SunnudagsMogginn - 13.05.2012, Blaðsíða 42

42 13. maí 2012
Ég verð ekki var við að þeimleiðist sem rabba um málfar,stíl og framsetningu. Í slíkriumræðu getur verið hressandi
að grípa til dæma sem bjóðast í um-
hverfinu. Í vikunni sem leið hóf ég
kennslustund með þessum orðum: „Í
virðulegum fréttamiðli las ég í morg-
un: „Kona missti fæturna á flótta und-
an eiginmanninum.“ Er nokkuð at-
hugavert við þetta orðalag?“
Einn nemendanna sagði hikandi að
þarna hefði sennilega átt að standa:
„Hún missti fótana.“ Annar sagði að
hér hefði átt að segja „missti fótanna“.
Sá þriðji sagðist álíta að ekkert væri
við þetta orðalag að athuga; maðurinn
hefði greinilega verið með flugbeitt
vopn. [Hlátur.] Þetta minnti mig á frá-
sögnina af Hallbirni Oddssyni sem
greint er frá í Landnámu; hann hjó í
örvæntingu höfuðið af konu sinni,
Hallgerði Tungu-Oddsdóttur á Breiða-
bólstað í Reykholtsdal, af því að hún
vildi ekki fylgja honum á heimaslóðir
hans í Grímsnesi. Eftir voðaverkið
lagði hann á flótta en var felldur við
Hallbjarnarvörður.
Sögnin missa getur ekki aðeins stýrt
þolfalli, heldur líka eignarfalli ef svo
ber undir. Skyttan missir kannski
trúna (þolfall) á lífið en hún missir
ekki marks (eignarfall); gamli mað-
urinn missir nú sjón (þolfall) en hann
missti aldrei sjónar (eignarfall) á
markmiði sínu; innskotsorðið „sko“
má alveg missa sig (þolfall) í texta
stjórnmálamannsins sem missti sín
(eignarfall) í hita umræðunnar. Nú
heyrist reyndar sagt að menn „missi
sig“ (þolfall) í hita leiksins. Þetta væri
þá dæmi um sömu „þróun“ og merkja
má þegar sagt er að menn „missi fæt-
urna“ (þolfall; flótti frá eignarfallinu)
þegar átt er við að menn „missi fót-
anna“ (eignarfall) og detti kylliflatir.
Í umræðu um stíl og framsetningu er
gjarnan vikið að orðaröð. Kunningi á
Akureyri sendi mér eftirfarandi aug-
lýsingu sem olli titringi meðal starfs-
manna tiltekins skóla: „Fyrirlestur
verður kl. 4 um kynferðislegt áreiti á
kennarastofu.“ Þarna hefði – til að
fyrirbyggja misskilning – mátt hafa
skipti á forsetningarliðunum: fyr-
irlestur á kennarastofu um kynferð-
islegt áreiti. En ef auglýsingartextinn
hefði verið þannig, þá hefði ég ekki
fengið þetta tækifæri til að minnast á
orðaröð og forsetningarliði.
Önnur auglýsing, sem nýlega birtist í
helstu blöðum, vakti með mér bjart-
sýni því að hún sannfærði mig um að
starfsmenn auglýsingastofa (og jafnvel
peningastofnana) kynnu að meta góð-
an kveðskap. Í auglýsingunni stóð m.a.
þetta: „Lífeyrissjóðakerfið bognaði en
brotnaði ekki í bylnum stóra.“ Hér er
vísað í Greniskóginn, kvæði Stephans
G. Stephanssonar. Í kvæðinu er greni-
trjánum líkt við þá menn sem búa við
erfiðar aðstæður en láta ekki bugast.
Ljóðið endar á þessum orðum: „Bognar
aldrei, – brotnar í/ bylnum stóra sein-
ast.“ Auglýsandinn vinnur úr þessum
ljóðlínum, sveigir hugmyndina að eigin
þörfum, kinkar kolli til þeirra sem
þekkja fyrirmyndina en nær einnig til
hinna sem ekki þekkja.
Í stuttri grein í Félagstíðindum eldri
borgara í Reykjavík sagði ég að mig
langaði til að efna til sóknar til eflingar
móðurmálinu og gera hana sýnilega –
eða heyranlega – með lítilli skyndisókn
í upphafi. Ég styrktist í þessum ásetn-
ingi eftir að sautján ára systursonur
minn, sem fæddur er og upp alinn í
Bandaríkjunum, kom til Íslands í haust
til stuttrar dvalar. Hann var agndofa
yfir Ókei-inu og Bæ-inu sem flestir Ís-
lendingar undir fimmtugu taka sér í
munn í hvert sinn sem þeir kveðja
kunningja eða vini. Þegar sautján ára
piltur sem aldrei hefur búið á Íslandi á
ekki orð yfir amerískum slettum landa
sinna hér heima, þá hefur eitthvað
snúist við – farið á hausinn.
Í umræddri grein í Félagstíðindum
lagði ég til að sérhver lesandi safnaði
tíu liðsmönnum til friðsamlegrar
leiftursóknar gegn hinum framandi
kveðjuorðum, ókei bæ; þessir tíu söfn-
uðu síðan öðrum tíu og þannig koll af
kolli.
