Morgunblaðið - 06.04.2013, Blaðsíða 33

33
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 6. APRÍL 2013
Ljúft er lífið Blessað ungviðið skellir sér á hjólafákana í vorkomunni og leikur við hvurn sinn fingur.
Ómar
Flest okkar þekkj-
um allt of vel hvernig
verðtryggðu lánin
ruku upp í hruninu.
Þegar krónan féll eins
og steinn fór verð-
bólgan á flug. Og þeg-
ar verðbólgan fer á
flug tekur hún verð-
tryggðu lánin með
sér. Þau hækka í
hæstu hæðir og eftir
stendur venjulegt fólk
og starir á greiðslu-
seðlana. Hönn-
unargallinn í hagkerf-
inu blasir við: Lánin
hækka og hækka þótt
fólk borgi og borgi.
Krónan hækkar
lánin
En þetta gerist ekki
bara í hruni. Verð-
bólgan hér á Íslandi
er viðvarandi langtum
hærri en í nágranna-
ríkjunum. Rannsóknir
sérfræðinga Seðla-
bankans sýna að blessuð krónan okk-
ar ber þar mesta ábyrgð sem bæði
sveiflu- og verðbólguvaldur. Því
óstöðugra sem efnahagsumhverfið
er – því dýrari verða lánin. Skulda-
mál heimilanna verða því ekki að-
skilin gjaldmiðilsmálunum.
Þess vegna auglýsti Sjálfstæðis-
flokkurinn fyrir kosningarnar 2009
einhliða upptöku evru. Sigmundur
Davíð hélt heila ráðstefnu um Kan-
adadollar. Steingrímur J. varð um
hríð ástfanginn af norsku krónunni.
En Seðlabankinn sló þá valkosti alla
út af borðinu. Í gjaldmiðilsskýrslunni
frá síðasta sumri kvað hann skýrt
upp úr með að valkosturinn við
óstöðuga krónu væri bara einn: upp-
taka evru.
„Íslandsálagið“
Í skýrslu Viðskiptaráðs frá því fyr-
ir jól kemur fram að lántökukostn-
aður íslenska ríkisins er að meðaltali
4,5% hærri en í samanburðarríkjum
árin 1995 til 2012. Þetta er hið svo-
nefnda „Íslandsálag“ sem við þurf-
um að borga umfram aðrar þjóðir
með gjaldmiðlinum okkar á skuldir
allra heimila, fyrirtækja og hins op-
inbera. Viðskiptaráð mat það svo, að
„Íslandsálagið“ gæti numið á bilinu
130 til 230 milljörðum króna á hverju
einasta ári.
Líklega er neðri talan
afar varlega áætluð því
bara ríkið eitt og sér
borgar um 90 milljarða
króna á ári í vexti af er-
lendum lánum. Þá eru
eftir vaxtagreiðslur
sveitarfélaganna sjötíu
og sjö, fyrirtækjanna
okkar og tugþúsunda
heimila. Sérhvert pró-
sentustig í lægri vexti
einungis af skuldum rík-
issjóðs getur skilað okk-
ur 14-15 milljörðum á
ári. Ef Ísland fengi að
borga Evrópuvexti
myndi það spara rík-
issjóði um 60 milljarða
króna á ári. Það eru
raunverulegir fjár-
munir.
Þrefalt hærri vextir
Alþýðusamband Ís-
lands kemst að svipaðri
niðurstöðu varðandi „Ís-
landsálagið“. Þeirra út-
reikningar frá því fyrir
rúmu ári sýndu að vextir
af nýjum húsnæð-
islánum hér á Íslandi
hafa verið tæplega þrefalt hærri en
að meðaltali á evrusvæðinu. – Þrefalt
hærri!
ASÍ segir að ef Íslendingar fengju
að borga meðaltalsvexti á evrusvæð-
inu myndi það spara íslenskum
heimilum um 117 milljarða króna á
ári. Það jafngildir að meðaltali 17%
hækkun ráðstöfunartekna. Þetta
undirstrikar enn frekar að skulda-
mál heimilanna eru nátengd gjald-
miðilsmálunum. Staðreyndin er sú,
að krónan er þyngsti skatturinn.
Íslenski kúrinn?
Niðurstaðan: Það er ekki nóg að
að skera svolítið af skuldunum ef við
lendum aftur á sama stað. Við Sig-
mundur Davíð vitum alltof vel að ís-
lenski kúrinn dugar skammt ef mað-
ur bætir aftur á sig skömmu síðar.
Ef ekkert er að gert í gjaldmið-
ilsmálunum mun óstöðugleikinn
valda því að skuldirnar hækka jafn-
skjótt aftur í næsta verðbólguskoti.
Bara með því að losna við „Ís-
landsálagið“ geta íslensk heimili auk-
ið ráðstöfunartekjur sínar svo um
munar. Fyrirtækin geta bætt rekst-
ur sinn. Og íslenska ríkið mun hafa
úr meiru að spila því það fer tugmillj-
örðum minna í vaxtagreiðslur.
Eftir Össur
Skarphéðinsson
»Ef ekkert er
að gert í
gjaldmiðilsmál-
unum mun
óstöðugleikinn
valda því að
skuldirnar
hækka jafn-
skjótt aftur í
næsta verð-
bólguskoti.
Össur Skarphéðinsson
Höfundur er utanríkisráðherra.
Evran og skulda-
mál heimilanna
Hversu oft hefur því
ekki verið haldið fram
að efnahagsstefna árin
fyrir bankahrunið hafi
einkennst af frjáls-
hyggju? Og það sé síð-
an þessi meinta frjáls-
hyggja sem valdið hafi
því að bankarnir
hrundu með afleið-
ingum sem við öll
þekkjum.
