Morgunblaðið - Sunnudagur - 24.03.2013, Qupperneq 48

48 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 24.3. 2013
Ö
ðru hverju gerist
það í sögunni að
tæknin umbyltir
venjulegu lífi okk-
ar á nokkrum ár-
um eða áratugum, nóg er að nefna
farsímana og tölvurnar sem dæmi.
Færibandið jók mjög fram-
leiðslumátt upp úr 1900 og þjark-
ar, öðru nafni róbótar, hafa dregið
mjög úr þörf fyrir mannshöndina í
verksmiðjum síðustu árin. En nú
virðist enn umfangsmeiri fram-
leiðslubreyting vera á döfinni, jafn-
vel bylting sem gæti gerbreytt
samfélagsháttum og gert almenn-
um borgurum kleift að færa „verk-
smiðjuna“ heim til sín í kjallarann
eða bílskúrinn.
Fyrir fáeinum áratugum hefði
nær allt sem fjallað verður um hér
verið afgreitt með orðinu vís-
indaskáldskapur, draumórar. En
ekki lengur eins og sjá má af
fjölda greina í virtum tímaritum
eins og Economist, Atlantic og
Science.
Að „prenta“ hluti og
menn
Fyrir tæpum þrem áratugum var
fyrsta nothæfa þrívíddarprentvélin/
tölvan kynnt, hér eftir verður oft-
ast notað við heitið 3D. Hægt er
að búa til þrívíddarteikningu af
húsi eða hlut í tölvum, tæknin hef-
ur lengi verið notuð af hönnuðum
og arkitektum. En nú eru menn
komnir lengra. Ekki er lengur lát-
ið duga að prenta staf eða mynd á
blað heldur eru menn farnir að
framleiða með þessum hætti,
„prenta“, alls konar hluti. Hvert
lag af efninu er aðeins örlítið brot
úr millimetra að þykkt, lögin eru
„soðin“ saman með ofurhita leysi-
geislans. Búnir eru til listmunir og
leikföng, glös og bollar en líka fiðl-
ur og byssur, einnig tanngómar,
heyrnartæki og gervilimir
sem eru frá upphafi
sniðin að
not-
and-
anum.
Í rauninni er villandi að kalla
þetta prentun, á ensku er nú
fremur notað hugtakið „additive
manufacturing“, fjöllaga verk-
smiðjuframleiðsla sem er nokkuð
stirðbusalegt. Nota má til bráða-
birgða hugtakið „lag-oná-lag“.
Enn sem komið er hafa menn
ekki lagt í að reyna að búa til bíl-
vél með 3D-tækni en smíðuð var
yfirbygging á smábíl og Airbus-
verksmiðjurnar stefna að því að
framleiða flóknasta hluta farþega-
þotunnar, sjálfan vænginn, með
lag-oná-lag-tækni. En einnig gera
menn nú tilraunir með hönnun og
smíði líffæra!
Sum erfið form er að sögn
hönnuða varla hægt að framleiða
nema með 3D-tækni. Á vef orku-
málaráðuneytis Bandaríkjanna er
fjallað um framtíð þrívíddarprent-
unar og sagt að áhrifin á vöru-
framleiðslu muni verða ótvíræð.
Tæknin geti „hraðað geysilega ný-
sköpun, stytt birgðaleiðir, snar-
minnkað notkun efnis og orku og
dregið úr sóun“. Og hagkvæmni
fjöldaframleiðslunnar verður miklu
minni en núna; auðvelt er að
breyta skipunum um lögun og efn-
isval í hverri tölvu. Klæð-
skerasauma vöruna.
Sumar af breytingunum sem 3D
veldur munu gera okkur lífið
þægilegra, aðrar geta bjargað
mannslífum. Og hægt verður að
framleiða vörur allan sólarhringinn
án þess að mannshöndin geri ann-
að en stilla tölvuna og starta tæk-
inu.
Þessi ómannaða, breska flugvél
kostaði um eina milljón króna og var
að mestu búin til í 3D-prentara, rafmótor
hennar þó undanskilinn. Vænghafið er nær
tveir metrar og hámarkshraði um 160 km á
klukkustund.
Lag ofan á lag ofan á lag ofan á ...
*Búnir eru til listmunir ogleikföng, glös og bollar enlíka fiðlur og byssur, einnig
tanngómar, heyrnartæki og
gervilimir sem eru frá upphafi
sniðin að notandanum.
