Helgafell - 01.01.1943, Page 35

TVÆR KVENLÝSINGAR
21
klesi fyrst og fremst verið hughaldið að skapa verk, sem væru áhrifamikil
og spennandi á leiksviði, og til þess hefur hann beitt öllum ráðum, en hann
hefur, móts við þetta, látið sér í litlu rúmi liggja mannlýsingar. En þessi
skoðun von Wilamowitz hefur þó annað veifið sætt miklum andmælum.
Deilur þær, sem verið hafa um þessi efni, sýna vel, hve erfitt er að taka
þau föstum tökum. En hér má fleira koma til greina. Vera má, að menn
hafi oft reynt að lýsa þeim mun, sem á er, með of einföldum hugtökum, svo
sem andstæðunni: tegundarmynd (typus) — einstaklingur, þróun — óbreyti-
leiki, og þessi einföldun hafi vakið menn til andmæla. — Hitt má líka vera,
að klassiskir málfræðingar hafi átt erfitt með að una því, að grískar bók-
menntir, sem öld eftir öld höfðu verið taldar fyrirmynd alls þess, sem síðan
var ritað, reyndust einn góðan veðurdag vera án margs þess, sem talið var
höfuðprýði síðari tíma skáldskapar (svo sem ,,illusionistisk“ lýsing einstakl-
inga). En hér er margs að gæta. Ljósmyndagerðin er ekki æðst lista. Sú
tónlist er ekki lökust, sem eftir engu hermir, sú skrautlist er æðri, sem færir
veruleikann í strangan stíl, en hin, sem stælir hann. í skáldskapnum eru
margar aðferðir, margir stílar, eftirlíking veruleikans ein saman ræður ekki
gæðunum, fullkomnunin er að öðlast fullkomnun sinnar tegundar, síns stíls.
Mynd Æskhýlosar af Klýtæmestru er einföld og styrk; ástæða þess er kann-
ske ekki sú, að hann hefði ekki getað haft hana samsetta og torráðna, heldur
hin, að hann óskaði ekki eftir því. Hann vildi hafa hana eins og hún var. Og
hún er meistaraleg eins og hún er. Lýsing Hallgerðar eða Skarphéðins er
allt öðruvísi — og líka meistaraleg.
Eins og ég gat um áðan, túlkar Julius Bab Klýtæmestru, þegar hún kemur
frá morðinu, og túlkun hans styðst við texta ritsins. En ég held hún sé mjög
í samræmi við heildarskoðun flestra leiksögufræðinga nú á tímum; um margt
deila þeir, en yfirleitt gera þeir ekki ráð fyrir, að í grísku harmleikunum hafi
komið til greina það sem kallað er ,,illusion“ eða sýndarlíking leiksviðs-
ins og nú þykir nauðsynlegt.
Af miklu afli er þessu haldið fram í bók Egils Rostrups (Den attiske
Tragoidia, 1921). Tvö eru meginatriði rits hans: annað er skoðun hans á
uppruna þessarar listar, hitt er rannsókn hans á leik og leiksviði.
Upphaf grísku harmleikanna þykist hann finna í trúarlegum grímu-
leikum margra frumstæðra þjóða; eru þeir ekki sízt við hafðir, þegar ungl-
ingar eru teknir í tölu frumvaxta manna. Galdrar eða guðsdýrkun er kjarni
þessara leikja. Þar er fylgt ströngum reglum og alls ekki að ræða um raun-
sæja eftirlíkingu veruleikans. Frá þessum grímuleikjum er komin hin merki-
lega leiklist sumra Austurlandaþjóða, Japana, Kínverja og Indverja, sem
Rostrup vill líkja við hina grísku leiklist. Veruleikabrag þeirra má vel greina
af þessari lýsingu Jóhannesar Poulsens á leik sem hann sá einu sinni í Kína:
,,Þá um kvöldið sá ég í fyrsta sinn á ævinni sjónleik . . . sem ekki hafði eina