En var þetta þann-
ig? Sáum við það birtast í þróun rík-
isútgjalda á þessum tíma, með minni
ríkisútgjöldum? Nei, aldeilis ekki.
Ríkisútgjöldin jukust þvert á móti
mjög verulega að raungildi og ekki
síst framlögin til velferðarmála, heil-
brigðismála og fræðslumála. Þvert
ofan í það sem sagt hefur verið í um-
ræðunni; gagnrýnislítið meira og
minna.
Ríkisútgjöldin jukust
um 44% að raungildi
Ég lagði fram fyrirspurn á Alþingi
fyrr í vetur, um þróun ríkisútgjalda.
Svar fékk ég á dög-
unum, sem tók til ár-
anna 1998 til 2011. Í
þessum tölum má
glögglega sjá hvernig
ríkisútgjöldin þróuðust
í heild og í einstökum
málaflokkum, meðal
annars á árunum 1998
til 2008, sem sagt á ára-
tugnum fyrir banka-
hrunið. Ef fylgt hefði
verið frjálshyggju-
stefnu hefðu þessi út-
gjöld væntanlega
lækkað. En var það
svo? Nei. Þvert á móti. Ríkisút-
gjöldin jukust á þessum tíma um
44% að raungildi. Það er eftir að bú-
ið er að leiðrétta fyrir verðlagi. Hin
meinta frjálshyggja birtist okkur
sem sagt í því að útgjöld ríkissjóðs
jukust sem þessu nemur!
Mikil aukning á útgjöldum
til velferðarmála
Skoðum nú einstaka málaflokka
og hvernig þeir þróuðust á þessum
tíma og höfum í huga að um er að
ræða algjörlega sambærilegar tölur
á föstu verðlagi ársins í ár.
Berum fyrst niður í fræðslu-
málum, skólamálum af öllum toga,
sem ríkissjóður fjármagnar. Árið
1998 var veitt úr ríkissjóði 38 millj-
örðum í þennan málaflokk. Árið 2008
voru útgjöldin 57 milljarðar. Þetta
er aukning um 50% á föstu verðlagi.
Skoðum því næst heilbrigðismál.
Þetta er fjárfrekasti málaflokkurinn
í ríkisútgjöldunum. Til hans voru
veittir 102 milljarðar árið 1998, á
verðlagi ársins 2013. Árið 2008 var
varið til heilbrigðismála 146 millj-
örðum á sama verðlagi. Aukning um
43%.
Almannatryggingar og velferð-
armál: Framlögin 1998 voru 78 millj-
arðar, en námu 107 milljörðum árið
2008. Þessar tölur eru á verðlagi árs-
ins 2013 og því að fullu samanburð-
arhæfar. Þessi útgjöld jukust um
37%.
Loks má nefna samgöngumál,
vegagerð, flugvallargerð og hafn-
arframkvæmdir, sem sagt þann
hluta innviða okkar samfélags. Þar
var aukningin hlutfallslega mest.
Árið 1998 var varið 25 milljörðum til
samgöngumála á verðlagi ársins
2013. Árið 2008 var veitt 51 milljarði
til málaflokksins. Aukning um 104%.
Ríkisútgjöldin jukust umfram
aukna þjóðarframleiðslu
Og loks skulum við líta á ríkisút-
gjöld sem hlutfall af vergri lands-
framleiðslu. Árið 1998 voru ríkisút-
gjöldin 26,9% á þennan mælikvarða
mælt. Árið 2008 var þetta hlutfall
komið í 28,8%. Í þessu sambandi er
mikilvægt að hafa í huga að lands-
framleiðslan jókst á þessu tímabili,
þannig að hvort tveggja gerðist í
senn. Hlutfallið sem varið var til rík-
isútgjalda jókst, jafnframt því að
það sem var til skiptanna var hærri
tala.
Af þessum tölum má sjá að gagn-
stætt því sem oft er haldið fram, þá
jukust ríkisútgjöldin mjög verulega
á árunum 1998 til 2008. Drógust að
vísu nokkuð saman sem hlutfall af
vergri landsframleiðslu á árunum
2003 til 2007, en á þeim árum var
mikill vöxtur þjóðarbúsins, þannig
að ríkisútgjöldin jukust engu að síð-
ur. Ríkissjóður fékk sem sagt stöð-
ugt meira í sinn hlut.
Hvernig voru aukin umsvif í
þjóðarbúinu nýtt?
Vöxtur í þjóðarbúskapnum á þess-
um árum var nýttur til þess að
greiða niður skuldir ríkisins, borga
inn á lífeyrisskuldbindingar hins op-
inbera og búa þannig í haginn til
framtíðar. Jafnframt þessu var farið
í margs konar mikilvægar sam-
göngubætur, eins og að framan var
rakið, sem voru liður í því að gera
okkur samkeppnishæfari á mörgum
sviðum. Og síðast en ekki síst: Aukin
umsvif í þjóðarbúinu voru nýtt til
þess að styrkja stoðir heilbrigð-
iskerfisins, velferðarkerfisins og
menntakerfisins, eins og tölurnar
hér að undan sýna glögglega fram á.
Eftir Einar Kristin
Guðfinnsson »Ríkisútgjöldin juk-
ust mjög verulega að
raungildi á árunum
1998-2008, ekki síst
framlögin til velferðar-
mála, heilbrigðismála og
fræðslumála. Þvert ofan
í það sem sagt hefur
verið í umræðunni.
Einar Kristinn
Guðfinnsson
Höfundur er alþingismaður.
Ríkisútgjöldin jukust á „frjálshyggjuárunum“