Morgunblaðið - 16.12.2013, Blaðsíða 20

SVIÐSLJÓS
Helgi Bjarnason
helgi@mbl.is
Meginkostnaður við verð-bólgu er ekki rýrnunkaupmáttar heldurhandahófskennd til-
færsla eigna milli skuldara og spari-
fjáreigenda vegna óvæntrar verð-
bólgu. Verðtrygging eyðir þessari
áhættu og gagnast því bæði lánveit-
endum og lántakendum. Þá fjölgar
verðtrygging valkostum á láns-
fjármarkaði en fjölgun valkosta eyk-
ur jafnan velferð almennings.
Þetta er meðal ályktana sem fram
koma í grein Lúðvíks Elíassonar,
hagfræðings og starfsmanns fjár-
málastöðugleikasviðs Seðlabanka Ís-
lands, sem birt er í Efnahagsmálum.
Í greininni, „Verðtrygging 101“, er
farið yfir ýmis grundvallaratriði, um-
ræðu og rannsóknir.
Vægi verðtryggingar eykst
Verðtrygging lána er ekki sér-
íslenskt fyrirbrigði. Lúðvík getur
þess að í löndum þar sem verðbólga
er mikil hafi um langt skeið þróast
markaður fyrir verðtryggð skulda-
bréf og lán. Á þessari öld hafi enn
fjölgað löndum sem gefa út verð-
tryggð ríkisskuldabréf og útgefendur
einskorðast ekki lengur við lönd sem
glíma við þráláta verðbólgu. Tilgang-
urinn er fyrst og fremst að draga úr
fjármagnskostnaði ríkissjóðs því
verðtryggðir raunvextir eru jafnan
lægri en raunvextir á óverðtryggðri
fjármögnun.
Vinsældir þessara skuldabréfa
hafa farið vaxandi eftir því sem mark-
aðir með þau hafa þróast. Útgáfa
verðtryggðra bréfa franska ríkisins
hefur til dæmis aukist ár frá ári. Vægi
þeirra hefur einnig farið vaxandi á
Ítalíu og í Þýskalandi.
Lúðvík bendir á að verðtrygging er
ein leið til þess að eyða þeirri óvissu
sem skapast um raunvirði endur-
greiðslna lána og skuldabréfa vegna
sveiflukenndrar verðbólgu yfir samn-
ingstímann. Hún dragi því úr óvissu
og þar með áhættuálagi. Raunvextir
verðtryggðra lána verði því lægri en
sambærilegra lána sem ekki eru
verðtryggð.
Fram kemur að mikil skuldsetning
heimila á þensluskeiðinu fyrir 2008
hafi ekki orðið vegna verðtryggingar
heldur vegna þess að þau tóku lán og
lánastofnanir veittu lán, þegar óraun-
særrar bjartsýni gætti varðandi mat
lántakenda og lánveitenda á greiðslu-
getu. Þensluskeiðið hafi ekki reynst
vera eðlilegt ástand og bendir Lúðvík
á að sömu vandamál hafi orðið í öðr-
um ríkjum við svipuð skilyrði, alveg
óháð því hvort verðtryggð lán væru
þar í boði.
Peningaglýja ræður afstöðu
Lúðvík segir að svo virðist sem
peningaglýja, sem stafi af því að ekki
sé gerður greinarmunur á breyt-
ingum nafnverðs og raunverðs, virð-
ist leika stórt hlutverk í andstöðu við
verðtryggingu. Margir virðist telja að
verðbólga rýri kaupmátt almennings
vegna þess að launaþróun sé á eftir
verðlagi og að launþegar ráði þess
vegna ekki við afborganir verð-
tryggðra greiðslna. Hann bendir á að
launabreytingar séu tíðari eftir því
sem verðbólga er meiri og laun
ákvörðuð út frá væntingum um þróun
verðlags. „Meginafleiðing óvæntrar
verðbólgu er tilfærsla verðmæta milli
lánþega og lánveitenda en ekki fall-
andi kaupmáttur.“
Þá fjallar höfundurinn um umræðu
um bann við verðtryggingu og segir
meðal annars: „Verðtrygging er einn
af þeim valkostum sem bjóðast þegar
tekin eru lán til langs tíma. Bann við
verðtryggingu felur því í sér að val-
kostum fækkar og fækkun valkosta
leiðir jafnan til minni velferðar. Það
verður að teljast ólíklegt að minni vel-
ferð sé í raun markmið þeirra sem
tala fyrir banni við verðtryggingu.“
Bann við verðtrygg-
ingu minnkar velferð
Morgunblaðið/Golli
Húsnæði Vinsældir óverðtryggðra húsnæðislána hafa aukist smám saman
eftir því sem verðbólgan hefur haldist lengur í skefjum.
