Morgunblaðið - 17.11.2012, Blaðsíða 35

35
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 17. NÓVEMBER 2012
Vetur Siglfirðingar gleyma ekki smáfuglunum og þessi kunni vel að meta það.
Sigurður Ægisson
Á kirkjuþingi var rædd tillaga
Biskupafundar um að leggja niður
Saurbæjarprestakall á Hvalfjarðar-
strönd og Garðaprestakall á Akranesi
og taka upp nýtt prestakall í þeirra
stað. Jafnframt var boðuð sú stefnu-
mörkun Biskupafundar, að við sam-
einingu prestakalla framvegis skuli
gömlu prestaköllin lögð niður og nýtt
stofnað. Af framsögu biskups Íslands,
máli Hólabiskups og Ásbjörns Jóns-
sonar kirkjuráðsmanns mátti skilja,
að tillögugerð þessi standi einvörð-
ungu á lögum um opinbera starfsmenn. Ekki er ör-
grannt um, að nú eigi að láta presta kenna á því, að
vilja ekki láta fella sig að lögum úr flokki embættis-
manna, sem þeir hafa jafnan fyllt. Ekkert er gert
með þjóðkirkjulögin í þessu sambandi, eða þær leif-
ar af canoniskum rjetti sem þar er undir.
Í framsögu sinni sagði biskup Íslands i.a.: „Bisk-
upafundur ákvað þá stefnubreytingu, … Óánægju
hefur gætt. ... Eg veit að það er verið að sameina
stofnanir í þessu þjóðfjelagi og t.d. er núna búið að
sameina Fornleifavernd og einhverja aðra stofnun,
- fornleifa eitthvað, - og þar er semsagt búið að aug-
lýsa þá stöðu, … þannig að þetta er ekkert nýtt í
þjóðfjelaginu að svona sje gert … og það fyrir-
komulag sem hefur verið, það allavega hefur verið
gagnrýnt og við verðum að finna
einhverja betri lausn og þetta er lið-
ur í því –“. Álits „lögmanns úti í bæ“
var aflað um tillöguna.
Af framsögu biskups er það ljóst,
að einkum skal framvegis leitað
lagatæknilegra ráða við úrlausn
ágreiningsmála í þjóðkirkjunni. Þau
hafa verið margvísleg um nokkra
hríð. Kom fram í umræðu á kirkju-
þinginu að kirkjustjórninni hafi ver-
ið ábótavant. Einkum er það baga-
legt, að biskupar koma sjaldnast að
málum fyrr en þau eru komin í óefni,
en hafa þó stundum verið búnir að
flækja sig inn í þau óformlega áður.
Þeir eru yfirleitt víðsfjarri söfnuðunum áður en
þeir dragast inn í mál. Ekki kemur það því á óvart,
að leikmaður á kirkjuþingi hrósaði biskupunum
fyrir röggsemi nú.
Hvorki biskup Íslands nje Skálholtsbiskup munu
hafa haft fyrir því að greina sóknarprestunum í
Görðum og í Saurbæ eða sóknarnefndum þar frá
fyrirhugaðri tillögu til kirkjuþings. Fólkið las um
tillöguna á vef kirkjunnar.
Prestaköllin í Görðum og í Saurbæ sem nú hafa
verið merkt til frálags, eru forn. Þau eru jafngömul
sókna- og prestakallaskipaninni að stofni til, en
kjarni þeirra, kirkjurnar, er eldri. Þau standa fyrir
samfylgd þjóðar og kirkju um aldir. Engin stofnun
samfjelagsins á sjer jafn langa samfellda sögu og
hefð og einmitt kirkjurnar, sóknirnar og prestaköll-
in. „Þjóðkirkjan“ sjálf er ögninni eldri
en heimastjórnin, þótt hún fari með
arf miklu eldri hefðar. Þjóðin sagði sig
til þeirrar samfylgdar í skoðana-
könnun ríkisstjórnarinnar nú fyrir
skemmstu, þrátt fyrir þrotlausan
áróður kirkjufjenda. Það sýnir sig í
þessum málatilbúnaði, að kirkjunni er
óhætt fyrir þjóðinni. Það eru svo-
nefndir „kirkjunnar menn“ sem jafn-
an reynast henni dýrastir.
Með niðurlagningu fornra staða og
prestakalla er verið að rjúfa hefð;
rjúfa aldalanga samfylgd fólksins og
kristindómsins í landinu. Þótt nýtt
prestakall verði tekið upp í staðinn, þá er það nýtt.
