé-
lagsvísindadeild HÍ
haustið 2005, nám sem
nánast var á byrj-
unarreit. Um miðja önn
kynnti umsjónarmaður dokt-
orsnáms réttindi og skyldur nem-
enda. Þar var m.a. tilgreint að dokt-
orsnemar við félagsvísindadeild HÍ
ættu að ganga fyrir um stunda-
kennslu við deildina. Á deildarfundi
það haust hafði forseti deildar tekið
til umræðu og mælst til að svo yrði.
Þetta var túlkað og ætlað sem
hlunnindi til tekjuöflunar enda slæm
staða margra doktorsnema þekkt.
Síðan kom í ljós að Háskólinn ætlaði
doktorsnemum ósæmandi laun fyrir
stundakennslu og réttindaleysi.
Eru stundakennarar
beittir mismunun?
Sem nemandi sinnti undirrituð
stundakennslu við HÍ frá 2006 og
nánast í fullu starfi á vorönn 2008-
2010. Leitað var til deildar 2008 og
óskað eftir því að HÍ skilaði fé-
lagsgjaldi og launatengdum gjöldum
til stéttarfélags. Það gekk ekki og sú
ástæða tilgreind, að stundakennarar
væru ekki í neinu stéttarfélagi.
Undirrituð leitaði til f.v. stétt-
arfélags, Félags háskólakennara, en
kom að lokuðum dyrum. Marg-
þættir hagsmunir launþega eru í
húfi ef HÍ borgar ekki stéttarfélags-
gjöld né launatengd gjöld í almenna
sjóði; stundakennarar eiga ekki
veikindarétt og enga möguleika á að
nýta þjónustu stéttarfélags eins og
styrktarsjóði, starfsmenntunarsjóði
eða sjúkrasjóði, svo eitthvað sé
nefnt.
Það er jafnframt afar sérkennileg
staða að standa frammi fyrir nem-
endum HÍ og fjalla um „mismunun“
(e. discrimination) gagnvart ein-
stökum hópum, m.a. dæmi tekið af
vinnumarkaði – verandi sjálf í stöðu
innan slíks hóps sem stundakennari
– og allt eins mætti nefna Háskóla
Íslands sem dæmi.
Að sækja rétt sinn –
eins og færa Esjuna úr stað?
Þegar það lá fyrir að undirrituð
kenndi fulla kennslu á vormisseri
2009 ákvað ég að snúa mér til deild-
arstjóra launadeildar HÍ og óska
eftir því að greitt yrði af launum í
stéttarfélag innan BHM sem ég til-
heyrði. Deildarstjóri tók erindinu
vel og tjáði að kerfið byði ekki upp á
slíkt, og breyting þar á yrði að koma
frá fjársýslu ríkisins, fjármálaráðu-
neytinu og yfirmönnum innan Há-
skólans. Það skal tekið fram að
deildarstjóri sýndi mikinn skilning
og vilja í verki til að aðstoða und-
irritaða í þessu máli. Deildarstjóri
launadeildar sendi strax fyrirspurn
til fjársýslu ríkisins og fjár-
málaráðuneytis og ennfremur erindi
til lögfræðings starfsmannasviðs
HÍ. Þrátt fyrri ítrekanir fékk deild-
arstjóri ekki svar frá viðkomandi að-
ilum. Þessi vinnubrögð vöktu furðu.
Hvað nafn hæfir slíkum
vinnubrögðum?
Undirrituð ákvað að leita til stétt-
arfélagsins og óska eftir aðstoð.
Lögfræðingur BHM kom til liðs og
átti síðan fund með lögfræðingi
starfsmannasviðs og starfs-
mannastjóra HÍ. Eftir fundinn tjáði
lögfræðingur BHM að áðurnefndir
starfsmenn hefðu sagt að ekkert
væri því til fyrirstöðu að Háskóli Ís-
lands borgaði í stéttarfélag af laun-
um mínum. Þegar eftir þessu var
gengið við deildarstjóra launadeild-
ar, hafði ekkert heyrst frá áð-
urnefndum aðilum. Ítrekað var að
þetta væri ekki hægt nema gerðar
væru ákveðnar breytingar í kerfinu
sem þeir yrðu að sjá um. Deild-
arstjóri launadeildar sendi aftur er-
indi til lögfræðings launadeildar HÍ
og starfsmannastjóra. Ennfremur
hafði BHM samband við starfs-
mannastjóra HÍ, sem sagði að hann
mundi ganga í málið. Niðurstaðan
var sú að hvorki starfsmannastjóri
né lögfræðingur HÍ svöruðu erindi
frá deildarstjóra launadeildar HÍ,
þeir hunsuðu málið algjörlega sem
og fjársýsla ríkisins og fjár-
málaráðuneytið. Eru slík vinnu-
brögð sæmandi einni æðstu mennta-
stofnun landsins?
