SunnudagsMogginn - 09.09.2012, Blaðsíða 30

30 9. september 2012
U
mfjöllun Morgunblaðsins fyrir
tæpum einum og hálfum ára-
tug um breytingar á eign-
arhaldi á Kögun hf. hefur
dregizt inn í umræður um meiðyrðamál,
sem er til meðferðar fyrir Héraðsdómi
Reykjavíkur. Af því tilefni er rétt að
halda til haga þeirri stóru mynd, sem bjó
að baki þeirri umfjöllun.
Þeir sem gengu fremstir í flokki í bar-
áttunni fyrir veru bandaríska varnarliðs-
ins á Íslandi í tæp 60 ár, sem voru for-
ystusveit Sjálfstæðisflokksins,
Morgunblaðið, að hluta til Alþýðuflokkur
og nokkrir einstaklingar innan Fram-
sóknarflokksins, máttu ekki til þess
hugsa að hér væri erlent herlið til þess að
við gætum grætt á því. Í huga þessa fólks
var varnarsamningurinn við Bandaríkin
framlag okkar Íslendinga til sameig-
inlegra varna hins frjálsa heims. Þegar
upp komu raddir innan Sjálfstæð-
isflokksins fyrir nokkrum áratugum á
erfiðum tímum þess efnis að taka ætti
einhvers konar gjald fyrir varnarstöðina í
Keflavík, svonefnd aronska, tóku þáver-
andi formaður Sjálfstæðisflokksins, Geir
Hallgrímsson, og Morgunblaðið upp
harða baráttu gegn þeim sjónarmiðum og
höfðu sigur.
Á níunda áratug síðustu aldar kom hins
vegar í ljós, að fámennur hópur manna
hafði hagnazt verulega á verktaka-
starfsemi fyrir varnarliðið á Keflavík-
urflugvelli. Um það sagði Morgunblaðið
m.a. í forystugrein hinn 12. maí 1998:
„Á fjórum áratugum varð þróunin sú,
að eignaraðild að Sameinuðum verktök-
um hf. færðist á hendur tiltölulega fá-
menns hóps manna og erfingja þeirra.
Síðar komu bæði samvinnuhreyfingin og
íslenzka ríkið að þessari starfsemi, þegar
Íslenzkir aðalverktakar voru stofnaðir
með sameiginlegri þátttöku þessara
þriggja aðila. Á svipuðum tíma og Kögun
hf. varð til var orðið ljóst að fámennur
hópur manna hafði hagnazt um milljarða
á framkvæmdum á Keflavíkurflugvelli í
skjóli einkaleyfis til framkvæmda.“
Nú má auðvitað segja, að það hafi verið
barnaskapur að halda að verktaka-
starfsemin á Keflavíkurflugvelli mundi
ekki skapa mikinn gróða, þótt upp-
haflega hafi verið gengið út frá því, að
þær framkvæmdir yrðu á kostnaðarverði
og eðlileg þóknun greidd til viðbótar. En
þá er að læra af slíkum barnaskap.
Það var ástæðan fyrir því að þegar
Morgunblaðið vorið 1998 fékk vísbend-
ingu um að verið væri að endurtaka
þennan leik í skjóli Kögunar hf. sem
hafði sérstakan samning við utanrík-
isráðuneytið um rekstur og viðhald nýs
ratsjárkerfis fyrir ratsjárstöðvar varn-
arliðsins hóf blaðið skoðun á málinu, sem
leiddi til birtingar á ítarlegri fréttaskýr-
ingu í maímánuði þetta ár um það
hvernig eignarhald á þessu félagi hefði
þróazt.
Í sömu forystugrein sagði ennfremur
með tilvísun til ofangreinds:
„Þessi reynsla varð til þess að áherzla
var lögð á, að ekki færi eins um Kögun
hf., fyrirtæki sem var stofnað til þess að
veita bandarískum stjórnvöldum
ákveðna þjónustu. Þegar fyrirtækið var
stofnað var hugmyndin m.a. sú að það
endurspeglaði að verulegu leyti hugbún-
aðariðnaðinn í landinu. Lögð var áherzla
á dreifða eignaraðild.“
Og loks sagði:
„Það er alveg ljóst að með samningi ís-
lenzkra og bandarískra stjórnvalda og
með einkaleyfinu til Kögunar hf. verða til
umtalsverð verðmæti, sem engum hefði
dottið í hug í upphafi að afhenda fá-
mennum hópi manna, eins og síðan hef-
ur orðið raunin á. Það er óviðunandi með
öllu að sagan frá verktakastarfseminni á
Keflavíkurflugvelli endurtaki sig með
þessum hætti.“
Í annarri forystugrein um málefni
Kögunar hf., sem birtist hinn 3. júní 1998
sagði Morgunblaðið:
„Einkaréttarsamningur Kögunar hf.
