SunnudagsMogginn - 13.05.2012, Blaðsíða 8

8 13. maí 2012
Bernard Manin, prófessor í stjórn-
málafræði við Ecole des Hautes Etu-
des en Sciences Sociales og New York
University, fjallaði um tvö tilvik þar
sem stjórnmálamenn hefðu verið
dregnir fyrir dóm í Evrópu, Landsdóms-
málið gegn Geir H. Haarde og rétt-
arhöldin í Frakklandi yfir Laurent Fa-
bius, fyrrverandi forsætisráðherra, og
tveimur ráðherrum öðrum 1999 vegna
blóðgjafahneykslisins á níunda ára-
tugnum þegar mörg hundruð manns
var gefið HIV-smitað blóð. Fabius var
sýknaður af ásökunum um morð af gá-
leysi, en ráðherrarnir sakfelldir. Manin
ræddi meðal annars um vanda þess að
draga opin, pólitísk hugtök eins og
vanrækslu inn í sakamál, sem byggð-
ust á nákvæmum skilgreiningum.
Samanburður sakamála
Laurent Fabius á leið í rétt-
arsal í febrúar 1999.
AFP
Hvernig á að fullnægja réttlæti í þjóð-félagi, sem gengur í gegnum um-breytingar eftir áföll, hrun, einræði ogmannréttindabrot? Við þessa spurn-
ingu glímdu fyrirlesarar í pallborði á þriggja daga
ráðstefnu, sem nú stendur yfir á vegum Eddu –
öndvegisseturs í Háskóla Íslands.
Ruti Teitel, prófessor við New York Law School,
er frá Argentínu og byrjaði að fylgjast með hinni
réttarfarslegu glímu við fortíðina í heimalandi
sínu, Argentínu, seint á níunda áratugnum. Hún
talaði um þrjú skeið í þessum efnum og byrjaði á
Nürnberg-réttarhöldunum þegar forustumenn
nasista voru dregnir fyrir dóm eftir heimsstyrj-
öldina síðari. Þá hefði árherslan fremur verið á
stríð og hernám, en glæpi gegn mannkyni eins og
nú. Annað skeiðið hefði verið í kjölfar kalda
stríðsins og þar setti hún í einn hóp ríki Suður-
Ameríku, Austur-Evrópu og Afríku vegna þess að
þrátt fyrir að margt hefði verið ólíkt með löndum í
þessum álfum hefði valdakerfi stórveldanna
tveggja verið mótandi afl. Þegar sá heimur hrundi
var ekki um að ræða réttlæti sigurvegaranna eins
og í Nürnberg. Það komi fram í því að fremur sé
hugsað um endurreisn, lækningu og skrásetningu
en að rétta fyrir glæpi. Fyrir vikið komi 30 ára
gömul mál nú fram að nýju.
Þriðja stigið nefnir hún hnattvætt réttlæti á tím-
um umbreytinga. Hætt sé að hugsa um mál af
þessum toga sem réttarfarslegar undantekningar
og sérstakir dómstólar hverfi ekki úr sögunni eins
og Bosnía beri vitni. Annað dæmi sé Afganistan
þar sem átök séu viðvarandi og ekki hægt að tala
um réttlæti að þeim loknum. Þá hafi átt sér stað
ákveðin „einkavæðing“ þar sem hið borgaralega
samfélag leiðir í kröfunni um ábyrgð og þar geta
ýmsir aðilar aðrir en stjórnvald, bæði innlendir og
alþjóðlegir, átt hlut að máli.
Teitel sagði að í þessum efnum væri yfirleitt tal-
að um togstreituna á milli þess að ná fram friði og
réttlæti. Hún kvaðst telja að sannleikurinn væri
þriðja víddin í þessu sambandi. „Sannleikurinn er
ein af dyggðum réttlætisins,“ sagði hún.
Þegar aðskilnaðarstefnan var afnumin í Suður-
Afríku var stofnuð sannleiksnefnd og þeir sem ját-
uðu glæpi sína fyrir henni fengu uppgefnar sakir.
