Morgunblaðið - Sunnudagur - 23.02.2014, Blaðsíða 56

56 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 23.2. 2014
„Rolling Repeat Cycles and Turns“ er heiti
sýningar myndlistarkonunnar Rebekku Mor-
an sem opnuð verður í galleríi Þoku, í kjall-
ara Hríms hönnunarhúss að Laugavegi 25, á
laugardag klukkan 16. Á sýningunni eru ný
verk og kemur veltirunni þar fyrir sem
myndefni. Veltirunninn er algeng flökkupl-
anta í Bandaríkjunum og má kallast tákn um
gang tímans, er hann rúllar viðstöðulaust yf-
ir autt landslag í klassískum vestrum.
Rebekka Moran nam við School of the
Art Institute in Chicago. Árið 2005 kom
hún til Íslands til að dvelja í gestavinnustofu
SÍM sem endaði með því að hún flutti hing-
að til lands.
VELTIRUNNI Í MYNDVERKI
REBEKKA Í ÞOKU
Listakonan hefur gert skúlptúr fyrir sýninguna
og byggir hann á 16mm kvikmynd af veltirunna.
Sigurður Halldórsson og Daníel Þorsteinsson
leika víðkunn verk fyrir píanó og selló.
Á tónleikum í 15:15 tónleikasyrpunni í Nor-
ræna húsinu á sunnudag kl. 15 munu Sig-
urður Halldórsson sellóleikari og Daníel
Þorsteinsson píanóleikari flytja nokkur góð-
kunn verk fyrir selló og píanó. Efnisskrána
kalla þeim „B-liðið“ en þeir leika sónötur eft-
ir Bach, Beethoven og Brahms sem spanna
þrjú megintímabilin í sögu þessa grunnforms
sígildrar hljóðfæratónlistar. Þá eiga tveir úr
„A-liðinu“, að sögn flytjenda, hvor sitt smá-
verkið en það eru þeir Anton Webern og
Atli Heimir Sveinsson.
Samstarf Sigurðar og Daníels hefur staðið
yfir óslitið frá námsárum þeirra í Reykjavík.
15:15 TÓNLEIKAR Á SUNNUDAG
VERK B-LIÐSINS
Einkasýning Höllu Birg-
isdóttur, sem hún kallar
„Tungl í hjarta: ýmsar
birtingarmyndir vitfirr-
ingar“, verður opnuð í
Slunkaríki á Ísafirði
klukkan 17 á laugardag.
Í verkum sínum notar
Halla texta og teikningar
til þess að reyna að
skilja ýmis umhugsunarefni. Verkin eru
frásagnir og stórum hluta þeirra miðlar
hún í gegnum myndir. Á sýningunni langar
Höllu meðal annars til að sýna Ísfirðingum
og öðrum gestum safn örsagna sem hún
hefur skrástt gegnum tíðina með textum
og teikningum, meðal annars á bloggi sínu.
Á sýningunni ganga gestir inn í heim þess-
ara sagna en Halla hefur skrifað texta á
veggi sýningarsalarins. Persónuleg saga
Höllu er sögð vera á sama tíma saga svo
margra. Hún tekst á við viðfangsefnið af
einlægni og fjallar um ljúfsára atburði í lífi
sínu. Sýningin er styrkt af Menningarráði
Vestfjarða
HALLA SÝNIR Í SLUNKARÍKI
TUNGL Í HJARTA
Eitt verka Höllu.
Menning
V
ið lok frumsýningarinnar á Der
Klang der Offenbarung des
Göttlichen í Volksbühne-
leikhúsinu í Berlín í vikunni gat
kona sem sat rétt hjá mér ekki
hætt að snökta, upphafin fegurðin hafði náð
svona til hennar. Bandarískur galleristi ann-
ars höfundanna, Ragnars Kjartanssonar, var
einnig djúpt snortinn. „Ég vissi að við ættum
von á góðu verki, en að það væri svona áhrifa-
mikið … „Hann hristi höfuðið klökkur en
ánægður með enn eitt athyglisverða verkið
frá sínum manni.
Flutningnum var fagnað hraustlega; fjöru-
tíu manna hljómsveitinni, sextán manna kórn-
um, stjórnandanum Davíð Þór Jónssyni og
vitaskuld höfundunum, myndlistarmanninum
Ragnari og Kjartani Sveinssyni tónskáldi.