rennur út eftir eitt ár. Miðað við þá þróun
mála, sem lýst hefur verið í Morg-
unblaðinu á undanförnum vikum er al-
gerlega óhugsandi að þessi samningur
verði endurnýjaður að óbreyttum að-
stæðum. Krafan hlýtur að vera sú, að
eignaraðild að fyrirtækinu verði endur-
skoðuð frá grunni og tilraun gerð til að
bæta úr því, sem misfarizt hefur á und-
anförnum árum. Jafnframt getur vel
komið til álita, að fyrirtæki, sem nýtur
slíkrar sérstöðu á grundvelli samnings,
sem íslenzk stjórnvöld hafa gert við er-
lent ríki, verði látið greiða hæfilegt
einkaréttargjald í almannasjóði og ekki
úr vegi að það gjald taki m.a. mið af því,
sem gerzt hefur í málefnum fyrirtækisins
á undanförnum árum.“
Eins og sjá má af þessum tilvitnunum
fer því fjarri, að Morgunblaðið hafi dregið
í land með umfjöllun sína á þessum tíma.
Þvert á móti. Hins vegar voru tvær meg-
inreglur í heiðri hafðar. Færi blaðið með
rangt mál var það leiðrétt og beðizt af-
sökunar á þeim mistökum. Og jafnframt
var auðvitað sjálfsagt bæði þá og síðar, að
sá sem fyrir gagnrýni varð hefði greiðan
aðgang að blaðinu til þess að koma at-
hugasemdum á framfæri og svörum við
þeirri gagnrýni. Á því byggjast auðvitað
frjáls skoðanaskipti í lýðræðisríki. En það
er misskilningur að í birtingu t.d. viðtals
við þann aðila, sem gagnrýndur var í
þessu tilviki fælist afsökunarbeiðni af
hálfu blaðsins.
Það er svo annað mál að í tilvikum sem
þessum má kannski segja, að spjótunum
eigi ekki síður að beina að stjórnvöldum,
sem láta mál þróast í þann farveg, sem
bæði gerðist með málefni verktaka á
Keflavíkurflugvelli og í tilviki Kögunar.
Um það sagði í forystugrein Morg-
unblaðsins 3. júní 1998:
„…að utanríkisráðuneytið er staðið að
stórkostlegri vanrækslu í hags-
munagæzlu fyrir íslenzkan almenning í
málefnum þessa fyrirtækis. Sagan af
Sameinuðum verktökum hf. og Regin hf.
hefur verið endurtekin og er það með
ólíkindum, þegar horft er til reynslunnar
af fyrrnefndu fyrirtækjunum“.
Það er svo umhugsunarefni að áþekk
tilvik koma upp í samfélagi okkar aftur
og aftur, þrátt fyrir góðan vilja, þrátt fyr-
ir lög og þrátt fyrir lögskipað eftirlit.
Hvað veldur?
Hin stóra mynd
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Rokkkóngurinn Elvis Presley kom fram í fyrstaskipti af þremur í bandaríska skemmtiþætt-inum, The Ed Sullivan Show á CBS-sjónvarps-stöðinni. Sjónvarpsviðburðurinn hefur skráð
sig í sögubækur fyrir margra hluta sakir; árið 2006 valdi,
„The History Channel“, Sögu sjónvarpsstöðin, þennan
viðburð sem hluta af einum af þeim tíu dögum sem
breyttu Ameríku á augabragði. Þá er vísað bæði til þeirra
gríðarmiklu vinsælda og útbreiðslu sem rokktónlist Elvis
naut í kjölfarið en um 60 milljónir horfðu á goðið, en með
tilkomu rokksins treysti unglingamenningin sig rækilega
í sessi.
The Ed Sullivan Show naut mikilla vinsælda vest-
anhafs, helstu tónlistarmenn og skemmtikraftar komu
þar fram og öðluðust frægð. Þátturinn var starfræktur á
árunum 1948 til 1971.