Lucy Allais, lektor í heimspeki við University of
Sussex og University of the Witwatersrand, sagði
að með þessari aðferð hefði ætlunin verið að ná
fram „uppbyggilegu“ réttlæti fremur en því rétt-
læti, sem fælist í „maklegum málagjöldum“ eða
endurgjaldi. Allais rakti galla þess að fara hina
uppbyggilegu leið, sem í raun dygði ekki til að
staðfesta sekt með réttarfarslegum hætti. Hún
kvaðst hins vegar telja að sannleiksnefndarleiðin
hefði með sínum hætti leitt til maklegra mála-
gjalda. Ef menn hefðu verið dregnir fyrir dóm
hefði mörgum fótgönguliðum verið refsað, en for-
sprakkarnir sloppið. Í vitnaleiðslunum fyrir sann-
leiksnefndinni hefði sök manna á borð við P.W.
Botha verið staðfest án þess hann bæri nokkru
sinni vitni. Ef sakaruppgjöf hefði veri skilyrði fyrir
því að draga ógnarverkin fram í smáatriðum hefði
það verið forsendan fyrir því að fordæma þá og
mannúðlegra að leyfa fórnarlömbunum að bera
vitni utan fjandsamlegs réttarsalar.
Uppgjör Spánverja við borgarastyrjöldina og
valdatíma Francescos Francos hefur verið með allt
öðrum hætti. Gunnþórunn Guðmundsdóttir,
lektor í samanburðarbókmenntum við Háskóla Ís-
lands, fjallaði um þögnina, sem ríkti þar til Franco
lést, birtingarmynd uppgjörsins við fortíðina í
bókmenntum og listum og hvernig nú er verið að
afhjúpa glæpi, sem framdir voru fyrir mörgum
áratugunum á meðan vitnunum fækkar jafnt og
þétt.
Valur Ingimundarson, prófessor í sagnfræði við
Háskóla Íslands, sagði að nokkuð væri til í því,
sem haldið væri fram að hrunið væri ýkt, enda
væri Ísland ekki á umbreytingarskeiði frá einræði
til lýðræðis. Hér hefði þó orðið rof við hrunið og
ýmis einkenni slíks umbreytingaskeiðs að finna í
tilraunum til að gera upp við fortíðina.
Jarðneskar leifar 125 manna, sem teknir voru af lífi milli 1937 og
1949 í borgarastyrjöldinni á Spáni, voru grafnar upp úr fjöldagröf í Teba
nærri Malaga í lok mars.
Réttlæti á tímum
umbreytinga
Þegar leita þarf réttlætis,
sannleika og friðar samtímis
Vikuspegill
Karl Blöndal kbl@mbl.is
AFP
EDDA – öndvegissetur við Háskóla Íslands, í samstarfi við Ray-
mond Aron Center for Sociological and Political Studies
(CESPRA) við Institute of Advanced Studies in the Social
Sciences í Paris(EHESS), standa að ráðstefnunni sem ber
enska heitið In/Equalities, Democracy, and the Politics of
Transition og snýst um lýðræði, samfélagsáföll og pólitísk um-
breytingaskeið. Ráðstefnan fer fram í stofu 132 í Öskju og verð-
ur fjallað um pólitíska menningu og hvernig sagan er sögð í pall-
borði milli 10 og 12 og hvort aukið lýðræði sé rétta viðbragðið
við kreppu og áföllum milli 13.15 og 15.15.
Er aukið lýðræði rétta
viðbragðið við kreppu?
Lyftarar og staflarar í yfir 600 útgáfum
EINSTAKT - hillulyftari sem getur líka unnið úti
▪ Rafdrifnir brettatjakkar með eða án palls. Allt að 5.350 mm lyftihæð
og 3.000 kg lyftigeta
▪ Tínslu- og þrönggangalyftarar með allt að 14.250 mm lyftihæð
▪ Rafmagns- og dísellyftarar með allt að 9.000 kg lyftigetu
▪ Hillulyftarar með allt að 12.020 mm lyftihæð