Morgunblaðið - 08.12.2012, Blaðsíða 34

34 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 8. DESEMBER 2012
Fasteignamat á
íbúðarhúsnæði á Vest-
fjörðum fyrir 2012 er
aðeins um 1/3 af fast-
eignamati í Reykjavík.
Það er einnig sama
hlutfall af bygging-
arkostnaði þar sem
fasteignamatið á höf-
uðborgarsvæðinu um
þessar mundir er
nokkurn veginn jafnt
byggingarkostnaði, en það var um-
talsvert hærra á árunum fyrir
bankahrun. Athyglisvert er að árið
1990 var matið tvöfalt hærra á Vest-
fjörðum eða um 2/3 hlutar af fast-
eignamatinu í Reykjavík. Á fáum ár-
um, frá 1998 til 2004, hrundi
fasteignamatið um helming. Lækk-
unin er um 33 milljarðar króna. At-
huga ber að þetta er meðaltalið fyrir
Vestfirði, verðhrunið varð minna á
Ísafirði en meira annars staðar í
fjórðungnum. Er þetta verðhrun á
Vestfjörðum verulega umfram lækk-
un fasteignaverðs á höfuðborg-
arsvæðinu frá 2008.
Þessar upplýsingar koma fram í
skýrslu Iðnaðarráðuneytisins frá
nóvember 2005 sem fjallar um mis-
munandi þróun fasteignaverðs eftir
kjördæmum landsins frá 1990 til
2004 og ber heitið Landfræðilegt lit-
róf íslenska fasteignamarkaðarins.
Á tímabilinu varð raunhækkun á
íbúðarhúsnæði víðast hvar á landinu,
allt frá 24% á Austurlandi upp í 63%
á Vesturlandi. Tvö svæði skáru sig
úr í þessari þróun. Á vesturhluta
Norðurlands varð raunhækkun
íbúðarhúsnæðisins aðeins 1% á tíma-
bilinu. Hitt svæðið eru Vestfirðir.
Þar varð þróunin hrikaleg, raun-
verðið lækkaði um 28%.
Frá 1990 var nokkurt jafnvægi en
árið 1998 verða vatnaskil og verðið
féll fram til 2004 á vest-
anverðu Norðurlandi
og á Vestfjörðum. Eftir
það hefur verðþróunin
verið svipuð um landið
og er fasteignaverðið
2011 í öllum lands-
hlutum svipað hlutfall
af verðinu á höfuðborg-
arsvæðinu og það var
árið 2004. En verð-
hrunið sem varð á ár-
unum 1998-2004 hefur
ekki unnist til baka.
Þriðja svæðið sem
varð fyrir verðlækkun 1998 var
Austurland, en svo virðist að virkj-
unar- og álversframkvæmdirnar hafi
stöðvað verðlækkunina og árið 2004
hafði verðið hækkað umtalsvert aft-
ur. Segja má að stóriðjan hafi bjarg-
að Austfirðingum frá örlögum Vest-
firðinga og Norðurlands vestra.
Í skýrslunni eru reifaðar hugs-
anlegar ástæður þróunarinnar og er
það fróðleg lesning sem hollt væri
fyrir flesta, sérstaklega stjórnvöld,
að rifja upp. En niðurstaðan er sú að
íbúar á tveimur svæðum landsins
fóru á mis við eignaaukningu sem
varð annars staðar á landinu. Þar
skipta nokkrar ástæður miklu, en
hæst ber auðvitað breytingar og
samdrátt í sjávarútvegi og landbún-
aði. Vestfirðingar muna það að ein-
mitt á þessum árum fóru óprúttnir
aðilar burt með stóran hluta kvóta
Vestfirðinga. Þar voru að verki Sam-
herji, Brim og Þorbjörninn sem fóru
með kvóta frá Ísafirði og Bol-
ungavík. Norðlendingar muna líka
hvernig sjávarútvegurinn skrapp
saman og safnaðist á fárra hendur.
Staðreyndin um þróun fast-
eignaverðsins er sönnun þess að al-
menningur borgaði fyrir hagræð-
inguna í sjávarútveginum.
Ávinningur eins var kostnaður ann-
ars. Það er eðlileg og sanngjörn
krafa að kostnaðurinn verði bættur
og greiddur með ávinningnum.
Hlutskipti Vestfirðinga er því
miður allra verst. Ekki aðeins urðu
þeir ásamt íbúum Norðurlands
vestra af eignaaukningu vegna
hækkunar fasteignaverðs, heldur
beinlínis lækkaði íbúðarhúsnæðið að
raungildi um hvorki meira né minna
en 28%. Skuldir vegna íbúðar-
húsnæðis voru allar verðtryggðar á
þessum árum og því rýrnaði skuld-
laus eignarhlutur fjölskyldnanna.
Samkvæmt gögnum frá embætti
Ríkisskattstjóra námu skuldir á
íbúðarhúsnæði á Vestfjörðum í árs-
lok 2004 5.582 mkr. Það hefði þurft
að lækka þær um 28% til þess að
þróun skuldanna hefði haldist í
hendur við lækkun fasteignaverðs-
ins. Ef þess hefði verið gætt hefðu
þær þá verið um 1,5 milljörðum
króna lægri. Það jafngildir um 2,5
milljörðum króna á verðlagi í dag.
Það lætur nærri að vera um 2 millj-
ónir króna hjá hverri af þeim 1400
fjölskyldum sem árið 2004 töldu
fram skuldir vegna íbúðakaupa í
fjórðungnum.