Í fyrsta þættinum 9. september kom Elvis tvisvar fram,
í fyrra skiptið söng hann lágstemmd lög, Don’t Be Cruel
og Love Me Tender, þá var myndavélunum eingöngu
beint að mitti Presley og upp úr. Í seinna skiptið rokkaði
hann af ástríðu og myndavélarnar skotruðu af og til upp
og niður líkama hans en dvöldu þó ekki lengi við heldur
héldu sig að mestu við myndefni fyrir ofan mitti. Algeng-
ur misskilningur er að Elvis Presley hafi ekki verið
myndaður allur og byggist líklega á þeirri staðreynd að
hann kom tvisvar fram í fyrsta þættinum.
Í hin tvö skiptin, 28. október 1956 og 6. janúar 1957
fengu þó sjónvarpsáhorfendur að njóta alls líkama goðs-
ins, nánast allan tímann. Kóngurinn var þekktur fyrir líf-
lega framkomu á sviði og mjaðmahnykki sem var mikil
hneykslunarhella eldri kynslóðarinnar. Hreyfingar hans
þóttu ögrandi og nýstárlegar í senn, slíkt hafði varla sést á
sviði svo ekki sé minnst á í sjónvarpssal. Margir supu
hveljur því kynþokkinn draup af kappanum, unglings-
stúlkum til ánægju og yndisauka sem sýndu óbeislaðar
tilfinningar sínar með skrækjum og öðru látbragði.
Þáttastjórnandinn sjálfur, Ed Sullivan, hafði gefið út þá
yfirlýsingu að hann myndi aldrei nokkurn tímann leyfa
Presley að koma fram í þættinum. Kynferðislegar hreyf-
ingar hans voru ekki boðlegar fyrir fjölskyldufólk sem
horfði á þáttinn. Nokkru áður hafði Presley reynt að fá að
koma fram í þættinum gegn 5.000 dollara borgun en var
hafnað.
Sinnaskipti urðu hjá Ed Sullivan eftir 1. júlí árið 1956
þegar Elvis Presley kom fram í skemmtiþættinum, Steve
Allen Show á NBC-sjónvarpsstöðinni. Þátturinn mældist
með mesta áhorf þá vikunna og sigldi fram úr aðal-
keppinautnum, The Ed Sullivan Show. Síðarnefndi
þáttastjórnandinn sat eftir með sárt ennið og sendi Steve
Allen eftirfarandi símskeyti: „Steven Presley Allen, NBC
TV, New York City. Stinker. Love and kisses. Ed Sulliv-
an.“
Því næst sneri Ed Sullivan sér að Elvis Presley og bókaði
hann í þrjú skipti í þáttinn og borgaði upphæð sem hafði
aldrei áður sést í sjónvarpsgeiranum, 50.000 dollara.
Þetta margborgaði sig því 60 milljón áhorfendur horfðu á
þáttinn sem voru um 82,6% sjónvarpsáhorfenda. Kóng-
urinn varð því bitbein sjónvarpsstöðva sem kepptust um
áhorf í þessum tiltölulega nýtilkomna ljósvakamiðli.
Ed Sullivan gat þó ekki stjórnað fyrsta þættinum þegar
Elvis Presley kom fram vegna þess að hann lá á spítala og
var að ná sér eftir alvarlegt bílslys. Breski leikarinn
Charles Laughton leysti hann af. Eftir stutta kynningu
sendi hann boltann yfir til Hollywood en þar var Presley
staddur við tökur á myndinni Love me Tender og gat því
ekki komist til New York. Það kom ekki að sök og hann
birtist á skjánum og söng lögin Don’t Be Cruel og Love Me
Tender og tryllti loks lýðinn með lögunum, Ready Teddy
og Hound Dog; eitursvalur í köflóttum jakka með gítar-
inn hangandi framan á sér, brilljantín í hárinu með tíma-
laust blik í auga og ríflegan sjarma.
thorunn@mbl.is
Rokkkóng-
urinn í The
Ed Sullivan
Show
Elvis Presley að trylla lýðinn í fyrsta skipti sem hann kom
fram í skemmtiþættinum The Ed Sullivan Show.
’
Hann birtist á skjánum og söng
lögin Don’t Be Cruel og Love Me
Tender og tryllti loks lýðinn
með lögunum, Ready Teddy og Hound
Dog; eitursvalur í köflóttum jakka
með gítarinn hangandi framan á sér,
brilljantín í hárinu með tímalaust blik
í auga og ríflegan sjarma.
Rokkabillí-söngvarinn í fullum skrúða, glysgjarn, litríkur
með síða barta og óðafinnanlega hárgreiðslu.
Á þessum degi
9. september 1956