Morgunblaðið - Sunnudagur - 24.02.2013, Blaðsíða 50

50 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 24.2. 2013
Þ
að er í mörg horn að líta hjá
Margréti Hallgrímsdóttur þjóð-
minjaverði og samstarfsfólki
hennar fáeinum dögum fyrir 150
ára afmæli Þjóðminjasafnsins en
það verður haldið hátíðlegt í dag, sunnudag.
Hún kemur beint af fundi afmælisnefndar til
að sinna útsendurum Sunnudagsblaðs Morg-
unblaðsins og eftir það bíða eflaust fleiri
áríðandi verkefni. Oft hafa menn líklega ver-
ið niðursokknir af minna tilefni. 150 ára af-
mæli er sannarlega varða á merkilegri
vegferð safns sem í grunninn hefur það hlut-
verk að varðveita minjar þessarar þjóðar,
stórar sem smáar.
Að sögn Margrétar er það mjög víðtækt
verkefni. „Þjóðminjasafnið varðveitir ýmsa
muni og gersemar, auk þess sem Ljós-
myndasafn Íslands er innan vébanda þess.
Þetta á líka við um ýmsar heimildir um
mannlíf og þjóðhætti gegnum aldirnar. Þá á
Þjóðminjasafnið á fimmta tug húsa út um
allt land. Rannsóknir á þessum brunni og
arfi eru líka í verkahring safnsins og er þeim
ætlað að skapa þekkingu. Þá er ótalin öll
miðlun efnis, það er sýningar, útgáfa og
fleira. Þjóðminjasafnið er einnig þjóðmenn-
ingarstofnun með öllum þeim skyldum sem
því fylgja“
Vill efla enn frekar samstarf
við systurstofnanir
Margrét segir það yfirlýst markmið á afmæl-
isárinu að efla samstarf við aðrar stofnanir
og taka höndum saman um ýmis verkefni.
„Þjóðminjasafnið er höfuðsafn á sviði menn-
ingarminja og leiðandi á því sviði og vill
gjarnan vera í góðu sambandi við öll minja-
söfnin vítt og breitt um landið. Eins finnst
okkur mikilvægt að vera í nánum tengslum
við aðrar þjóðmenningarstofnanir, eins og
Listasafn Íslands og Náttúruminjasafn Ís-
lands, sem eru hin tvö höfuðsöfnin, Minja-
stofnun Íslands en einnig Þjóðskjalasafn,
Landsbókasafn og Stofnun Árna Magn-
ússonar í íslenskum fræðum. Þetta eru syst-
urstofnanir okkar og brýnt að styrkja
tengslin við þær. Dæmi um það er ný grunn-
sýning í Þjóðmenningarhúsinu sem verður
hluti af Þjóðminjasafninu á þessu ári. Í anda
þeirrar samvinnu og verklags er stefnt að
því að þær stofnanir sem fótuðu sig upp-
runalega í húsinu komi saman á nýjum for-
sendum, hver með sitt framlag þar sem
menningararfurinn verður sýndur í hnot-
skurn frá listrænu sjónarhorni, það er þjóð-
minjar, listaverk og handrit. Eins viljum við
gjarnan skoða öryggismál þessara stofnana,
varðveislu á menningararfinum heildrænt.“
Hún segir nýtt lagaumhverfi einmitt til
þess fallið að auka samvinnu og þétta eining-
arnar en ný safnalög tóku gildi um áramótin.
„Söfn geta hæglega hjálpast að en um leið
skerpt á sinni sérstöðu. Þannig verður best
unnið úr fjármununum í því skyni að efla
faglegt starf.“
Þess má geta að Margrét er settur for-
stöðumaður Náttúruminjasafns Íslands í eitt
ár og á þeim vettvangi er nú unnið að því
hörðum höndum að Perlan verði aðsetur fyr-
ir safnið.
Safnið verði háskólastofnun
Þjóðminjasafnið horfir einnig til mennta-
mála. „Það er sífellt aukin áhersla á mennt-
unarhlutverk safna og á afmælisári viljum
við formgera og efla ennfrekar tengslin við
Háskóla Íslands, okkar næsta nágranna. Til
umræðu er nú á Alþingi frumvarp frá
mennta- og menningarmálaráðherra að okk-
ar frumkvæði þess efnis að Þjóðminjasafnið
verði háskólastofnun. Þessar stofnanir hafa
vaxið og dafnað hlið við hlið undanfarna öld
og nú er tímabært að standa enn þéttar
saman. Það myndi koma báðum stofnunum
til góða, eins og hefur sýnt sig víða erlendis.