Þeir hlupu upp á sviðið og tóku brosandi við
fagnaðarlátunum í sal þar sem sjá mátti mörg
andlit úr íslensku listalífi en einnig af al-
þjóðlegu myndlistarsenunni. Þegar Ragnari
var boðið að setja upp verk í þessu fræga
leikhúsi, sem þekkt er fyrir nýsköpun og
dirfsku, hafði hann samband við Kjartan sem
ekki er lengur félagi í Sigur Rós, heldur út-
skrifað tónskáld og hafði samið tónlistina fyrir
leikgerð Kjartans Ragnarssonar, föður Ragn-
ars, upp úr Heimsljósi Halldórs Laxness í
Þjóðleikhúsinu fyrir þremur árum. Og þeir
réðust í að skapa þetta leikhúsverk án leikara.
Ragnar hannaði sviðsmynd, hópur fólks smíð-
aði og málaði með honum í fyrrasumar og nú
var hún komin á sviðið í Berlín; fjórir þættir
með ólíkum leikmyndum en hárómantískum,
og hátt í klukkustundar langt tónverk.
Titillinn er þýska þýðingin á Kraftbirting-
arhljómi guðdómsins, einum hluta Heimsljóss,
og kórinn syngur valdar línur úr texta bók-
arinnar, línur sem hylla fegurðina. Fyrir
frumsýningu höfðu höfundarnir sagt mér að
verkið fjallaði um fegurðarþrána – þar vísa
þeir aftur í skáldsögu Halldórs.
„Heimsljós er stórmerkileg bók um fegurð-
arþrána og fegurðina, skrifuð í deiglu módern-
ismans. Hún afbyggir fegurðina og upphefur
hana líka. Við erum eiginlega líka að gera það
hér, staddir í einu helsta afbyggingarleikhúsi
Evrópu,“ sagði Ragnar. Og þegar ómstríð
tónlistin ómaði um leikhúsið og tjöldin voru
dregin frá sviðinu, mátti sjá klettótta strönd
og öldur sem veltust um, af vaxandi krafti
þegar þrumur hljómuðu og eldingar leiftruðu.
Í öðrum þætti opnaðist sýn í skógarsal og
tekið var að syngja, afar fallega um leið og
tók að snjóa, og síðan bárust leikar í mik-
ilfenglega hamraborg þar sem eldur logaði og
að lokum í kaldan heim norðursins, þar sem
rauður himinn glóði yfir freranum. Myndirnar
lifnuðu á sviðinu, unnið var með lýsinguna á
áhrifaríkan hátt og tónlistin var fjarri þýskri
hárómantík, þótt sviðmyndir kölluðust á við
fegurðarhugmyndir 19. aldar. Þess í stað er
tónmálið nær Arvo Pärt hinum eistneska eða
Philip Glass, með endurtekinni hrynjandi og
tærum laglínum. Svo tærum að sumir grétu.
Báðir með fullkomið listrænt frelsi
Tveimur dögum fyrir frumsýningu hafði ég
setið með Ragnari og Kjartani í panelklæddri
kaffistofu Volksbühne, þessa fyrrverandi þjóð-
leikhúss Austur-Þýskalands. Ragnar minnist
þess að hafa komið fyrst í húsið árið 1989,
ásamt foreldrum sínum, áður en járntjaldið
féll. Þeir félagar hafa verið í borginni í tvær
vikur að undirbúa flutninginn ásamt Davíð
Þór sem hefur unnið með Ragnari í fjölda
verkefna víða um lönd. Í ljós kemur að það
var fyrst fyrir einum sjö árum sem einn
stjórnenda Volksbühne ámálgaði við Ragnar
að hann gerði eitthvað í leikhúsinu en form-
legt boð kom fyrir tveimur árum.
„Mér varð strax hugsað til Heimsljóss, sem
faðir minn hefur merkilegt nokk gert þrjár
leikgerðir upp úr, og Kjartan gerði tónlistina
við árið 2011,“ segir Ragnar. „Það þróaðist út
í þetta sviðsverk án leikara, við tónlist, og þá
hugsaði ég strax að Kjartan þyrfti að semja
tónlistina. Það var síðan alfarið hugmynd hans
að koma með kór inn í tónverkið og að hann
syngi upp úr Heimsljósi á þýsku.
Ég held að upphaflega höfum við bara rætt
um það einu sinni hvernig við ættum að gera
þetta – við veittum hvor öðrum fullkomið list-
rænt frelsi.“ segir hann og brosir.
