Morgunblaðið - 17.11.2012, Blaðsíða 14

14 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 17. NÓVEMBER 2012
Fyrrverandi fimleikastjarnan Jenna Hvítfeld
hefur allt: útlitið, kynþokkann, greindina
og framann. En smám saman rennur upp
fyrir henni að ekkert er eins og hún hélt,
sjálf lygin kvíslast líkt og eitur …
FJÖLSKYLDU
DRAMATÍK
hjá yngri heimilunum. Geta slíkar
hækkanir því vegið á móti kaup-
máttaraukningu í gegnum kjara-
samninga með því að rýra eigna-
stöðuna og hækka greiðslubyrði
lána. En skyldu heimilin sýna orðið
aukið aðhald?
Auka neysluna á nýjan leik
Haukur Oddsson, forstjóri Borg-
unar, kveðst ekki sjá merki um að
heimilin noti kortin minna en áður.
„Við sjáum það ekki í notkun
kortanna. Veltan hefur verið að
aukast undanfarin tvö og hálft ár.
Þannig að það er vöxtur. Um sum-
arið 2010 sáum við að fólk var aftur
farið taka svonefnd þægindalán á
BAKSVIÐ
Baldur Arnarson
baldura@mbl.is
„Líkt og hjá fyrirtækjum leiðir of
mikil skuldsetning heimila til þess
að geta þeirra til að takast á við áföll
minnkar. Það segir sig sjálft,“ segir
Valdimar Ármann, hagfræðingur
hjá fjármálafyrirtækinu Gamma.
Tilefnið er grafið hér til hliðar en
það sýnir þróun skulda heimila sem
hlutfall af ráðstöfunartekjum. Leiðir
það í ljós að hlutfallið hefur tólffald-
ast síðan 1980, úr 20,6% í 242,4%.
„Ein skýring á efnahagshruninu
2008 er almenn gírun heimila og
fyrirtækja […] Sú þróun varð um
allan heim að aðgangur að lánsfé
varð greiðari en tíðkaðist fyrr á ár-
um. Að einhverju leyti jókst pen-
ingamagnið í meðförum bankakerf-
isins.“
Tekið skal fram að í september
2003 var tekin upp sjálfvirk lána-
flokkun skv. ÍSAT 95 staðli og hafði
það m.a. þau áhrif að útlán lánakerf-
isins til sveitarfélaga og atvinnuvega
hækkuðu, en lán til heimila lækk-
uðu.
Greiðslukortin koma
Tilkoma greiðslukorta gerði al-
menningi kleift að kaupa vörur og
þjónustu fyrir lánsfé. Það hófst með
því að Kreditkort hf. var stofnað ár-
ið 1980 en það var fyrsta fyrirtækið
á Íslandi sem bauð upp á kreditkort.
Samkeppnisaðilinn, VISA Ísland,
varð til árið 1983 en félagið var
stofnað af 5 bönkum og 13 sparisjóð-
um. Það var svo rúmum áratug síðar
sem bílalán komu til sögunnar, líkt
og rakið er í greininni hér fyrir neð-
an, og juku aðgengi að lánsfé frekar.
Þá tók lánshlutfall á fasteignalán-
um að hækka á tíunda áratugnum en
sú þróun náði hámarki með 100%
fasteignalánum á bóluárunum.
Verðtrygging var tekin upp á Ís-
landi árið 1979 og var vísitöluteng-
ing launa afnumin nokkrum árum
síðar.
Eins og Valdimar nefnir hafa
breytingar á vöxtum og verðbólga
mikil áhrif á hag heimilanna enda er
skuldsetningin mikil, sérstaklega
sölustað og greiða fyrir sjónvörp,
húsgögn og snjallsíma með afborg-
unum. Það eru jafnframt vísbend-
ingar um að nokkur hluti þess hóps
sem fékk niðurfærslu skulda vegna
gengisdóma hafi skuldsett sig aftur.
Það þyrfti að rannsaka hvað sá hóp-
ur er stór. Það er augljóslega mikill
vilji hjá Íslendingum til að skuld-
setja sig,“ segir Haukur um neyslu-
mynstrið hér en eins og grafið hér
fyrir ofan sýnir hefur skuldahlutfall-
ið verið yfir 200% af ráðstöfunar-
tekjum heimila síðan 2005 og yfir
100% síðan 1992.
Sigurður Erlingsson, forstjóri
Íbúðalánasjóðs, sér aðra þróun í
Evrópu. „Evrópsk heimili eru að
lækka skuldahlutfall sitt. Það er
gegnumgangandi þróun. Nefna
mætti Bretland og fleiri lönd í Evr-
ópu þar sem hlutfallið hefur farið
lækkandi eftir að fjármálakreppan
skall á. Skuldsetning heimila er því
að ganga til baka eftir að hafa náð
sögulegu hámarki. Almenningur er
líka ef til vill búinn að átta sig á því
að skuldsetningin væri komin út í
óefni, hefði gengið of langt.
Það sem er líka að gerast í Evr-
ópu er að kröfur um greiðslugetu af
neytenda- og húsnæðislánum eru að
aukast. Við það þrengir að aðgengi
að fjármagni. Þetta er kannski ekki
skollið á en viðbúið er að þetta gerist
eftir tvö til þrjú ár,“ segir Sigurður.