Stjórnvöld geta ekki vikið sér
undan ábyrgð á þessari eignaupp-
töku. Hún er bein afleiðing þess sem
til var ætlast með kvótakerfinu og
niðurskurði á veiðiheimildum. Það
var að þessu stefnt og það gekk eftir.
Fjölskyldurnar til sjávar og sveita
víða um landið sem hafa borið kostn-
aðinn af stefnu stjórnvalda eiga rétt-
mæta kröfu um bætur og úrbætur.
Nú þegar farið er að innheimta gjald
sem munar um fyrir nýtingu fiski-
miðanna er komið að skuldadög-
unum. Nú viljum við fá okkar tap
bætt.
Verðhrunið 1998-2004 –
50% lækkun íbúðarverðs
Eftir Kristin H.
Gunnarsson
Kristinn H. Gunnarsson
» Stjórnvöld geta ekki
vikið sér undan
ábyrgð. Eignaupptakan
er afleiðing þess sem til
var ætlast með kvóta-
kerfinu. Ávinningur eins
er kostnaður annars.
Höfundur er fyrrv. alþingismaður.
...alveg með’etta
Fylgir Morgunblaðinu alla fimmtudaga
Um þessar mundir
standa Heimili og skóli
– Landssamök foreldra
að endurútgáfu For-
eldrasáttmálans, en
hann hefur verið afar
vinsæll allt frá því hann
var fyrst gefinn út af
samtökunum. For-
eldrasáttmálinn kemur
út í mismunandi út-
gáfum fyrir hvert stig
grunnskólans og er honum ætlað að
vekja uppalendur til vitundar um
mikilvægi þess að sýna uppvexti og
skólagöngu barna sinna og unglinga
áhuga og setja þeim skýr mörk.
Samráð sem forvörn
Náið samráð foreldra er afar
áhrifarík leið til þess að sporna við
ýmsum hættum sem steðja að
þroska, velferð og vellíðan barna og
unglinga auk þess sem ómetanlegur
stuðningur við skólastarfið felst í því
að foreldrar fylgist vel með náms-
framvindu og félagslífi barna sinna.
Sáttmálinn byggist á þeirri hugmynd
að foreldrar og forráðamenn komi
saman og ræði um æskilegar reglur
og uppeldisleg viðmið sem þeir geti
sameinast um og staðfesti vilja sinn
með undirskrift. Í sáttmálanum, sem
hengdur er upp í skólanum eða í
bekkjarstofu, er að finna ellefu liði
um mikilvæg uppeldisviðmið og
fylgja leiðbeiningar um framkvæmd
auk þess sem foreldrar fá ítarefni
með heim. Eitt af því sem foreldrar
sameinast um er að vera vakandi fyr-
ir og taka höndum saman gegn einelti
með því láta skóla eða foreldra taf-
arlaust vita ef þeir telja barn vera
geranda eða þolanda eineltis.
Það er í boði að segja stopp
Áhrifamáttur samstöðu og sam-
ráðs getur ráðið úrslitum í baráttunni
gegn einelti og átt sinn þátt í að kæfa
slík mál í fæðingu. Þegar ég starfaði
sem umsjónarkennari fimm ára
stúlkna í Barnaskóla Hjallastefn-
unnar í Reykjavík, sömdum við í sam-
einingu og skrifuðum undir okkar
eigin sáttmála sem við
nefndum „Vinkonu-
reglur“ og innihélt
hann viðmið á borð við
„Við bjóðum með í leik“
og „Það má ekki skilja
útundan“. Hópurinn
var fjörugur og ekki var
óalgengt að þær væru
að gantast hver í ann-
arri, grínast og ærslast
en næmi og þolmörk
barna fyrir slíku eru
æði misjöfn; það sem
einni þótti gaman var annarri til ar-
mæðu. Til að bregðast við þessu
ákváðum við að bæta við nýrri reglu
sem tók af allan vafa um hvernig
bregðast ætti við ef einhverjum þætti
nóg um og hljóðaði hún svo: „Það er í
boði að segja stopp við vinkonur og
vini.“ Beint fyrir neðan stóð: „Þá er í
boði að stoppa.“ Áhrifamáttur sátt-
málans okkar var ótvíræður. Í hvert
skipti sem einhver gekk yfir mörk
bekkjarsystur sinnar var hægð-
arleikur að minna viðkomandi vin-
samlega á að við værum öll búin að
sameinast um að stoppa þegar ein-
hver segði stopp. Við það stoppuðu
þær strax, undantekningarlaust. For-
eldrasáttmálinn tekur á sama hátt af
allan vafa um hvernig foreldrir eigi að
bregðast við ef grunur vaknar um
einelti í hópi barna og unglinga og
samstaða og samræming er eitt af
þeim tækjum sem duga best. Ég hvet
því foreldra grunnskólabarna til að
kynna sér Foreldrasáttmálann betur
á heimasíðu okkar www.heimiliog-
skoli.is og leggja hann fyrir sitt for-
eldrasamfélag.
Sáttmáli um
betra uppeldi
Eftir Björn Rúnar
Egilsson
»Heimili og skóli
standa að útgáfu
Foreldrasáttmálans, en
honum er ætlað að vekja
uppalendur til vitundar
um mikilvægi virks for-
eldrastarfs í skólum.
Björn Rúnar Egilsson
Höfundur er verkefnastjóri hjá Heim-
ili og skóla – Landssamtökum foreldra