20
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 16. DESEMBER 2013
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Íliðinni vikukynntu bæðiVinstri
grænir og Sam-
fylkingin tillögur
sínar um breyt-
ingar á fjárlaga-
frumvarpinu svo það mætti
endurspegla betur stefnu
þessara flokka. Ekki er
ástæða til að gera ráð fyrir
að þessar tillögur nái fram
að ganga, enda var stefnu
þessara flokka hafnað með
afgerandi og eftirminnileg-
um hætti í kosningunum síð-
astliðið vor. Engu að síður
er jákvætt að tillögurnar
komi fram því að þær gefa
kjósendum góða sýn á af-
stöðu þessara flokka og við
hverju hefði mátt búast
hefðu þeir náð betri útkomu
í vor.
Þó verður að hafa í huga
að tillögurnar eru settar
fram þegar flokkarnir eru í
stjórnarandstöðu og eru
ekki að fara að hrinda þeim í
framkvæmd, þannig að ætla
má að frekar sé reynt að
setja fram tillögur sem lík-
legar eru taldar til vinsælda
en hinar sem óvinsælastar
kynnu að verða. Þær eru
væntanlega geymdar þar til
og ef flokkarnir komast aft-
ur í lykilstöðu í íslenskum
stjórnmálum.
En þó að þeir sem kynntu
tillögurnar hafi þannig sett
upp sparisvipinn er ljóst að
vinstriflokkarnir hafa ekk-
ert lært af mistökum sínum
á síðastliðnu rúmu kjör-
tímabili. Í meginatriðum
ganga tillögur beggja flokka
út á að hækka skatta veru-
lega og að útdeila auknu fé
úr ríkissjóði sem skatt-
heimtunni nemur. Þessi
hugsun réð ríkjum í stjórn-
arráðinu á síðasta kjör-
tímabili en gekk ekki upp þá
og mun ekki ganga upp síð-
ar. Það sem vinstriflokk-
arnir gleyma eða neita að
viðurkenna er að skatt-
heimtan hefur neikvæð áhrif
á framleiðslu í hagkerfinu
og þess vegna munu skatta-
hækkanir þeirra ekki skila
þeim tekjum sem þeir gera
ráð fyrir, sérstaklega þegar
horft er fram á veginn.
Tekjuhliðin gengur þess
vegna ekki upp.
Útgjaldahliðin gengur þar
með ekki heldur upp nema
með hallarekstri ríkissjóðs,
en burt séð frá því þá eru
viðbótarútgjöldin
sem vinstriflokk-
arnir leggja til
dæmigerð fyrir
yfirboðspólitík
og eru ekki mjög
sannfærandi.
Þeir segjast nú vilja láta
Ríkisútvarpið fá útvarps-
gjaldið óskert, en skertu
það sjálfir ítrekað á liðnu
kjörtímabili. Þeir segjast
vilja setja enn meira viðbót-
arfé í heilbrigðiskerfið en
núverandi stjórnarflokkar
ætla að gera, en allir muna
hvernig þeir forgangsröð-
uðu þegar þeir voru í stjórn
svo að þetta er ótrúverðugt í
meira lagi. Fjöldi annarra
tillagna um aukin útgjöld til
ákveðinna mála er einnig
settur fram og er ekki mikið
trúverðugri en þau dæmi
sem nefnd eru hér að ofan
og skýrist því einkum af yf-
irboðspólitík.
Ein sérkennilegasta til-
lagan í yfirboðspakka
vinstriflokkanna er þó tví-
mælalaust á tekjuhliðinni,
en Samfylkingin leggur til
að „leggja á 6 milljörðum
meira í bankaskatt en rík-
isstjórnin hyggst gera,“ og
bætir við að ef bankaskattur
sé jafn örugg tekjulind og
stjórnvöld leggja nú upp
með séu engin rök til þess að
nota hann ekki til annarra
verkefna en skuldaniðurfell-
inga. Greinilegt er að Sam-
fylkingin hefur ekki mikla
trú á þessari skattlagningu
á fjármálafyrirtæki, sem
kemur ekki á óvart því að
vinstristjórnin sló sem
kunnugt er skjaldborg um
slík fyrirtæki og gætti þess
vandlega að skattleggja
heimilin í topp áður en
föllnu fjármálafyrirtækin
væru snert. Forystumenn
Vinstri grænna hafa sömu
efasemdir um að styggja
fallin fjármálafyrirtæki og
hina erlendu kröfuhafa með
því að ræða um skattheimtu
á þau, en þeir hafa þó ekki
þann hárbeitta húmor að
setja hækkun bankaskatts-
ins inn í tillögur sínar.
Á heildina litið eru til-
lögur Samfylkingarinnar og
Vinstri grænna fagnaðar-
efni því að þær sýna al-
menningi að þessir flokkar
hafa enn ekkert lært af mis-
tökum sínum og eiga áfram
fullt erindi í stjórnarand-
stöðu.