Lokaorð
Þegar þarna var komið hafði félag
doktorsnema verið stofnað við HÍ
og mikil þörf á því. Þrátt fyrir bar-
áttu þess félags síðan virðist ekkert
hafa þokast í málefnum dokt-
orsnema um kjör og réttindi stunda-
kennara. Framkoma Háskóla Ís-
lands er fáheyrð og samræmist illa
háskóla sem ætlar sér að komast í
tölu hinna bestu í heiminum.
Eftir Hörpu Njáls
Harpa Njáls
»Hvorki starfsmanna-
stjóri né lögfræð-
ingur HÍ svöruðu erindi
frá deildarstjóra launa-
deildar, þeir hunsuðu
málið algjörlega sem og
fjársýsla ríkisins.
Höfundur er félagsfræðingur.
Eru kjör og réttindi
stundakennara sæmandi?
Aftur eru komar
fram hugmyndir um að
skattleggja lífeyr-
issparnað fyrirfram. Í
þetta skipti á að nota
skattinn til að leiðrétta
verðtryggð lán. Áður
var lagt til að skatt-
urinn yrði notaður til
að styrkja fjárhags-
stöðu ríkissjóðs eftir
efnahagshrunið. Flutn-
ingsmenn tillögu virðast í báðum til-
vikum við fyrstu sýn hafa fundið fé til
að leysa erfið viðfangsefni. Svo er þó
ekki.
Lífeyrissparnaður er lagður til
hliðar til að fjármagna framfærslu
einstaklinga þegar þeir fara á eft-
irlaun. Einstaklingar þurfa eftirlaun
þegar þeir hætta að vinna til að
greiða fyrir eigin neyslu og fyrir
sameiginlega neyslu í formi skatta.
Þess vegna er lífeyrissparnaður lagð-
ur fyrir af launum fyrir skatta. Sá
sem sparar frestar neyslu og skatt-
greiðslu í nútíð til að nota í framtíð.
Ef stjórnvöld ákveða að taka skatt
af lífeyrissparnaði fyrirfram eru þau
í raun að eyða tekjum fyrirfram. Með
slíkri aðgerð er vegið að grunn-
hugsun lífeyriskerfisins sem er að
hver kynslóð sparar og byggir upp
eftirlaunasjóð til að greiða fyrir
neyslu og skatta. Eftir stendur að
þegar núverandi kynslóð fer á eft-
irlaun vantar tekjur til að fjármagna
samneyslu. Einnig er líklegt að trú-
verðugleiki séreignarsparnaðar bíði
varanlega hnekki. Hvernig eigum við
að treysta því að stjónmálamenn
framtíðarinnar skattleggi ekki aftur
þann sparnað sem eftir verður? Þessi
áhrif verður að taka með í reikning-
inn. Það er líka kostn-
aðarsöm aðgerð að
breyta lífeyriskerfinu
og búa til tvöfalt lífeyr-
iskerfi, skattlagt og
óskattlagt. Þá peninga
getum við nýtt í annað.
Enginn deilir um að
verðtryggð lán hafa
hækkað umfram laun og
fasteignaverð á síðustu
árum og margir búa við
skuldavanda. Sá vandi
verður ekki leystur
nema með því að einhver greiði fyrir.
Ef stjórnvöld ákveða að taka skatt af
séreignarsparnaði fyrirfram er það
ákvörðun um að skattgreiðendur
greiði fyrir lækkun verðtryggðra
skulda. Vilji stjórnvöld að kostnaður-
inn lendi á skattgreiðendum mæli ég
með að það verði gert með öðrum
hætti en að taka áhættu með lífeyr-
issparnaðinn. Það hefur aldrei verið
jafnmikilvægt og núna að leggja fyrir
aukalega til eftirlaunaáranna vegna
fyrirsjáanlegra breytinga á aldurs-
samsetningu þjóðarinnar (sjá mynd)
og lengri lífaldurs. Við höfum ekki
efni á að velta vandanum yfir á næstu
kynslóð.
Gömul og vond
hugmynd
Eftir Gunnar
Baldvinsson
Gunnar Baldvinsson
»Ef skattur af sér-
eignarsparnaði
verður notaður til að
greiða fyrir lækkun
verðtryggðra skulda
lendir kostnaðurinn á
endanum á skattgreið-
endum
Höfundur er framkvæmdastjóri
Almenna lífeyrissjóðsins.
Fjöldi 65 ára og eldri sem hlutfall af fjölda íbúa 15-64 ára
Mannfjöldaspá
Hagstofunnar gerir
ráð fyrir breyttri
aldurssamsetningu
þjóðarinnar á
næstu áratugum.
Samkvæmt spánni
mun hlutfall
eftirlaunaþega sem
hlutfall af fjölda vinn-
andi fólks hækka úr
18% árið 2010 í 39%
árið 2050.
40%
35%
30%
25%
20%
15%
2010 2020 2030 2040 2050
18%
21%
32%
24%
28%
35%
36%
38%
39%