Morgunblaðið - Sunnudagur - 26.01.2014, Blaðsíða 45

Síðasta ríkisstjórn taldi að þeir sem ættu eitthvað
meira en þetta, eftir langan vinnudag, væru auðmenn
og þar með réttpíndir með skattlagningu og bæri að
hafa af þeim sem fyrst það sem út af stæði. En sú
kynslóð, sem er um þessar mundir því sem næst
komin í hóp „auðmanna“, eftir skilgreiningu Jóhönnu
og Steingríms, átti þrátt fyrir allt um sumt léttara
með að eignast eitthvað en sú kynslóð sem nú er að
basla við slíkt. Ef fram fer sem horfir þarf að fara
langt niður með auðlegðarmörk til að ná til þeirra
síðar meir, ef það ólán hendir að fólki, eins fyrr-
greindum skötuhjúum, skolar aftur í ráðherrastóla.
Fyrri kynslóðin gat slegið lán, fyrir daga verðtrygg-
ingar, án þess að nokkuð benti til þess að það væri
endurgreiðanlegt af þeim launum sem skuldarinn
hefði. Óraunsæ lántaka af þessu tagi reyndist því af-
spyrnu skynsamleg, þegar upp var staðið. Þetta var
áður en allur almenningur skynjaði, að það sem lagt
væri fyrir í bönkum af sparnaði, sem mikið var haft
fyrir, var þar geymt á öfugum vöxtum. Verðbólgan
var persónulegur hollvinur skuldara, en svarinn óvin-
ur hinna. Lengi vel fór engin umræða fram um þetta
í þjóðfélaginu. Þeir, ekki síst eldri borgarar, sem
veltu hverjum eyri oft áður en eytt var, lögðu allt fyr-
ir sem þeir gátu og stóðu svo í biðröðum utan við
bankadyr fyrstu dagana eftir hver áramót til að fá
vextina sína færða inn í bankabók. Og það stóð eins
og stafur á bók að „græddur var hver geymdur eyr-
ir“ og ríflega það, því alltaf jókst innstæðan. En gall-
inn var sá, að allt, sem hinn harðsótti sparnaður átti
að tryggja sparendunum síðar meir, hækkaði mun
meira en sparnaðinum nam. En um það var lítið rætt.
Lífeyrissjóðirnir voru lítils virði vegna þess að sparn-
aður þeirra sætti sömu örlögum. Lífeyrisþegar gátu
að vísu bætt sér upp hluta af því tapi með því að fá
lán frá sjóðnum sínum til fasteignakaupa. Þar sem
það brann upp, eins og annað, hafðist nokkuð upp úr
krafsinu. Það er í raun stórmerkilegt rannsóknarefni
hversu lengi tókst að plata grandvörustu borgara
landsins til að reyna að spara í íslensku bankakerfi
við þessar aðstæður. Á seinustu metrum þessa skeiðs
gátu séðir menn bætt stöðu sína með því að kaupa
verðtryggð skuldabréf ríkissjóðs með allt að 9 pró-
senta vöxtum (!). Þetta var auðvitað fundið fé og þá
ekki síst fyrir þá sem höfðu góðan aðgang að bönkum
og gátu slegið óverðtryggð lán með öfugum vöxtum
til að kaupa slík bréf. Þau voru sannkallað lán.
Sérkennilegt tal
Í umræðum um verðtryggingu nú, sem iðulega minn-
ir helst á kapphlaup berfættra manna í blindaþoku,
er ekkert rætt um þessa nýliðnu fortíð og hvernig
sparendur voru rændir um hábjartan dag til að
næsta kynslóð gæti komið sér þaki yfir höfuðið, án
þess að borga sannvirði þess. Nú geta menn valið um
það, hvort þeir vilji taka verðtryggt eða óverðtryggt
lán í sínum banka og hvort óverðtryggða lánið sé með
vexti óbundna í 3-5 ár eða bundna frá upphafi. Samt
er í allri umræðu um hugsanlegt afnám verðtrygg-
ingar látið eins og engir aðrir kostir en verðtryggð
lán séu fyrir hendi. Og allt tengist þetta umræðum
um verðbólguna.