Ótrúverðugar til-
lögur vinstriflokk-
anna eru þrátt fyrir
allt mjög gagnlegar}
Hefðbundin yfirboð
og skattahækkanir
F
ærni í stærðfræði og lesskilningi
hrakar. Frammistaða versnar
verulega frá 2009 og sé horft tíu
ár aftur í tímann hafa grunn-
skólanemar dregist aftur úr sem
nemur hálfu skólaári. Þriðjungur fimmtán ára
stráka getur ekki lesið sér til gagns. Þeir þurfa,
á mannamáli sagt, að sitja eftir, fara í aukatíma
og vera duglegri í heimanáminu. Árangur í
skólum á höfuðborgarsvæðinu er betri en úti á
landi en almennt hefur skólabragur batnað og
viðhorf nemenda til náms eru jákvæðari en áð-
ur. Þetta eru helstu niðurstöður svonefndrar
Pisa-könnunar um námsárangur íslenskra ung-
menna sem kynntar voru á dögunum og hafa
víða verið ræddar.
Viðbrögðin hafa verið fyrirsjáanleg; kenn-
arar segja hnignun þessa vera afleiðingu mikils
niðurskurðar í framlögum til skólastarfs á síðustu árum.
Væntanlega mun forysta kennara tefla niðurstöðunum
fram í næstu kjaraviðræðum og víst eru kennarar ekkert
of sælir af sínu, þó að ekki verði séð að algjörlega bein lína
sé milli launa þeirra og árangurs nemenda. Aðrir þættir
hafa væntanlega meiri áhrif. Illugi Gunnarsson mennta-
málaráðherra er – eins og raunar margir fleiri – til-
lögugóður en hann upplýsti í Morgunblaðinu að hann hefði
m.a. boðað tölvuleikjahönnuði á sinn fund til að ræða þró-
un námsefnis við hæfi illa læsra stráka. Víst er að leikja-
stundir í tölvunni eru fjarri því lærdómsríkar en kannski
má breyta því með nýjum vinnubrögðum.
Íslendingar eru puðarar. Síðustu daga hef
ég tekið stikkprufur og spurt foreldra og börn
hve langur vinnudagur þeirra sé. Svörin eru
yfirleitt svipuð; krakkarnir eru komnir á stjá
upp úr klukkan hálfátta á morgnana, bjallan
glymur þegar klukkan er korter gengin í níu
og þá tekur við þétt stundaskrá fram til klukk-
an tvö. Í framhaldinu koma svo allskonar at-
riði, sumir krakkar æfa íþróttir þrisvar til fjór-
um sinnum í viku, margir eru í tónlistarnámi,
skátunum, skák, dansi og svo framvegis. Þá er
dagskrá á frístundaheimilum og í fé-
lagsmiðstöðvum og auðvitað mæta krakkarnir
þangað enda skiptir sú samvera miklu hvað
varðar félagsþroska því maður er manns
gaman. Raunin er því sú að krakkarnir eru
oft ekki komnir heim fyrr en klukkan fimm
síðdegis og jafnvel síðar. Og þá er heimalær-
dómurinn jafnvel eftir.
Við sem fullorðin erum þekkjum vel að eftir átta til tíu
stunda vinnu er orkan búin og þaðan af síður er þess að
vænta að krakkar sem eru með vaxtarverki líkama og sál-
ar megni mikið að svo löngum starfsdegi loknum. Er lík-
legt að þau setjist niður með góða bók og lesi sér til fróð-
leiks og ánægju og geti lyft huganum í hæðir? Nei,
auðvitað ekki. Skýringin á slakri útkomu í könnun Pisa
liggur í þjóðfélagsgerðinni; löngum vinnudegi og lífsgæða-
kapphlaupi. Krakkarnir eru leiksoppar og kröfur sam-
félagsins um námsárangur þurfa því að vera sanngjarnar
og í samræmi við aðstæður. sbs@mbl.is
Sigurður Bogi
Sævarsson
Pistill
Gerum sanngjarnar kröfur
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjórar:
Davíð Oddsson Haraldur Johannessen
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Útgefandi:
Óskar Magnússon
Bann við verðtryggingu nýrra
neytendalána er á dagskrá
núverandi ríkisstjórnar. Skip-
uð var sérfræðinefnd til að
útfæra afnám verðtryggingar.
Tillögur og tímasett áætlun
áttu að liggja fyrir í lok árs-
ins.
Nú liggur fyrir að hópurinn
mun skila af sér tillögum í
janúar. Fram kemur á vef for-
sætisráðuneytisins að vinna
hópsins er á áætlun en þörf
talin á því að ræða hugmyndir
hans við verkefnisstjórn um
framtíðarskipan húsnæðis-
mála vegna skörunar á verk-
efnum.
Forsætisráðherra hefur m.a.
rökstutt málið með vísan til
misvægis launa og lána á
verðbólgutímum. Hækkun höf-
uðstóls geti leitt til yfir-
veðsetningar. Þá geti það
skapað hættu á útlánaþenslu
þegar lántakendur beri einir
áhættu af verðbólgu umfram
væntingar.
Tillögur koma
í janúar
SÉRFRÆÐINEFND