Morgunblaðið - 04.01.2014, Blaðsíða 27

27
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 4. JANÚAR 2014
Við Jakasel í Breiðholti Ökumönnum gremst þegar götur eru hvorki ruddar, sandaðar né saltaðar en krökkunum líður aldrei betur á sleðunum en þegar snjórinn er nægur og færið gott.
Ómar
Berlín | Evrópusam-
bandið hefur líklega
aldrei upplifað neitt
þessu líkt áður: Rík-
isstjórn Viktors Janúkó-
vits, forseta Úkraínu,
þóttist vera að semja um
nánari tengsl við sam-
bandið, en hætti við á
síðustu stundu. Leiðtog-
um ESB fannst þeir
hafa verið gabbaðir; á
hinn bóginn ríkti andrúmsloft fögn-
uðar í Moskvu.
Eins og við vitum núna var helsti
hvati Janúkóvits fyrir viðræðunum sá
að hækka gjaldið sem Rússland
myndi greiða til þess að halda Úkra-
ínu á áhrifasvæði sínu. Örfáir dagar
liðu áður en Janúkóvits og Vladimír
Pútín, forseti Rússlands, tilkynntu
um lán frá Rússlandi sem nam 15
milljörðum Bandaríkjadaga, lækkun
á verði jarðgass og ýmsa viðskipta-
samninga.
Frá sjónarhóli Janúkóvits er samn-
ingurinn hyggilegur til skemmri tíma
litið: Jarðgassamningurinn mun
hjálpa Úkraínu að lifa af veturinn,
lánið forðar Úkraínu frá því að falla á
gjalddaga með skuldir sínar, og
samningurinn heldur rússneska
markaðnum, sem hagkerfið reiðir sig
á, opnum. Þegar horft er til lengri
tíma fylgir því að hafna ESB og opna
faðminn fyrir Rússlandi sú hætta að
Úkraína glati sjálfstæði sínu – en
skipan Evrópu í kjölfar Sovéttímans
treystir á það sjálfstæði.
Þegar horft er á stjórnmálastöðu
landsins er Úkraínu skipt í tvennt.
Austur- og suðurhéruð landsins (sér-
staklega Krímskaginn) vilja samein-
ast Rússlandi á ný, á meðan vestur-
og norðurhéruðin
krefjast þess að færast
í áttina að Evrópu.
Þessi deila verður því
aðeins leyst í fyr-
irsjáanlegri framtíð
með miklu ofbeldi, eins
og fjöldamótmælin í
Kíev sýna. En enginn
með viti getur óskað
eftir slíkri niðurstöðu.
Úkraína þarfnast frið-
samlegrar og lýðræð-
islegrar lausnar, sem
verður einungis fundin
innan núverandi ástands.
Hegðun ESB krefst útskýringa.
Janúkóvits hefur alltaf verið banda-
maður valdhafanna í Kreml. Kosning
hans árið 2010 markaði endalok hinn-
ar evrópuvænu appelsínugulu bylt-
ingar sem kom í veg fyrir að hann
stæli forsetakosningunum árið 2004
og héldi Úkraínu í faðmi Rússa.
Þannig að hvers vegna ýtti sam-
bandið á eftir samkomulagi, án þess
að geta boðið Úkraínu nokkuð í lík-
ingu við það sem Rússar höfðu?
Svarið má finna í samskiptum Evr-
ópu og Rússa. Þegar Sovétríkin féllu
glötuðu Rússar ekki bara stöðu sinni
sem heimsveldi; innan Evrópu var
landið neytt til þess að hörfa aftur
með landamæri sín og áhrif sem
Rússar höfðu ýtt í vesturátt frá dög-
um Péturs mikla – sem náðu að lok-
um að Saxelfi og Thüringen. Þegar
Pútín tók við af Borís Jeltsín sem for-
seti Rússlands, hafði hann þrjú yf-
irmarkmið sem hann stefnir enn að:
að binda enda á undirlægjuhátt
Rússa í kjölfar falls Sovétríkjanna
gagnvart Vesturveldunum; að koma
aftur á fullveldi yfir flestum af fyrr-
verandi Sovét-lýðveldunum, eða í það
minnsta nægu valdi til að stöðva
framrás NATO í austurátt; og að
heimta aftur smátt og smátt stöðu
Rússlands sem heimsveldis.