Nú hvet ég ykkur, lesendur góðir, til
að ganga í lið með okkur Félagstíð-
indafólkinu og steypa ókei-inu og
bæinu af stóli í friðsamlegri, næstum
þögulli byltingu, en umbera þessi hljóð
eingöngu í tilvikum eins og: „Hann ÓK
EI BÆjarleið þessa, ákvað að fara held-
ur ríðandi.“
„Hann ÓK EI
BÆjarleið þessa“
’
Nú hvet ég ykkur,
lesendur góðir, til að
ganga í lið með okkur
Félagstíðindafólkinu og
steypa ókei-inu og bæinu af
stóli í friðsamlegri, næstum
þögulli byltingu …
Vestur-íslenska skáldið Stephan G. Steph-
ansson (1853-1927).
Tungutak
Baldur Hafstað
bhafstad@hi.is
Sýningin Hús, með nýjum ogeldri verkum eftir Hrein Frið-finnsson myndlistarmann, verð-ur opnuð í Sverrissal Hafnar-
borgar í dag. Á sýningunni eru
ljósmyndaverkin House Project, Annað
hús og Þriðja hús. Það fyrstnefnda er frá
árinu 1974 og er eitt kunnasta verk
Hreins en það síðasta er nýtt og sýnt í
fyrsta skipti. Öll verkin eru nátengd,
hverfast um lítið hús sem fyrst var reist á
hól í jarðfalli í hrauninu skammt frá
Hafnafirði.
Fyrsta verkið vann Hreinn innblás-
inn af frásögn Þórbergs Þórðarsonar í
bókinni Íslenskum aðli af Sólon Guð-
mundssyni á Ísafirði. Húsið var byggt á
röngunni, veggfóðrið sneri út, og inni-
hélt húsið þannig allan heiminn. Hreinn
vann síðan aðra útgáfu af húsinu sem var
reist í skúlptúrgarði í Frakklandi árið
2008. Það hús er speglun fyrsta hússins
þannig að ytra byrðið sneri að veröldinni
en inni var veröldin sjálf í líki svífandi
loftsteins sem er fulltrúi alheimsins og á
honum situr líkan úr vír af fyrsta húsinu.
Síðsumars í fyrra var þriðja húsinu síðan
komið fyrir á sama stað og fyrsta húsið
stóð, í hrauninu. Það er stækkuð útgáfa
vírmódelsins innan úr húsinu í Frakk-
landi, einskonar þrívíð teikning af hús-
inu úr stáli. Húsin eru spegilmyndir
hvert annars og fela í sér alla veröldina
um leið og þau loka hana úti.
„Þetta er orðin svolítil epík,“ segir
Hreinn Friðfinnsson um langa sögu þess-
ara tengdu verka, sem spannar nú nær
fjóra áratugi. Hreinn er á heimili sínu í
Amsterdam, þar sem hann vinnur að list
sinni en um þessar mundir tekur hann
meðal annars þátt í samsýningum virtra
listamanna í Brasilíu og Brussel, auk þess
sem sýning með verkum hans úr eigu
Péturs Arasonar stendur yfir í Arion
banka við Borgartún. Hreinn segir að
fyrsta húsið hafi átt að hýsa heiminn all-
an og þar með hafi verkinu verið lokið.
„Engu að síður skaut því einstaka
sinnum upp í hugann og að sjálfsögðu var
möguleiki á að hvolfa því við, en hvers
vegna? Til hvers? Það var aldrei nægilega
rík ástæða til að gera það,“ segir hann.
Skotið á fyrsta húsið
En svo var Hreini boðið að halda yfirlits-
sýningu í samtímalistamiðstöðinni Do-
maine de Kerguéhennec á Bretagne-
skaga í Frakklandi. Þar er víðáttumikill
skúlptúrgarður með verkum eftir marga
kunna listamenn, þar á meðal Richard
Þetta hús
gefur ekki út
yfirlýsingu
Á hól í jarðfalli sunnan Hafnarfjarðar er risin
þrívíddarteikning af húsi eftir Hrein Friðfinns-
son myndlistarmann. Stendur það á sama bletti
og hús sem hann byggði árið 1974 og var efnivið-
ur eins kunnasta verks hans. Í Hafnarborg verð-
ur í dag opnuð sýning á verkum um þrjú skyld
hús Hreins.
Einar Falur Ingólfsson efi@mbl.is
Lesbók
Fyrir stuttu kom út bókin Fólk ogfréttir: atómsprengjan og önn-ur tíðindi eftir Sigurð BogaSævarsson blaðamann. Í bók-
inni er sagt frá minnisverðum atburðum
og fyrirbærum á tuttugustu öldinni auk
heldur sem skrásetjarinn teygir sig lítið
eitt fram á þá tuttugustu og fyrstu. Þetta
er önnur bókin sem Sigurður Bogi gefur
út í röðinni Fólk og fréttir, en fyrir
tveimur árum kom út bókin Fólk og
fréttir: fjölmiðlamenn og málin sem
mörkuðu skil.
Undirtitill bókarinnar vísar í það er
heimurinn allir stóð á öndinni af ótta við
kjarnavopn og Íslendingar ekki síst.
„Óttinn við hugsanlega kjarnorkuárás
var mikill hér á landi og litaði samfélagið
á margan hátt þótt kannski muni ekki
margir eftir því í dag,“ segir Sigurður
Bogi og bendir á sem dæmi að undir Bú-
staðakirkju sé sérstakur kjallari sem er
Fréttir frá sjónar-
horni fólksins
Í nýrri bók segir Sigurður Bogi Sævarsson frá
minnisverðum atburðum og fyrirbærum á tutt-
ugustu öldinni og fram á þá tuttugustu og fyrstu.
Árni Matthíasson arnim@mbl.is