Ég vona að þetta frumvarp fái brautargengi.
Það yrði góð afmælisgjöf frá Alþingi til okk-
ar Íslendinga.“
Vitaskuld er við hæfi á afmælinu að hugsa
til frumkvöðlanna sem lögðu grunninn að
safninu. „Þegar Sigurður Guðmundsson mál-
ari og menningarfrumkvöðull skrifaði hug-
vekju í Þjóðólf til að
brýna Íslendinga og eig-
inlega skamma þá fyrir að
standa ekki nægilega vel
að varðveislu fornminja
vildi hann efla menn-
inguna í landinu og um
leið samfélagið. Lagði þar
til að stofnað yrði þjóð-
legtt forngripsafn til að
við gætum sjálf varðveitt okkar merkustu
minjar. Þetta á alveg eins við í dag, við meg-
um alls ekki sofna á verðinum. Það er ekki
nóg að þekkja söguna, við verðum að skilja
hana líka.“
Einmitt þess vegna er æska landsins Þjóð-
minjasafninu ofarlega í huga á afmælisárinu.
„Það er liður í því að líta til framtíðar. Safn-
ið leggur mikið upp úr fræðslustarfi og sam-
vinnu við skólana í landinu. Því fyrr sem
komandi kynslóðir kynnast safninu þeim
mun betra. Að því kemur að þær taki við
keflinu,“ segir Margrét en þess má geta að
aðgangur að safninu er ókeypis fyrir átján
ára og yngri og í dag sjá börn um leiðsögn á
grunnsýningunni þar sem þau fjalla um
uppáhaldsgripina sína „Safnið er auðvitað
ekkert án þeirrar forvörslu og varðveislu
sem fer fram bak við tjöldin en sama má
segja um dagskrá fyrir börn. Það er líka lög-
bundið hlutverk. Tali Þjóðminjasafnið ekki
til barnanna í landinu er grunnurinn brost-
inn.“
Hefur vaxið með þjóðinni
Þjóðminjasafnið hefur löngum verið lands-
feðrunum og þjóðinni allri ofarlega í huga.
Þannig var það eitt af fyrstu verkum stjórn-
valda eftir stofnun lýðveldisins 1944 að sam-
þykkja að byggja hús
undir safnið. Einskonar
„morgungjöf til lýðveld-
isins“, eins og Margrét
kemst að orði. „Sú
ákvörðun segir margt um
hugarfarið og allar götur
síðan hefur safnið vaxið
með þjóðinni. Vonandi
verður svo áfram.“
Um leið og Þjóðminjasafninu ber að
byggja á traustum grunni rannsókna og
fræða þarf það að ná til almennings í land-
inu, eigenda sinna. „Það eiga allir að finna
sig velkomna á Þjóðminjasafninu og hlutverk
okkar sem hér störfum er að veita þjónustu
og skapa vellíðan. Liður í því er að bjóða
upp á fjölbreyttar sýningar en líka að starf-
rækja spennandi safnbúð og kaffihús sem
nýtur mikilla vinsælda.“
Að sögn Margrétar gengur safninu vel að
ná til fólks og frá því að því var lokað vegna
endurbóta 1998 og fram á þennan dag hefur
gestafjöldi allt að því tífaldast í á annað
Söfn eru ekki til fyrir sig sjálf
„AFMÆLIÐ ER MIKILVÆGT TÆKIFÆRI TIL AÐ VELTA FYRIR SÉR HLUTVERKI SAFNSINS Í SAMTÍMANUM. FYRIR HVAÐ ÞAÐ VILJI
STANDA OG HVERT STARFSEMIN STEFNIR,“ SEGIR MARGRÉT HALLGRÍMSDÓTTIR ÞJÓÐMINJAVÖRÐUR EN ÞJÓÐMINJASAFNIÐ
ER 150 ÁRA Í DAG. HÚN METUR STÖÐU SAFNSINS STERKA, GESTUM FER FJÖLGANDI OG SÓKNARFÆRIN MÖRG.
Texti: Orri Páll Ormarsson orri@mbl.is
Myndir: Ragnar Axelsson rax@mbl.is
Margrét Hallgrímsdóttir þjóðminjavörður, til hægri, og Steinunn Sigurðardóttir hönnuður sýningarinnar Silfur Íslands bregða á leik í Bogasalnum.
* „Fagmennska erauðvitað ekkertannað en vandvirkni
og af henni á starfs-
fólk safnsins nóg.“