Heimilin taka vaxandi áhættu
 Hagfræðingur segir heimilin hafa lítið borð fyrir báru ef hagurinn versnar vegna skuldsetningar
 Forstjóri Borgunar sér vísbendingar um að niðurfærsla gengislána fari beint út í neyslu aftur
Skuldir heimila
sem hlutfall af ráðstöfunartekjum 1980-2011 (%)
Breytt lánaflokkun frá árinu 2003. Áætlun fyrir árið 2011.
1980 2011
300
250
200
150
100
50
0
20,6%
Heimildir: Hagstofa Íslands, Seðlabanki Íslands.
273,4%
242,4%
Morgunblaðið/Ómar
Úr Hallgrímskirkjuturni Skuldir heimila hafa aukist mikið.
Baldur Arnarson
baldura@mbl.is
Þegar ASÍ gerði úttekt á skuldum
heimilanna árið 2009 kom í ljós að
ungt fólk skuldaði mest sem hlutfall
af ráðstöfunartekjum. Þetta má
lesa úr neðra grafinu hér til hliðar
en tekið skal fram að gögnin eru
eldri en í grafinu í fréttinni hér fyr-
ir ofan. Gögnin í því ná til 2011.
Seðlabanki Íslands gerði viða-
meiri úttekt á skuldum heimila og
var niðurstaðan birt í apríl í ár.
Kom þar m.a. fram að hlutdeild
heimila í greiðsluvanda í heildar-
húsnæðisskuldum fór í rúm 35% ár-
ið 2009 og að hlutdeild sömu heim-
ila í heildarbílaskuldum hafði farið
yfir 50% sama ár, líkt og sjá má í
efra grafinu hér til hliðar. Álykt-
uðu skýrsluhöfundar SÍ að heimili í
greiðsluvanda virtust hafa „óeðli-
lega hátt hlutfall heildarbílaskulda
sem [gæfi] til kynna að þær skuldir
gegni mikilvægu hlutverki í að
koma þeim í greiðsluvanda“.
Má í þessu samhengi rifja upp að
fjármálafyrirtækið Féfang reið á
vaðið með bílalán árið 1987, líkt og
Magnús Sveinn Helgason rifjar upp
í viðauka við skýrslu rannsóknar-
nefndar Alþingis.
Áfram sama aðgengi að lánsfé
Ásdís Kristjánsdóttir, forstöðu-
maður greiningardeildar Arion
banka, kveðst ekki sjá merki um að
draga muni úr aðgengi að lánsfé.
„Það var auðvitað lánsfjárbóla
hér á landi á árunum 2004 til 2007.
Ég tel hins vegar að það verði
áfram há krafa um eigið fé eins og
er í dag. Ég sé ekki að það sé að
fara að breytast, í hvora átt sem
það er. Skuldir heimila sem hlutfall
af ráðstöfunartekjum hafa verið að
minnka út af ýmsum aðgerðum og
við eigum eftir að sjá hvaða áhrif
t.d. nýfallinn gengisdómur muni
hafa. Við gætum e.t.v. séð áhrif
vegna gengislánadómsins koma
fram í frekari skuldalækkun hjá
heimilum,“ segir Ásdís sem telur að
vaxtahækkanir Seðlabankans muni
hafa í för með sér að margir lántak-
endur kjósi frekar verðtryggð fast-
eignalán en óverðtryggð. En grein-
ingardeild Arion banka spáir
ríflega 5% meðalverðbólgu næstu
ár. „Ef það verður 5% verðbólga
hefur það auðvitað áhrif á höfuð-
stól verðtryggðra lána heimila. Við
erum heldur svartsýnni á verð-
bólguhorfur en Seðlabankinn. Við
teljum að krónan muni áfram eiga
undir högg að sækja. Áhrif vegna
veikingar krónunnar og frekari
verðhækkanir á fasteignamarkaði
[…] vega þyngst í okkar spá.“
Bílalánin auka skuldir
Skuldir sem hlutfall af ráðstöfunartekjum
Hjón og sambúðarfólk eftir aldri
Heimild: Hagdeild ASÍ. Úr skýrslunni Skuldir heimilanna, febrúar 2009. Tölur byggja á gögnum frá ríkisskattstjóra.
350%
300%
250%
200%
150%
100%
50%
0%
21
-2
5
26
-3
0
31
-3
5
36
-4
0
41
-4
5
46
-5
0
51
-5
5
56
-6
0
61
-6
5
66
-7
0
71
-7
5
76
-8
0
81
-8
5
86
-9
0
91
-9
5
>9
5
Heildarskuldir
Íbúðaskuldir
Hlutdeild heimila í greiðsluvanda
í heildarhúsnæðisskuldum í %
Hlutdeild heimila í greiðsluvanda
í heildarbílaskuldum í %
Heimild: Gagnasafn Seðlabanka Íslands um stöðu heimila.
jan. 07 jan. 07okt.08 okt.08okt.09 okt.09ág. 10 ág. 10des. 10 des. 10
40
35
30
25
20
15
10
5
0
60
50
40
30
20
10
0
 Fylgni milli
greiðsluvanda
og bílalána