Möguleikar 3D-prentunar virðast
ævintýralegir, búin hafa verið til
flauta og fiðla í slíkum tækjum.
Síðastnefnda hljóðfærið, reyndar
í tveim eintökum, var búið til í
fyrra við háskólann í Exeter og
sagt frá málinu á CNN-sjónvarps-
stöðinni. En úr hverju er fiðlan?
Efnið er háþróað polymer-efni
sem kallast polyether ketone,
það er ákaflega sterkt og er m.a.
notað í geimför og tæki sem
grædd eru í sjúklinga. 3D-tækið
sem bjó til fiðluna notaði svo-
nefnda laser-sintering aðferð til
að móta einstaka hluta fiðlunnar
og þá er hitinn allt að 385 gráður
á Celsius. Laura Powell, 15 ára
stúlka, nemandi við South West-
tónlistarskólann í Exeter var látin
prófa fiðluna og bar ekki á öðru
en að allt virkaði mjög vel.
GÆÐAFIÐLA SEM BÚIN VAR TIL Í VÉL OG VIRKAR
Laura Powell með 3D-fiðluna.
Gert er ráð fyrir að um 2025 verði
komið í gagnið hnattrænt net af
miðstöðvum 3D-prentara til vöru-
framleiðslu. Nýting á hráefni verð-
ur margfalt betri en í hefðbundnum
verksmiðjum, afsag er nánast ekki
neitt af því að vélin notar aðeins
það magn af hráefni sem hún þarf.
Hægt verður að framleiða flókna
hluti í einu lagi. Velja má hönnun úr
ýmsum áttum, skanna hana inn í
tölvuna, endurbæta hönnunina eða
lagfæra, búa til sína eigin hönnun.
Ekki þarf að hafa til taks fjölda
verkfæra og ekki þarf lengur að
nota og eiga fjölda móta fyrir mis-
munandi stærðir og gerðir um-
ræddra tækja eða áhalda. Nóg að
breyta stillingunni í tölvunni.
Árið 2006 urðu þau tímamót að
kynnt var fyrsta vélin sem getur
„fjölgað sér“, búið til varahluti í sig
og jafnvel aðra, sams konar vél. En
hvað verður um einkaleyfi ef fólk
getur t.d. búið til sín eigin lyf heima
eftir að hafa komist yfir formúlu
sem einhver hefur lekið á netið?
Gefast lyfjafyrirtækin upp bar-
áttulaust? Því er spáð að 3D-
tæknin muni á næstu árum hleypa
af stað harkalegum málaferlum um
allan heim. Þrýst verði á löggjafann
að setja skorður við framleiðslu
3D-prentaranna sem á næstu ára-
tugum gætu orðið álíka hvers-
dagsleg heimilistæki og eldavélar.
EINKALEYFISHAFAR GÆTU HAFIÐ STRÍÐ
DRAUMAR VÍSINDASKÁLDSAGNANNA RÆTAST NÚ MEÐ ÓTRÚLEGRI ÞRÓUN ÞRÍVÍDDARPRENTUNAR, ÖÐRU NAFNI 3D. HITI FRÁ LEYSI-GEISLUM ER
NOTAÐUR TIL AÐ HLAÐA UPP ÖRÞUNNUM LÖGUM AF MULDU EÐA FLJÓTANDI HRÁEFNI AF ÖLLU HUGSANLEGU TAGI OG ÚTKOMAN VERÐUR
HLUTIR EINS OG BOLLAR OG LEIKFÖNG EN LÍKA HEYRNARTÆKI OG HUGSANLEGA FLUGVÉLAVÆNGIR – JAFNVEL LÍFFÆRI!
Kristján Jónsson kjon@mbl.is
3D-vélin sem leysir vandann og
getur fjölfaldað sjálfa sig.
Sérafslættir (-10 kr. í fyrsta skipti, -10 kr. á afmælisdaginn og -15 kr. í 10. hvert skipti) koma ekki til viðbótar við aðra afslætti eða önnur viðskiptakjör. Nánar á ob.is.
Til að safna Vildarpunktum Icelandair með ÓB-lyklinum þarf að hafa hann tengdan Visa Icelandair, American Express vildarkorti eða Einstaklingskorti Olís.
Nánari upplýsingar eru á ob.is/Vildarkerfi.
-15kr.