Þessi markmið myndu ekki nást
með Rauða hernum, heldur af mögu-
leikum landsins í efnahagsmálum,
einkum með útsjónarsamri orku-
stefnu sem er studd af miklum olíu-
og jarðgasauðlindum. Sú stefna
krefst þess að tryggja fyrst yfirráð
Rússa yfir þessum auðlindum. Hún
krefst þess einnig að setja upp nýja
útflutningsleiðir til Evrópu, sem með
því að fara framhjá Úkraínu, myndu
gera landið veikt fyrir kúgun, því að
lokun á olíustreymi til landsins myndi
ekki lengur valda vandræðum í Evr-
ópu. Lokamarkmiðið væri að ná aftur
rússneskri yfirstjórn yfir úkraínska
olíuleiðslunetinu. Á þeim tímapunkti
væri hægt að narra Úkraínu til þess
að ganga í „Evrasíusamband“ Pútíns,
hliðstæðu Rússa við Evrópusam-
bandinu sem miðar að því að halda
fyrrverandi Sovétlýðveldum innan
áhrifasvæðis Rússa.
Auk þess að nota Nord Stream- og
South Stream-olíuleiðslurnar til þess
að skera Úkraínu frá útflutningi
Rússa til Evrópu, tókst Kremlverjum
að hindra aðgang Evrópu að hinu kol-
vetnisauðuga Kaspíahafi og Mið-
Asíu. Nær eina leiðin sem ríkjum eins
og Aserbaídsjan, Túrkmenistan og
Kasakstan er fær til þess að flytja út
til vestursins er í gegnum olíu-
leiðslukerfi Rússa. Eina undantekn-
ingin, Bakú-Tblísí-Ceyhan línan frá
Aserbaídsjan til Tyrklands, var ýtt í
gegn af Bandaríkjamönnum. Evrópa
hefur gert ekkert af því taginu.
Ekkert af þessu er í raun leynd-
armál í höfuðborgum Vesturlanda;
þvert á móti hefur höfuðtakmark
Pútíns – víðtæk endurskoðun á þeirri
skipan mála sem komst á í Evrópu
eftir lok kalda stríðsins – orðið ljósari
eftir því sem Rússar hafa komist nær
því. En hvorki ESB né Bandaríkin
hafa viljað eða getað (hingað til) lagt
á ráðin um skilvirkt svar.
Frumkvæði ESB í Úkraínu var til-
raun til þess að veita slíkt svar. Evr-
ópa lagði mikið undir, vegna þess að
ef Úkraína glatar sjálfstæði sínu á
einn hátt eða annan, verður öryggi
Evrópu í hættu – en það er áhætta
sem hvergi finnst jafnvel og í Póllandi
og Eystrasaltslöndunum. Þegar Ja-
núkóvits hafnaði samkomulaginu,
tapaði Evrópusambandið veðmáli
sínu.
Það er ekki hægt að álasa Pútín
fyrir að verja á slyngan hátt það sem
hann túlkar sem hagsmuni Rússa.
Sökin fyrir niðurstöðunni í Úkraínu
er öll hjá leiðtogum ESB, sem héldu
svo illa á hagsmunum Evrópu. Stórar
handabendingar og pappírsþunnar
yfirlýsingar geta ekki falið vanrækslu
Evrópu við að verja hagsmuni sína,
sem mun ekki vera hjálplegt í sam-
skiptum við Rússland. Ef Evr-
ópubúar vilja breyta þessu verða þeir
að fjárfesta í hagsmunum sínum og
hanna skilvirka leið til þess að
tryggja að þær fjárfestingar gangi
upp.
Þetta á ekki bara við um Úkraínu.
Við árslok 2013 getur rússneska ut-
anríkisþjónustan horft til baka og
skoðað ár tilkomumikilla sigra: Sýr-
land, bráðabirgðasamkomulagið við
Írani, og nú höfnun Úkraínu á Evr-
ópu. Hvort leiðtogar Evrópu sjái
tengingarnar og skilji afleiðingar er
enn alvarleg spurning. Sú staðreynd
ein og sér gefur ástæðu til þess að
hafa verulegar áhyggjur.
Eftir Joschka
Fischer »Úkraína þarfnast
friðsamlegrar og
lýðræðislegrar lausnar,
sem verður einungis
fundin innan núverandi
ástands.
Höfundur var utanríkisráðherra
Þýskalands frá 1998 til 2005 og var
leiðtogi þýskra græningja í nærri
tuttugu ár.
©Project Syndicate/Institute for
Human Sciences, 2013.www.project-
syndicate.org
Afleikur Evrópu í Úkraínu
Joschka Fischer
AFP
Stuðningsmenn Evrópusambandsaðildar í Kiev settu á svið táknræn mótmæli
við ákvörðun forsetans um að stöðva aðildarferli Úrkaínu að sambandinu.