Skorið hefur verið á hinar djúpu, fornu rætur. Rof
verður. Hins vegar er öllu haldið með þeirri aðferð
við sameiningu prestakalla sem höfð hefur verið um
aldir, að sóknir niðurlagðs prestakalls eru lagðar til
þess prestakalls sem tekur við þjónustunni. Engum
hefði til hugar komið við lok síðustu aldar að kirkj-
an sjálf hefði forgöngu um að kasta aldagömlum
kirkjurjetti fyrir veraldlega lagatækni og rjúfa með
þeim hætti samfylgd kirkju og þjóðar, sem boðað
er, af því að óánægju hafi gætt og annars staðar
sjeu opinberir aðilar í hráskinnaleik með stofnanir.
Það er þakkarvert, að biskuparnir nefna hvergi
uppáhaldsorðalepp kirkjuþingsins í „ákvörðun
sinni um stefnubreytingu“: Lýðræðistilvísun kem-
ur hvergi fyrir. Það er að vonum. Þrír
biskupar þjóðkirkjunnar ákváðu
þessa stefnubreytingu upp á sitt ein-
dæmi á lokuðum fundi sínum án þess
að leita álits hjá nokkrum manni:
Hvorki hjeraðsfundum, synodus eða
kirkjuráði sem þó kemst næst því að
vera biskupi Íslands sá capituli sem
biskupsembætti hafa jafnan sjer til
ráðuneytis í vestrænni hefð skyldra
kirkna. Þeir ákváðu þetta sjálfir og
einir og hrundu svo fram markaðri
stefnu með aðför að tveimur presta-
köllum: Prestakalli síra Hallgríms
Pjeturssonar í Saurbæ og síra Hann-
esar Stephensen í Görðum, að ekki
sje seilst aftur fyrir siðbót. Þessar tillögur liggja
fyrir kirkjuþinginu, ekki til umræðu, heldur af-
greiðslu.
Vænna þykir mjer um þau ummæli innanríkis-
ráðherra við upphaf kirkjuþingsins, að ekki megi
slíta í sundur sögu kirkju og þjóðar, en þetta skeyti
af fundi biskupanna sem skotið er að prestaköll-
unum á vegferð þeirra með Guðs lýð í landinu.
Egill kvað: „Beit fleinn floginn, þá var friður log-
inn“.
Fyrri umræðu um 41. mál kirkjuþings má heyra
á vefslóðinnihttp://s3.kirkjuthing.is/2012-11/
mal-41-fu.mp3.
Eftir Geir Waage
»Með niður-
lagningu
fornra staða og
prestakalla er
verið að rjúfa
hefð; rjúfa alda-
langa samfylgd
fólksins og krist-
indómsins í land-
inu.
Geir Waage
Höfundur er sóknarprestur
í Reykholti í Borgarfirði.
Tímamót
Nú eru liðin rúm fjögur ár frá
lokum mikils þensluskeiðs. Laun
hækkuðu mun hraðar en verð-
lag, sérstaklega á árunum 2005
og 2006, og skattar voru lækk-
aðir. Eignaverð hækkaði mikið
samfara auknum kaupmætti,
bjartsýni, auknu aðgengi að
lánsfé og háu gengi krónunnar.
Á þensluskeiðinu freistuðust
margir til þess að taka lán, og
veita lán, á þeim forsendum að
þenslan væri varanlegt ástand. Þegar henni
lauk kom í ljós að margir höfðu tekið lán til
að kaupa hluti, íbúðir, bíla og utanlands-
ferðir, sem þeir höfðu ekki efni á, og réðu
illa við endurgreiðslurnar. Þeir áhættusækn-
ustu höfðu tekið gengistryggð lán en fundu
lausn í því að gengistrygging væri ekki
gengistrygging heldur verðtrygging og þar
með ólögleg, því aðeins er heimilt samkvæmt
lögum að verðtryggja miðað við vísitölu
neysluverðs eða hvaða samsetningu sem er
af innlendum og erlendum hlutabréfa-
vísitölum. Hópur skuldara sem ekki freist-
uðust til að taka á sig áhættuna sem fylgir
skuldsetningu í erlendum gjaldmiðlum hefur
síðan leitað þrotlaust að því hvernig hægt
væri að gera verðtryggingu ólöglega með
svipuðum hætti. Nú þykir vænlegt að halda
því fram að verðtrygging sé ekki verðtrygg-
ing heldur flókin afleiða sem þar með er
óheimilt að halda að venjulegu fólki. Það er
ástæða til að staldra aðeins við og rifja upp
hvað verðtrygging er.
Fjármögnun íbúðalána
Íbúðalán eru jafnan veitt
til langs tíma, oftast áratuga.
Þegar verið var að forma
fasteignalánamarkað hér á
landi á síðustu öld gekk illa
að útvega fjármagn. Meg-
inástæða þess var að gengi
krónunnar hafði tilhneigingu
til að veikjast og verðlag þar
með að hækka. Verðmæti
endurgreiðslnanna varð
oft langt undir virði láns-
fjárhæðarinnar, þ.e.a.s.
raunvextir voru neikvæðir. Með tímanum
var þessi vandi leystur með vísitölutengingu
endurgreiðslna lánanna, þ.e. verðtryggingu.