„Ég er sannfærður um að mér hefði ekki
dottið í hug að gera þetta verk fyrir neitt ann-
að leikhús. Verk án texta. Ég hef árum saman
verið aðdáandi Volksbühne og hef séð margar
uppfærslur hér. Þetta snýst um að vinna með
ákveðnar andstæður, og samtal við húsið og
söguna. Ég er spenntur að sjá muninn þegar
verkið verður síðan sett upp í Borgarleikhús-
inu, þar sem er annarskonar hefð, annarskon-
ar samhengi.“ Eftir fimm sýningar í Berlín
verður verkið sýnt þrisvar á Listahátíð í vor.
Ragnar bætir við að sýningin sé einnig und-
ir áhrifum svokallaðra „tableux vivants“ sem
tíðkuðust á 19. öld, þar sem sviðsettar voru
stuttar senur, til að mynda úr sögum og goða-
fræði. „Það hefur alltaf verið sterkt element í
minni list, óperan sem var útskriftarverkefni
mitt úr Listaháskólanum á sínum tíma var
slíkt tableaux. Þetta hefur alltaf verið þarna.“
Gaman að skapa hluti saman
Ragnar og Kjartan eru óhræddir við að tak-
ast á við hugmyndir um fegurðina, nokkuð
sem fjölmargir listamenn hafa ekki viljað
snerta á á liðnum áratugum. „Hér kemur það
einfaldlega frá því að velta Heimsljósi fyrir
sér, það er svo sjúklega falleg bók en fegurð-
arþráin gefur ekkert af sér nema dauða, per-
vertisma og sjálfsmorð,“ segir Ragnar og
ljómar. Bætir svo við að hann hrífist líka af
tónlist Kjartans, „og Sigur Rósar. Það hefur
mikil áhrif þegar maður er að alast upp og
magnaðasta rokkhljómsveitin er að takast á
við fegurðina!“
Verk Ragnars bera þess merki að hann á
auðvelt með að safna að sér hæfu samstarfs-
fólki og þau njóta þess að vinna saman.
„Algjörlega. Líklega kemur það frá því að
vera alinn upp í leikhúsi, og hafa verið í
hljómsveitum. Það er svo gaman að skapa
hluti saman, að gera eitthvað skapandi með
vinum sínum.“
„Já, og það er ótrúlega mikilvægt fyrir
skapandi fólk að hafa annað skapandi fólk í
kringum sig,“ bætir Kjartan við. „Ég var í
hljómsveit í ein 16 ár og eftir að ég hætti hef-
ur stundum verið erfitt fyrir mig að vera einn
að vinna. Í krísu hef ég átt til að hringja í
Ragga og segja: Jæja, núna verðum við að
vera saman í hljómsveit! Þá þarf bara að fara
í bíltúr saman eða drekka kaffi og spjalla.“
Ragnar tekur orðið aftur. „ Já, ef þetta
verður „disaster“ þá getum við grátið saman
en ef verkið verður „sökksess“ þá gleðjumst
við saman.“ Þeir hlæja.
Brjálað að gera
Síðustu ár hafa verið afar annasöm hjá Ragn-
ari og hafa gjörningar hans og myndbands-
verk notið sívaxandi athygli í hinum al-
þjóðlega listheimi. Hann hefur sett upp verk í
mörgum kunnustu söfnum og sýningasölum
Vesturlanda og nýtur mikillar velgengni.
„Já, það er brjálað að gera,“ segir hann
undrandi eins og hann sé að uppgötva þá
staðreynd.
„En, ég held alltaf bara áfram, verð að
VERK RAGNARS OG KJARTANS FRUMSÝNT Í VOLKSBÜHNE
„Þetta er bara
klikkað – algjör
draumur“
ORÐIÐ SCHÖNHEIT, FEGURÐ Á ÞÝSKU, HLJÓMAR OFT Í SÖNG-
TEXTA VERKSINS DER KLANG DER OFFENBARUNG DES GÖTT-
LICHEN, KRAFTBIRTINGARHLJÓMI GUÐDÓMSINS UPP Á ÍSLENSKU,
SEM FRUMSÝNT VAR FYRIR FULLU HÚSI Í BERLÍN Í VIKUNNI. HÖF-
UNDARNIR, RAGNAR KJARTANSSON OG KJARTAN SVEINSSON,
UNNU ÞETTA LEIKHÚSVERK ÁN LEIKARA MEÐ HEIMSLJÓS HALLDÓRS
LAXNESS Í HUGA OG FEGURÐARÞRÁNA SEM ÞAR BIRTIST. Á SVIÐ-
INU GEFUR AÐ LÍTA HÁRÓMANTÍSKAR SVIÐSMYNDIR RAGNARS OG
TREGAFULL TÓNLIST KJARTANS FLÆÐIR UM SALINN.
Einar Falur Ingólfsson efi@mbl.is