Og sé það rétt að Íslendingar séu verðbólgufíklar
er rétt að skoða hvernig best er að haga baráttunni
gegn henni og horfa þá til þeirra tveggja fíkna, af
mörgum, sem ræddar voru hér að framan. Sá sam-
anburður sýnir strax að baráttunni við verðbólgu
svipar meira til baráttunnar gegn ofáti en áfengis-
fíkn. Því þótt talað sé um að verðbólga sé illvígt mein,
þá er það tal ekki nákvæmt. Verðbólga í kringum 0
gæti bent til þess að þjóðfélagið væri staðnað. Ef
mínustala stendur nokkra mánuði í röð fyrir framan
mælitöluna gæti það bent til að kreppa væri að grípa
um sig í þjóðfélaginu. Því vill enginn án verðbólg-
unnar vera. Þess vegna keppast allir seðlabankar
heimsins við að tryggja dálitla verðbólgu, t.d. á bilinu
2-3 prósent og þá helst aðeins ofan við fyrri töluna og
helst aðeins neðan við hina síðari, eins og það er
stundum orðað. Bandaríkin hafa síðustu árin prentað
dollarann sinn í óheyrilegu magni og dreift honum
við lágmarksverði út í hagkerfið. Þeir hafa treyst því
að þetta mætti gera án þess að verðbólga léti á sér
kræla, vegna slakans sem varð í bankakreppunni.
Enn virðist það fjárhættuspil hafa gengið eftir, en
óvíst er hversu lengi það fær staðist án eftirkasta, að
búa til fjármuni úr engu.
Bandaríkin hafa mikla sérstöðu vegna dollarans og
alþjóðlegrar útbtreiðslu hans. Þess vegna sagði Alan
Greenspan, fyrrverandi seðlabankastjóri Bandaríkj-
anna, í sjónvarpsviðtali að landið myndi „ætíð geta
staðið við allar sínar skuldbindingar, hversu miklar
sem þær yrðu, því það gæti prentað dollara að þörf-
um“. Tilefnið var lækkun matsfyrirtækja á AAA-mati
á ríkissjóði Bandaríkjanna. Þetta var auðvitað rétt
hjá Greespan, svo langt sem það nær. En slík prent-
un í langan tíma hlyti þó óhjákvæmilega að leiða til
verðbólgukúfs í Bandaríkjunum fyrr eða síðar. En
því svara sumir þarlendir svo, að við núverandi að-
stæður kynni það að vera kostur fremur en galli. Því
það myndi leiða til þess, að kröfur gjaldeyrisvara-
sjóða ríkja, eins og Kína, á Bandaríkin myndu lækka
hratt. Það er líka rétt svo langt sem það nær. En þá
hlýtur sú spurning að vakna, hvort bandaríski doll-
arinn myndi lengi halda alþjóðlegri stöðu sinni eftir
að við blasti að hann væri meðvitað notaður til þess
að Bandaríkin þyrftu ekki í raun að standa við skuld-
bindingar sínar á alþjóðavísu nema á pappírnum.
Þegar það gerðist væru framangreind orð meistara
Alans Greenspans hugsanlega orðin að langdýrustu
öfugmælum sem heimurinn hefði fengið að heyra.
Morgunblaðið/Kristinn
* Í umræðum um verðtrygg-ingu nú, sem iðulega minn-ir helst á kapphlaup berfættra
manna í blindaþoku, er ekkert
rætt um þessa nýliðnu fortíð og
hvernig sparendur voru rændir
um hábjartan dag til að næsta
kynslóð gæti komið sér þaki yfir
höfuðið, án þess að borga sann-
virði þess.
26.1. 2014 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 45