Það greiddi fyrir fjármögnun kerfisins og
varð til þess að unnt var að veita íbúðalán á
markaðsforsendum frekar en að úthluta
þeim sem niðurgreiddum gæðum frá hinu
opinbera.
Verðtrygging dregur úr áhættu
Því fylgir áhætta að gera samning sem fel-
ur í sér greiðslur í framtíðinni. Ef einn lánar
öðrum peninga er samið þannig að hærri
upphæð er greidd til baka. Það er vegna
þess að með lánveitingu er tekin áhætta og
fyrir hana kemur endurgjald, svokallaðir
vextir. Það er óvíst á hvaða kjörum er hægt
að endurfjárfesta greiðslurnar þegar þær
berast. Það er líka óvíst hvers virði þær
verða, þ.e. hvað verður hægt að kaupa fyrir
þær. Þetta eru tvö dæmi af fjölmörgum um
áhættu sem fylgir fjárfestingum. Það fyrra
er endurfjárfestingaráhætta en hið seinna er
verðbólguáhættan. Hún stafar af óvissu um
kaupmátt króna í framtíðinni. Ef verðbólga
á lánstímanum reynist minni en væntingar
stóðu til þá verða þær krónur sem lánveit-
andinn fær greiddar til baka verðmeiri en
reiknað var með. Þá hagnast lánveitandinn
en lántakandinn tapar. Ef verðbólgan reyn-
ist meiri en reiknað var með þegar gengið
var frá láninu þá verður það greitt til baka
með verðminni krónum en vænst var. Þá
tapar lánveitandinn en lántakandinn hagn-
ast. Óvænt verðbólga veldur því handahófs-
kenndri endurdreifingu verðmæta. Verð-
trygging, þar sem kaupmáttur greiðslna er
festur miðað við almennt verðlag, eyðir
þessari áhættu. Lánið verður áhættuminna
en ella, bæði fyrir lánveitandann og lántak-
ann. Ef lán er ekki verðtryggt bera báðir
verðbólguáhættu en hvorugur sé það verð-
tryggt. Þar sem verðtryggð lán eru án verð-
bólguáhættu eru yfirleitt lægri raunvextir á
þeim á frjálsum markaði.
Meiri vissa um endurgreiðsluferil
Aukin vissa um endurgreiðsluferil verð-
tryggðra lána umfram önnur lán leiðir beint
af því að verðbólguáhættunni er eytt með
verðtryggingu. Óvissa um hvers virði pen-
ingar eru í framtíðinni og hver kaupmáttur
þeirra verður eykst eftir því sem lengra er í
endurgreiðslurnar og því breytilegri sem
verðbólga er. Þessi óvissa hverfur ef um
verðtryggðar greiðslur er að ræða. Verð-
trygging skapar þannig vissu um verðmæti
endurgreiðslnanna, jafnvel þó að langt sé
þar til þær falla til og verðlag þróist með
óvæntum hætti í millitíðinni.
Skuldavandinn
Fjöldi heimila í landinu er enn of skuld-
settur. Það er ekki vegna verðtryggingar
heldur þess að þau tóku lán, og lánastofnanir
veittu lán, á forsendum sem stóðust ekki. Sú
forsenda að þensluskeiðið væri eðlilegt
ástand reyndist röng. Þetta er vandamál
sem brýnt er að leysa og mikið hefur verið
gert í því þótt enn sé nokkuð í land. Allt tal
um forsendubresti, stökkbreytt lán og flókn-
ar afleiður er útúrsnúningur sem beinir at-
hygli frá vandanum. Vandinn er að fjöldi
heimila er enn of skuldsettur vegna þess að
fólk tók lán sem það réð ekki við að borga og
lánastofnanir veittu lán á óraunhæfum for-
sendum. Það er eðlilegt að þessir aðilar deili
með sér kostnaðinum. Hugsanlega verður
það leyst að hluta með almennum hætti þótt
almennar aðgerðir við endurreikning eða
niðurfærslu skulda séu ómarkvissar, dýrar
og komi oft þeim best sem síst þurfa á því að
halda.
Skoðanir sem koma fram í greininni eru
höfundar og ber ekki að túlka sem skoðanir
Seðlabankans.
Eftir Lúðvík Elíasson
» Skuldsetning jókst við
óraunhæfar væntingar á
þensluskeiði en ekki vegna
verðtryggingar. Tal um for-
sendubresti og flóknar afleiður
er útúrsnúningur.
Lúðvík Elíasson
Verðtrygging og skuldavandi
Höfundur er hagfræðingur
hjá Seðlabanka Íslands.